Программалау тілдері жоғары оқу орындарына арналған оқулық

 
142 
int age; 
 
 
 // жасы 
float salary; 
 
 
 // жалақысы 
unsigned employee_number; // қызметкердің реттік нөмірі 
} staff[50], *ps; /* бұл құрылымды жариялаудан кейінгі  
айнымалыларды анықтау */ 
Қҧрылымдар типіндегі айнымалыларды сипаттау екі жолмен жҥзеге 
асырылады. Алғашқы тәсіл: 
struct Shape {  /* фигуралар */ 
int type;    
// 0 - шеңбер, 1 - квадрат, 2 - үшбұрыш 
int color;    
// түсі 
float radius; 
// радиусы 
float area;   
// ауданы 
float perimeter; // периметрі 
}; 
Shape new_shape, old_shape; 
Екінші тәсіл: 
struct Shape { 
/* құрылым аты – фигуралар */ 
int type;     
// 0 - шеңбер, 1 - квадрат, 2 - үшбұрыш 
int color;     
// түсі  
float radius; 
// радиусы 
float area;    
// ауданы  
float perimeter; // периметрі 
} new_shape, old_shape; 
немесе мынадай тҥрде де беруге болады: 
struct gr    
/* құрылым аты – топ */ 
{char fio[30];   /* құрылым элементі – аты-жөні */ 
 char fak[25];   /* құрылым элементі */                                           
 int nomer;      /* құрылым элементі */ 
} 
gruppa1;           /* құрылымдық айнымалы аты */ 
struct gr gruppa2; /* құрылымдық айнымалыны хабарлау */ 
Қҧрылымға компьютер жадынан орын бӛлу ҥшін қҧрылымдық айнымалыны 
сипаттау керек: 
struct құрылым_аты айнымалы_аты; 
Мҧндайда қҧрылым жарияланған соң оның атын бірден пайдалануға болады 
(анықтауды  кейінірек  беруге  болады),  бірақ  мҧндай  тәсіл  компиляторға 
қҧрылым мӛлшерін білу қажет етілмейтін кездерде қолданылады:  
struct First;  
struct Second { 
First *p; 
Second *prev, *suc;  
}; struct First { /* First құрылымын анықтау */ }; 
Бҧл қҧрылымның байланысқан тізімдерін қҧру мҥмкіндігін береді. 

 
143 
Қҧрылымды инициалдаудың (қҧрылым ӛрістеріне мән берудің) бір жолы – 
оның элементтерін сипатталу реттілігімен жҥйелі жақша ішінде біртіндеп беру 
болып табылады:  
struct Employee { 
char name[64]; 
     
 //  фамилиясы 
int age; 
     
 //  жасы 
float salary; 
     
 //  жалақысы 
unsigned employee_number; //  реттік нөмірі 
}  new_employee = {"Kadуrov", 32, 300.5, 1122}; 
Қҧрылымдағы жиымдарды инициалдау кезінде олардың элементтерін жҥйелі 
жақшалар арқылы бӛліп, қҧрылым ӛрістеріне мән беруге болады, мысалы: 
struct complex{ 
unsigned code; 
float salary; 
} comp [2][3]={ {{1021, 301}, {1031, 289}, {1041, 250}}, 
 
{{1121, 300}, {1131, 222}, {1141, 220}} 
              }; 
немесе тӛмендегідей тҥрде де инициалдау мҥмкіндіктері бар: 
struct date { int day, month, year; }; 
d[5]={ {1,3,1980}, 
       {5,1,1990}, 
       {1,1,2002} }; 
Қҧрылымдарды  анықтау  барысында  олардың  элементтеріне  бастапқы  мән-
дерді  пернелерден  енгізіп  те  меншіктеуге  болады.  Қҧрылым  элементтерінің 
мәндерін енгізу ҥшін ағымдық енгізу операторы  cin >> (С++ стилінде) немесе 
форматпен енгізу операторы – scanf  қолданылады.  
Егер  қҧрылымды  сипаттау  жолы  программадағы  барлық  функциялардың 
алдында орналасса, онда ол қҧрылымды осы  программадағы барлық функция-
лар пайдалана алады.  
9.5 Құрылым ӛрістерін пайдалану 
Қҧрылымның  элементін,  яғни  ӛрістерін  пайдалану  ҥшін  нҥкте  (.)  қою 
жолымен  (тікелей  ену)  немесе  ->  таңбалары  арқылы  нҧсқауыш  бойынша  ену 
амалы қолданылады, мысалы: 
struct  fruit {  
char name[15] ;  
int calories; 
};  
struct vegetable {  
char name[15];  
int calories;  
}; 
fruit a;  
vegetable b; 

 
144 
Қҧрылымды осылай жариялап алған соң оның ӛрістерін a.calories және 
b.calories деп, келесісін а.name и b.name деп пайдалана береміз. 
Енді бір программаны толығырақ қарастырайық. 
1 мысал. new_employee атты қҧрылым ӛрістерін пайдалану
 
#include  
struct Employee { 
char name[64]; 
int age; 
float salary; 
unsigned employee_number; 
}  new_employee = {"Kadyrov", 32, 300.5, 1122}; 
void main() 
{ 
cout << new_employee.name << endl << 
 new_employee.age    << endl << 
 new_employee.salary << endl << 
 new_employee.employee_number << endl;  
} 
 
Программа жҧмысы нәтижесі: 
Kadyrov  
32 
300.5  
1122  
Тағы бір мысал: 
/* ойын карталарын сипаттайтын құрылымды анықтау */ 
enum suit {clubs, diamonds, hearts, spades};  
           /* шыбын, қиық, табан, қарға */  
typedef int pips;/* pips (ұпайлар) int синонимі ретінде */ 
struct card {   
    suit s;  
    pips p; /* 1-ден 13-ке дейін сандар реттілігі 
Тұз,2,3,...,10,Валет,Дама,Корольдерге сәйкес келеді */ 
}; 
Келесі анықтаулар card типіндегі m1, m2 идентификаторларына орын бӛледі: 
card m1,m2; 
Қҧрылымның m1 және m2 ӛрістерін пайдалану ҥшін нҥкте арқылы жазылатын 
таңдау жолын қолданамыз,  m1 ӛрісіне екілік қиық, ал m2 ӛрісіне қарғаның да-
масын тағайындағымыз келеді делік: 
m1.s = diamonds;