5
мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және
әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай,
балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке
шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік мұқтаждықтарына
арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға
бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту – ерекше мұқтаждықтары
бар балалардың жалпы білім беретін мекемелердің оқыту үрдісін сипаттауда
қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір
дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты
қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға
арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда
жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады.
Инклюзивті білім беру мәселесі шет елдерде 1970 жылдан бастау алады, ал
90-жылға қарай АҚШ пен Еуропа өздерінің білім беру саясатына осы
бағдарламаны толық енгізді.
Бүгінгі таңдағы білім беруді дамытудың негізгі сипаттамаларының бірі,
жаңа бағыттағы арнайы білім беруді талап ететін балаларға тең дәрежеде білім
беру мәселесі болып табылады. «Жалпыға бірдей білім» бағдарламасына
сәйкес 1994 жылы Саламанка қаласында (Испания) арнайы қажеттілігі бар
балаларға білім беруді дамытуға арналған бүкіләлемдік конференция болып
өтті. Конференция соңында Саламан декларациясы жасалды.
Саламан Декларациясына сәйкес инклюзивті білім беру саясатының
міндеттері мынадай:
Әрбір бала білім алуға құқылы және оны алуға тиіс.
Әрбір баланың дара қабілеттері, қызығушылықтары, қажеттіліктері және
оқуға деген мұқтаждықтары болады.
Білім беру жүйесіне оң өзғерістер, яғни осы мұқтаждықтарды
қанағаттандыру мақсатына орай өзгерту.
Осыған орай, инклюзивті білім берудің негізгі принциптері туындайды:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен
жетістіктерімен анықталады.
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.
3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет
етеді.
7. Әрбір оқушы үшін жетістік қажет ету өзінің мүмкіндігіне қарай орындай
алатын әрекетін жүзеге асыру.
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
Сонымен, қорыта айтқанда, инклюзивті оқыту – балалардың тең құқығын
анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға, адамдармен қарым-қатынасына
қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті білім беру
6
мүмкіндігі шектеулі балаларға оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір
сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
XX ғасырдың аяғында көптеген дамыған әлем елдерінде мүмкіндігі
шектеулі балаларды оқытуды дамытуда алдыңғы орында тұрған инклюзивті
білім беру болды. Жалпы білім беру үрдісіне енгізілген балаларға оқуды
жеңілдететін қосымша арнайы жағдай, көмек, қолдау қарастырылады. Әрбір
елде интеграциялаудың өзіндік үлгісі іске асырылуда, бұл білім беруде
интеграциялаудың жан-жақты үлгісін құрудың мүмкін еместігін көрсетуде.
Инклюзивті білім беруді іске асырып жатқан елдерде айқындалған басым
бағыт жалпы мектептік білім беру саласында қарастырып отырған
категориядағы балаларды жалпы білім беру үрдісіне міндетті түрде енгізуді
көздейді.
Ресей. 1991 жылдың күзінен бастап Ресейде «Мүмкіндігі шектеулі
балаларды интеграциялау» жобасын іске асыру басталды. Нәтижесінде 11
аймақта
мүмкіндігі
шектеулі
балаларды
интеграциялап
оқытудың
экспериментальды алаңдары құрылды.
Мүмкіндігі шектеулі балалармен педагогтардың жұмыс істеу мақсатында
Ресей Федерациясының білім министрлігі педагогикалық жоғарғы оқу
орындарының оқу жоспарына 1996 жылының 1 қыркүйегінен бастап «Арнайы
(коррекциялық) педагогиканың негіздері», «Мүмкіндігі шектеулі балалардың
психологиясының негіздері» деген курстарды енгізді.
Ресей Федерациясының білім және ғылым министрлінің айтуы бойынша
2008-2009 жылдары инклюзивті білім беру үлгісі экспериментальды түрде
көптеген білім беру мекемелеріне енгізілген. Ресейде мүгедек балаларды
оқытудың инклюзивті білім беруден басқа да нұсқалалары бар: арнайы
мектептер мен интернаттар; коррекциялық мектептер; «Интернат-үйлер»; үйден
оқыту; қашықтықтан оқыту.
Швеция. Бұл елде ерекше қажеттілікке мұқтаж балалар қарапайым
сыныптарға орналастырылған және олар онда қажетті қолдау алуда (сыныпта
арнайы педагогтың немесе ассистенттің көмегі және көмекші арнаулы
құралдарды қолдану). Есту, көру қабілеттері бұзылған, ойлауында қалушылық
бар балалар ауытқулары бойынша бөлінген арнайы мектептерде білім алады,
олар мұнда 21-23 жасқа дейін оқи алады. Ойлауы артта қалған балаларға
арналған арнайы мектептер жалпы білім беретін мектептердің ғимараттарына
сыныптарды біріктіру жолымен орналасқан.
Франция. Франциядағы арнайы білім беру жалпы білім беретін
мектептерге дамуында жетпіспеушілігтері бар балалардың санын неғұрлым
көбейтуге бағытталған. Дамуында ауытқулары бар балаларды жалпы білім беру
үрдісіне енгізу 4 нұсқада орындалуда:
