Программалау тілдері жоғары оқу орындарына арналған оқулық

 
49 
Input ia,
 
ib: 
4 5 
plus = 9
  
minus = -1 
del = 0 
mult = 20 
 
Пернетақтадан ia мен ib мәндерін енгізу кезінде арасында бос орын болуы 
тиіс.  Мысалда  4  цифрын  енгізіп,  бос  орынды  басып,  5  цифрын  теріп,  Enter 
пернесін басу қажет.  
Бӛлу кезінде шығатын нәтижеге назар аударыңдар, ол дҧрыс болмайды. Бҧл 
бҥтін  санды  бҥтін  санға  бӛлгендегі  бӛлінді  де  бҥтін  сан  болатындығынан 
шығып  отыр.  Мҧндайда  дҧрыс  нәтиже  алу  ҥшін,  ia,  немесе  ib  айнымалыла-
рының бірінің типін float деп кӛрсету керек. 
Келесі бӛлімдерде осы  С  және  С++  тілдерінің  мҥмкіндіктерінің  екеуінен де 
мысалдар  келтіріледі,  бірақ  бір  программада  бҧл  екеуін  араластырмай,  жеке-
жеке қарастыру ҧсынылады. 
Компьютер жадындағы бҥтін сандар типтерінің енін анықтау программасы 
тӛмендегідей болады. 
#include  
int main() 
{ 
  cout
 
<<
 
"short
 
typi
 
eni:
 
"
 
<<
 
sizeof(short)
 
<<
 
"
 
byte"
 
<<
 
endl; 
  cout
 
<<
 
"int typi eni: " << sizeof(int) << " byte" << endl; 
  cout
 
<<
 
"long
 
typi
 
eni:
 
"
 
<<
 
sizeof(long) << " byte" << endl; 
  cout
 
<<
 
"signed
 
short
 
typi
 
eni:
 
"
 
<<
 
sizeof(signed
 
short)<<      
"
 
byte"
 
<<
 
endl; 
  cout
 
<<
 
"signed
 
int
 
typi
 
eni:"
 
<<
 
sizeof(signed
 
int)
 
<<
 
"
 
byte" 
<< endl; 
  cout << "signed long typi eni: " << sizeof(signed long) << 
" byte" << endl; 
  cout << "unsigned short typi eni: " << sizeof(unsigned 
short) << " byte" << endl; 
  cout << "unsigned int typi eni: " << sizeof(unsigned int) 
<< " byte" << endl; 
  cout
 
<<
 
"short
 
typi
 
eni:
 
"
 
<<
 
sizeof(unsigned
 
long)
 
<<
 
"
 
byte" 
<< endl; 
  return 0;  
} 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
50 
   
 
 
 
 
3.2-сурет. Бҥтін сандар типтерінің енін анықтау программасы нәтижесі 
Терістеу  операциясы  (-,  !  және  ~).    Арифметикалық  терістеу  (унарлық 
минус  -)  бҥтін  немесе  нақты  типтегі  операндтың  таңбасын  қарама-қарсыға 
ауыстырады.  Логикалық  терістеу  (!)  операнд  ақиқат  болса,  0  мәнін  және 
операнд  нӛлге  тең  болмаса  (нӛл  емес),  1  мәнін  береді.  Операнд  бҥтін  немесе 
нақты  типте  немесе  нҧсқауыш  типінде  болуы  тиіс.  Разрядтар  бойынша 
терістеу  (~),  кӛбінесе  биттік  терістеу  деп  аталады,  бҥтін  сан  тҥріндегі 
операндтың  екілік  сан  тҥріндегі  бейнесінің  әрбір  разрядын  терістейді 
(инверсиялайды). Мысалы, ~118
10 
= ~1110110
2 
= 0001001
2
 = 9
10 
. 
Бӛлу  (/)  және  қалдық  табу  (%).  Бӛлу  операциясы  арифметикалық  типтегі 
операндтарға қолданылады. Егер екі операнд та бҥтін сан болса, бӛлінді бҥтін 
санға дейін дӛңгелектенеді, әйтпесе бӛлінді типі типтерді тҥрлендіру ережесіне 
сәйкес  тағайындалады.  Қалдық  табу  операциясы  тек  бҥтін  типтегі  операнд-
тарға қолданылады. Мысалы: 
#include   
int main(){ 
int x = 11, у = 4; 
float z = 4; 
printf("Бөлу нәтижесі: %d %f\n", x/y, x/z); 
printf("Қалдық: %d\n", x%y): 
return 0;  
} 
Программа жҧмысы нәтижесі: 
Бөлу нәтижесі: 2   2.750000 
Қалдық: 3 
Қатынас  операциялары  (<,  <=,  >,  >=,  ==,  !=)  бірінші  операндты  екінші 
операндпен  салыстырады.  Операндтар  арифметикалық  немесе  нҧсқауыштық 
типте  болуы  мҥмкін.  Операция  нәтижесі  true  немесе  false  болады  (нӛлге  тең 
емес  кез  келген  мән  нәтижесі  true).  Теңдікпен  және  теңсіздікпен  салыстыру 
операцияларының приоритеті басқа салыстыру операцияларынан тӛмен болып 
саналады. 
Екі шаманың тең екендігін (==) тексеру операциясы мен нәтижесі сол жақ 
операндқа  берілетін  мән  болып  табылатын  меншіктеу  операциясының  (=) 
айырмашылығына назар аудару қажет.  
Ығыстыру  операциясы  (<<  және  >>)  бҥтін  сан  тҥріндегі  операндтарға 
қолданылады.  Олар  бірінші  операндтың  екілік  бейнесін  екінші  операндта 
кӛрсетілген санға сәйкес оңға (>>) немесе солға (<<) ығыстыру ісін атқарады. 
Солға  (<<)  ығыстыру  кезінде  босаған  разрядтар  нӛлдермен  толтырылады.  Ал