2-китап indd

169

и обязать все средства массовой информации оперативно пуб ликовать 

отзывы и пожелания граждан, соблюдая бесприст растность».

-  Каково ваше отношение, Абдуали Туганбаевич, к высказан ным 

нашим читателем сообра жениям?

-   Он, безусловно, прав. По рядок введения в действие статей 17, 

20,  21,  затрагиваю щих  интересы  широких  слоев  населения,  должен  в 

будущем обсуждаться столь же широко и подробно, как и сам проект 

закона.

-    Широкая  сфера      примене ния    языков  –  официальные  

мероприятия  на  всех  уровнях  –  от  предприятия  до  респуб лики. 

На  них  представитель  каждой  национальности,  насе ляющей 

республику,  вправе  выступать  на  родном  языке.  Отсюда  возникает 

необходи мость  обеспечения  синхронного  перевода.  А  для  этого  нуж-

на  и  соответствующая  аппаратура,  и  кадры  квалифицирован ных 

переводчиков...

-    Да,  здесь  есть  проблема.  И  ее  решением  нужно  заняться 

незамедлительно.  Насколько  мне  известно,  сейчас  прави тельством 

республики  разра батывается  соответствующая  программа,  где  будет 

предусмотрено и решение этих воп росов.

-    Для  изучения  языков  ну жны  словари,  разговорники,  кадры 

преподавателей...

-    Понимаю  ваш  намек.  Дей ствительно,  большая  часть  су-

ществующих учебников и раз говорников не удовлетворяет современным 

требованиям. Ми нистерствами и ведомствами сейчас должны вестись 

разработки  по  составлению  разго ворников  для  различных  сфер 

жизнедеятельности. Ведет та кую работу и наш институт. С помощью 

ЭВМ  отбирается  не обходимый  лексический  аппа рат.  Многое  зависит 

и  от  Гос комиздата.  Разрабатываемые  учебники  и  разговорники  дол жны 

быть изданы оперативно. Следует уже сейчас пересмот реть сложившуюся 

крайне не поворотливую систему книгоиздания. Иначе мы рискуем затянуть 

это важное дело на многие годы.

-   А методики обучения? Они же сориентированы преж де всего на 

изучение грамма тики, стилистики и т. д. А лю дям необходимо овладеть 

прежде всего разговорным языком.

-   Я абсолютно с вами со гласен. Более того, я и раньше всегда говорил, 

что излишняя грамматикализация обучения малоэффективна и даже вред-

на. Нужно учить прежде всего разговорному языку? Затем, ес ли появляется 

потребность,  углублять  знания,  вникать  в  грам матику  и  стилистические 

170

тонко сти. Поэтому нам необходимо внести соответствующие изме нения в 

программы подготовки специалистов – преподавате лей языка.

-  Еще  один  вопрос.  Не  вы зовет  ли  необходимость  зна ния  языка 

снижения уровня де ловой квалификации и компе тентности специалистов?

-   Каким образом? Знание языков еще никогда никого не обедняло...

-    Нет,  я  имею  в  виду  дру гое.  Не  станем  ли  мы  при  под боре 

специалистов  и  руководи телей  отдавать  предпочтение  знанию  языка  в 

ущерб другим деловым качествам!

-   В проекте закона нет принципа подбора кадров по знанию языка. 

Отбирать  людей  нужно  всегда  только  по  дело вым  качествам.  Другой 

вопрос,  что  знание  языка  только  обо гатит  квалифицированного  спе-

циалиста,  руководителя.  Мы  должны  обеспечить  возмож ность  всем  им 

через  определенное  время  выучить  язык.  От  этого  любой  из  них  только 

выиграет.  Это,  кстати,  касается  представителей  любой  нацио нальности. 

Если, скажем, к ру ководителю-казаху подчинен ный обратится по-русски, 

то  и  ответ  он  должен  получить  по-русски.  Вообще  нужно  сказать,  что 

мы должны в будущем прийти к такому положению, когда язык общения 

выбирает подчиненный или посетитель, а руководитель должен соответ-

ствовать...

-    В  нашей  беседе  мы,  ра зумеется,  не  охватили  всех  ас пектов 

сложных  языковых  про блем.  Но  обсуждение  проекта  закона  только 

начинается. Ду маю, что ваши ответы на воп росы редакции и читателей 

по могут многим лучше разоб раться в ситуации с языками.

-    Надеюсь,  что  ваши  чита тели  примут  активное  участие  в 

обсуждении проекта закона.

       -  Спасибо за беседу.

«Казахстанская правда», 26 август, 1989. (Беседу вел В. Срыбных)

Ана тілімізді ардақтай білейік

Тылсым табиғаттың адам баласына тарту еткен тамаша да дарқан 

сыйының бірі – тіл. Тіл – сирек кездесетін қоғамдық феномен, сыры мол 

ғаламат дүние. Оның ең басты қасиеті – адам баласының жер бетінде 

пайда болған сонау балаң дәуірінен бастап бүгініне дейін олардың өзара 

қарым-қатынас жасауына қажетті құралы болуында.

Не  көп,  жер  бетінде  тіл  көп.  Оның  саны  қазіргі  күнде  2  мыңнан 

асып отыр.

Біздің  елімізде  туыстық  жағынан  бірнеше  топқа  бөлінетін  130 

дербес тіл бар екен. Олардың ең ірісі – славян тобы.

171

Совет Одағындағы тілдердің тағы бір ірі тобы – түркі тілдері. Оған 

өзбек,  татар,  қазақ,  әзербайжан,  түрікпен,  қырғыз,  ноғай,  башқұрт, 

қарашай-балқар,  қарайым,  гагауыз,  түрік,  қарақалпақ,  чу ваш,  сақа 

(якут), ұйғыр, хакас, алтай, тува, тофалар, шор т. б. жиырмадан астам 

дербес тіл енеді. Түркі халықтарының жалпы санына шаққанда Совет 

Одағындағы  әрбір  он  адамның  бірі  осы  аталған  түркі  тілдерінің 

біреуінде сөйлейді екен.

Түркі  тілдер  семьясына  жататындардың  бірі  –  кең-байтақ 

Советтік  Қазақстан  жерін    мекендейтін    қазақ  халқының  тілі.  Ол  тіл 

сөйлеушілердің саны жағынан алып қарағанда барлық түркі тілдерінің 

ішінде  (түрік,  өзбек,  татар,  әзербайжан  тілдерінен  кейінгі)  бесінші 

орында тұратын, өзіндік ерекшелігі мол, өте бай, жан-жақты дамыған, 

дербес  ұлттық  тілдердің  бірі  болып  саналады.  Совет  Одағындағы 

қазақтардың  жалпы  саны  бүгінде  6.  556  мың  адам  болса,  оның  5.289 

мыңы Қазақстанда, қалғандары басқа туыстас республикаларда тұрады. 

Қазақтардың  бірқатары  шет  елдерде  (атап  айтқанда,  Монғолияда  – 

70 мыңнан астамы, Қытайда – 100 мыңнан астамы, Ауғанстанда – 20 

мыңға  жуығы,  Түркия  мен  Иран,  Пакистанда  –  10  мыңнан  көбірегі, 

т.  б.  жерлерде)  тұратыны  мәлім.  Демек,  тек  қазақ  тілінде  сөйлеуші 

қазақтардың саны (Қазақстанда тұрып, қазақ тілін ана тіліндей білетін 

114  мыңнан  астам  басқа  халықтардың  өкілдерін  есептемегенде)  7 

миллионнан әлдеқайда асып жатыр.

Біздің  арнайы  сөз  еткелі  отырған  тіліміз  де  осы  7  миллионнан 

астам  адам  сөйлейтін,  қазақ  топырағында  туып,  қалыптасып,  дамып, 

халықтық, ұлттық тіл деңгейіне көтерілген, тамаша тарихы бар, дәстүрі 

мол, болашағы жарқын ҚА ЗАҚ ТІЛІ. Бұл – біздің ана тіліміз, қадірлеуге 

де, қастерлеуге тұратын рухани қазынамыз, ұлттық байлығымыз.

Неге  біз  оны  ана  тілі  дейміз?  Here  көптеген  халықтар  өз  тілін 

«ата  тілі»  демей,  «ана  тілі»,  «туған  тілі»,  «родной  язык»  деп  атайды? 

Осында бір ортақ эаңдылық бар сияқты. Мүмкін, сәбидің алғашқы тіл 

ұстартушы  ұстазы  ана  болғандықтан  және  ол  жай  ұстаз  емес,  барша 

жақсылықты бөпесіне арнап, бесік жырын шерткен, ыстық ықыласы мен 

мейлінше  мол  мейір-шапағатын  лебізінен  танытқан  ана-ұстаздың  асыл 

қасиетіне байланысты осылай аталған шығар? Қалай да болса, маркс изм 

классиктерінің ана – өз тілінің ұйтқысы, оның іргесін берік сақтайтын 

ал тын қазығы деген пікірі де ананың осы қасиетіне барып саятын секілді.

Бірақ осыған қарап, ана тілі, жалпы тіл біткеннің бәрі тек әйелдер 

қауымы арқылы ғана таралатын құбылыс екен де ген теріс ұғым тумаса