13
Осындай шараларға қатыстыру арқылы балалар ұжымда өмір сүріп,
құрбыларымен қарым-қатынасқа түсуге үйренеді. Егер бала осы сатыдан өтсе,
мектепте оған едәуір оңайырақ болады. Ең бастысы, бұл балалар болашақта
жалғызсырамай, өздерімен жасты балалармен бірге тәлім-тәрбие алуды
жалғастырады.
Мемлекетіміздің әрбір азаматы – ұлттық құндылықтарымыз, әр баласы
еліміздің ертеңі екенін ескерсек әрбір мүмкіндігі шектеулі балалардың сапалы
білім алып, азамат болып қалыптасуына жағдай жасау біздің міндетіміз.
МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК ОРТАҒА БЕЙІМДЕУ
Әр адам қайталанбас тұлға болып есептеледі, сондықтан адам,
адамгершілік тұрғылық қарым-қатынасқа құқылы. Әлеуметтік ортаға
енгізу – әлеуметтік қатынастың жалпы жүйесіне және баланың өз жағдайына
қарай білім алу ортасына мүмкіндігі шектеулі балалардың әлеуметтік
бейімделуін қалыптастыру.
Бейімделу – бұл жеке тұлғаның әлеуметтік құрылымдарға енуі.
Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік ортаға енгізудің негізгі бір факторы,
ортаны мүмкіндігі шектеулі баланы қабылдауға дайындау. Мүмкіндігі шектеулі
баланы әлеуметтік ортаға енгізудің екі жолы бар. Бірінші жолы, мүмкіндігі
шектеулі баланы қоршаған ортаға бейімдеу. Бұл жолдың кемшілігі –
біржақтылығы. Бұл жолмен керекті нәтижеге жету мүмкін емес, әлеуметтену
процесі екі жақтылы болуы керек. Бұл дайындық процесінде интеграцияның
объектісі ғана емес, сонымен қатар белсенді субъектісі болу керек. Екінші
жолы мүмкіндігі шектеулі баланы әлеуметтік ортаға енгізу дайындығымен
бірге, әлеуметтік ортаны мүмкіндігі шектеулі баланы қабылдауға дайындау.
Негізгі факторы да осы.
Мемлекет даму мүмкіндігі шектеулі азаматтардың білім алуына, дамуында
ауытқуды түзетуіне және әлеуметтік бейімделуіне жағдай жасауды қамтамасыз
етеді. Қазақстан Республикасының азаматтарының денсаулығын қорғау
жөніндегі заң құжаттарында айтылғандай, мүгедектер, оның ішінде мүгедек
балалар және бала жасынан мүгедектер медициналы-әлеуметтік көмек алуға,
оңалтылуға (реабилитация), дәрі-дәрмектермен, протездермен, протезді-
ортопедиялық бұйымдармен, жеңілдік жағдайларда қозғалыс құралдарымен
қамтамасыз етілуге, сондай-ақ, кәсіби даярлану мен қайта даярлануға
құқықтары бар. Лев Семенович Выготский: «Бала бойындағы кемістігін
толықтырудың екі түрлі ерекшелігі бар, оның бірі – бала психикасының даму
шамасына орай тәрбие талаптары, екіншісі – кемістігін қалпына келтірудегі өз
бойындағы ерекшеліктері мен мүмкіндіктері» - деп атап көрсетеді. Сондай-ақ,
ол бала бойындағы кемістікті әлеуметтік жолмен толықтыруға болады деді, ол
үшін кемтар балаларға үнемі қамқорлық көрсетіп, оқыту мен тәрбиелеу істерін
жүйелі түрде жүргізіп отыру керектігіне ерекше мән берген.
14
Әлеуметтік-экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде мүмкіндіктері
шектелген балалардың жеке даралық ерекшеліктеріне, қазіргі қоғамдағы
орнына, олардың мінез-құлық және мінез ерекшеліктеріне мән бермеу бүгінгі
қоғам дамуында мүмкін емес. Дегенмен, «ерекше» балаларды оқыту мен
тәрбиелеу және әлеуметтендіру күрделі мәселе болып отыр. Аталған балалар
категориясын қоғамға интеграциялауға дайындаудағы жағымды бет
алыстардың алдын-алу үшін оларды оқыту, тәрбиелеу және барлық өмірлік
әрекеттерін ұйымдастыруда арнаулы (түзетім) білім берудің қазіргі
проблемаларын талдаудан шығатын жаңа теориялық ықпал жасауды талап
етеді және де бұл мүгедек балаларды әлеуметтік қорғауға қатысты
медициналық, педагогикалық, әлеуметтік, әлеуметтік-психологиялық және өзге
де проблемалар комплексін ескере отырып шешілу қажеттігін туындатады.
Мүмкіндігі шектелген бала ерекше қарауды қажет етеді. Осындай тұлғаны
қалыптастыруды нәтижелі басқару үшін, түрлі жас кезеңіндегі бала
дамуының өзіндік психологиялық-педагогикалық заңдылықтары туралы
терең білу керек. Егер адамды тарих пен табиғаттың бір бөлігінің өнімі
ретінде биоәлеуметтік нәрсе деп қарастырар болсақ, мұнан дамуға әсер
ететін биологиялық (табиғи) және әлеуметтік (әлеуметтік орта) фактор
шығады. «Психологиялық ой түйіндісі бойынша физиологиялық кемшілік
әлеуметтік
тәртібі
нормаларының
бұзылуын
туындатады.
Осындай
кемшіліктері бар балалардың барлық психологиялық ерекшеліктері
биологиялық емес, әлеуметті құбылыс болып табылады». (Л.С.Выготский)
Психиканың тарихи-мәдени қалыптасу теориясында Л.С.Выготский кез-
келген кемшілік, баланың қоршаған ортамен қарым-қатынасын шектеуде,
оған адамзаттың мәдени, әлеуметтік тәжірбиесін игеруге кедергі келтіретініне
баса назар аударады.
Мүмкіндіктері шектеулі адамдарға өзгелермен бірдей білім алуға, жұмыс
істеуге, демалуға т.б. яғни қоғамдық өмірге араласуға құқық беру қажеттігі еш
күмән келтірмейді, дегенмен, бұны шынайы түрде іске асыру оңай еместігі
белгілі. Білім алу, қоғамдық өмірге араласу, түрлі мүмкіндіктерді игеру,
мемлекет, жергілікті әкімшілік білім беру жүйесінен қолдау таппаған жағдайда
тек қағаз жүзінде ғана қалып қояды. Арнаулы білім беру мәселелерін қайта
қараудың нақты бағыттары білім беру жүйесінде мүмкіндіктері шектеулі
балаларды интеграциялау туралы ұсыныстар және интеграциялық оқыту
практика барысында қолға алынып, практикаға енгізіліп, жақсы нәтижелерге
қол жетіп жүрген инклюзивтік оқыту барысы және жалпы білім беру
мекемелерінің жанынан ашылып жатқан арнаулы (түзетім) топтар мен
логопункттер.
Психофизиологиялық ауытқушылықтары бар балалармен психологиялық-
педагогикалық оқытудың тәрбиелік сипаты, көрнекілік, жеке ықпал ету
сияқты жалпы дидактика принциптерімен қатар арнаулы педагогикадағы
түзете-дамыта оқыту және практикалық бағытта оқыту принциптерін
басшылыққа алады. Дегенмен, осы балалармен жүргізілген жұмыстардың
