Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

46
1 кезең – Дайындық
-кəсіпорын,  ұйым,  мекеме  басшыларымен  ке зде су  жəне  энергия 
шаруашылығының тиімділік мəселелерін талқылау;
- энергия ресустары жəне шығындар құрылымымен танысу
- компанияның алдында тұрған мəселелер жəне міндеттермен таныстыру
- техникалық тапсырма жасалады
- Энергиялық аудит жоспары, бағдарламасы жасалады
- шарт жасалады
2 кезең – Құжаттық
- кəсіпорын туралы жалпы мəліметтерді жинау; 
-негізгі энергиялық технологиялық жабдық тізімін жасау; 
- қондырғылардың техникалық жəне энергетикалық сипаттамаларын анықтау; 
- қосалқы станциялар, жылу-сумен жабдықтау көздері, сығымдалған ау, отынмен 
жабдықтау туралы мəліметтер;
- кəсіпорынның/ұйымның энергия ресурстарына жұмсаған шығындарының, суға, 
сарқынды сулар мен кəріз жүйесіне жұмсаған шығындарының жалпы құнын анықтау; 
- тұтынудағы маусымдық өзгерістерді жəне құнды анықтау. 
3 кезең – Аспаптық
- алынған деректерді жүйелеу мен талдау
- аспаптық тексеру
- энергия ресурстарын тиімсіз бейберекет пайдаланылуын анықтау; 
- энергияның   жоғалу   орнын   анықтау (цех, учаске, технологиялық ауысымдар, 
жабдық, ғимарат, қрылыс жəне т.б.); 
- жылу-энергетика теңгерімі жасалады жəне талданады
-  энергия    ресурстарының  (электр,  жылу,    су    өткізгіш,    желдету  жəне  басқа 
желілердегі) таралуының (берілуінің) төмен тиімділігін айқындау; 
4 кезең – Іс-шаралар
-Электр қозғалтқыштарын ауыстыру;
-Жиіліктік-реттегіш электр жетегі;
- Фаза қиғаштықтарын жою;
- Реактивті қуаттылықтың орнын толтыру;
- Қыздыру шамдарын ауыстыру; 
- Электрондық іске қосуды реттейтін аппаратура;
- Қозғалыс пен қатысудың инфрақызыл датчиктері;
- Сынап шамдары бар жəне қыздыру шамдары мен шырақтарды барынша тиімді 
натрийлік шырақтарға (ДНаТ) ауыстыру;
- Айналы шамдар;
- Сыртқы жəне көшедегі жарықтандыруды автоматты түрде басқару жүйелері.
5 кезең – Аяқтаушы 
- энергия тиімділігін арттыру бойынша іс-шараларға техникалық-экономикалық 
бағалау жүргізіледі;
- энергетикалық тексеру нəтижелеріне құжаттандыру жүргізіледі;
- есеп айырысу жүргізіледі;
- алынған деректер негізінде тұжырымдар жалпыланады;
-  энергетикалық паспорт жəне энергетикалық тексеру бойынша есеп жасалады.
Энергетикалық тексеру нəтижелері бойынша оны жүргізген адам энергетикалық 
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

47
паспорт жасап, оны энергетикалық тексеру жүргізуге тапсырыс берген адамға тапсырады. 
Сондай-ақ  тапсырыс  берушімен  келісілген  уақыт  кезеңіне  арнап  əзірленген 
Энергия үнемдеу бағдарламасы энергетикалық аудиттің нəтижесі болып табылуы мүмкін,
Энергия үнемдеу бағдарламасы - бұл:
џ
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі бойынша іс-қимыл жоспары;
џ
Өзін-өзі өтеу мерзімдері жəне іске асыру басымдығы бойынша дəрежеленген, 
техникалық-экономикалық негіздемесі бар энергия үнемдейтін іс-шаралардың 
(жобалардың) жинағы;
џ
Бағдарламаны орындаудың күнтізбелік жоспары;
џ
Өзін-өзі өтеу есебі жəне қаржылық жоспар.
Энергия үнемдеу бағдарламасын іске асыру тапсырыс берушінің кəсіпорнының 
басшылығына жəне оның мамандарына байланысты, кері жағдайда энергия аудиторының 
кез келген жұмысы сол күйі қағаз жүзінде қалуы мүмкін.
4.2 Энергетикалық консалтинг жəне энергетикалық менеджмент
Консалтинг  (консультация  беру)  —  əлдебір  мəселені  шешу  үшін  сыртқы 
консультанттар  көрсететін  мəселелердің  кең  шеңбері  бойынша  басшыларға,  басқару 
аппаратына кеңес беру қызметі [53].
Энергетикалық консалтингтің мақсаты — мəлімделген мақсаттарға қол жеткізуде 
басқару жүйесіне көмектесу. 
Консалтингтің негізгі міндеті пəн саласы мен клиенттің мəселесін ескере отырып, 
ғылыми-техникалық  жəне  ұйымдық-экономикалық  шешімдерді  талдаудан,  даму 
перспективасын негіздеу мен пайдаланудан тұрады.
Энергетикалық консалтинг құрылымдық схемада берілген (4.4-сурет) [53]
Энергия  үнемдеудің  маңызды  шарты 
  — 
энергетикалық  менеджмент  жүйесін
энергия ресурстарын басқару жүйесін құру болып табылады.
Егер  энергия  үнемдеу  бойынша  практикалық  жұмыстарды  ұйымдастыру, 
жауапкершілік,  есептілік  жəне  қаржыландыру  жүйесі  анықталмаса  жəне  реттелмесе, 
энергия аудитінің нəтижелері қағаз жүзінде қалып қояды.
Энергетикалық  менеджмент  жүйесінің  жұмысын  сапал  етіп  жолға  қойған  соң, 
қолданыстағы бизнес салынған қаржының зая кетпейтініне деген сенімділікпен энергия 
үнемдеудің анағұрлым тиімді іс-шараларын өткізеді. Осы салымдардан тұрақты қайтарым 
алу жəне оның нақты көлемін білу қажет.
Энергетикалық консалтинг – энергия үнемдеудің ұйымдық мəселелері
Ұйым
Энергия үнемдеу
 бағдарламасы
Қаржыландыру
Нəтижелерді бақылау
 мен бағалау
Энергетикалық 
менеджмент жүйесін 
– басқару жүйесін 
құру
Ағымдағы шығыстар
Инвестициялар
Қаражатты есепке алу
 мен тарату
4.4 – сурет. Энергетикалық консалтингтің құрылымдық схемасы
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

48
Кəсіпорында  энергетикалық  менеджмент  жүйесін  ендіруге  арналған 
алғышарттар
Қазіргі  таңда  Қазақстандағы  жəне  посткеңестік  кеңістіктегі  кəсіпорындар 
көптеген  мəселелерге  тұспа-тұс  келіп  отыр.  Заңнамадағы  өзгерістер,  жоғары  инфляция, 
валюта бағамының ауытқуы, жаңа жағдайларда бизнес жүргізуге үйрену қажеттілігі – бұл 
өз шешімін табуды керек етіп отырған кейбір мəселелер ғана. “Аман қалу” – бұл барған 
сайын  жаңа  шарттармен  жəне  мəселелермен  тұспа-тұс  келіп  отыратын  көптеген 
кəсіпорындар мен менеджерлер үшін негізгі сөз. Осы жағдайда энергия тиімділігі мəселесі 
қалай шешіледі?
Энергияны кəсіпорынның жүкқұжат шығыстары сияқты емес, кез келген басқа 
қымбат тұратын ресурс сияқты менеджментті қажет ететін ресурс түрлерінің бірі ретінде 
тану энергия тиімділігін жақсартуға жəне энергия шығындарын азайтуға деген алғашқы 
басты қадам болып табылады. 
Энергетикалық менеджментке жүйелі көзқарас
Кəсіпорын  үшін  энергетикалық  менеджменттің  маңыздылығы  зор  екені 
мойындалған соң, келесі элементтерді қарастыру қажет:
џ
Энергетикалық менеджменттің ағымдық жағдайы.
џ
Энергетикалық  саясат:  сізге  неліктен  кəсіпорындағы  энергетикалық 
менеджментке ресми мүдделі болу қажет.
џ
Ұйымдық  аспектілер:  энергетикалық  менеджментті  өз  кəсіпорныңыздың 
менеджментінің ресми жəне бейресми құрылымдарына қалай ықпалдастыру 
керек?
џ
Ынталандыру: 
 тиімді өзара қатынасты қалай құру 
энергия тұтынушылармен
жəне оларды энергия ресурстарын сақтауға қалай ынталандыру керек?
џ
Ақпараттық жүйелер: ұтымды жəне тиімді ақпараттық жүйе қандай.
џ
Маркетинг: энергетикалық менеджмент пен сіздің жетістіктеріңізді қайда жəне 
қалай насихаттау жəне жарнамалау қажет?
џ
Инвестициялау:  жобаларды  қалай  таңдау  жəне  энергия  тиімділігін  арттыру 
керек жəне кəсіпорын басшылығына осы салымдардың мақсатқа лайықтығын 
қалай көрнекі ретте көрсету керек? 
џ
Қаржыландыру: энергетикалық менеджмент іс-шараларын қаржыландырудың 
ықтимал нұсқалары қандай? 
Энергетикалық менеджмент жүйелерін əзірлеу мен ендіру
ЭнМЖ  əзірлеу  мен  ендіру  бірізділігі,  жалпы  алғанда,  ЭнМЖ  тиімді  қызмет 
атқаруы  үшін  орындауға  міндетті  болып  табылатын  бірқатар  кезеңдерден  тұрады. 
Мысалы, оларға келесілер жатады (4.5-сурет): 
   Энергетикалық саясатты жəне энергия үнемдеу бағдарламасын əзірлеу; 
   ЭнМЖ ендіру бағдарламасын (жобасын) əзірлеу; 
   энергетикалық менеджмент қызметін қалыптастыру; 
   энергетикалық мониторинг кешенін ендіру; 
   ЭнМЖ қызметін реттейтін ішкі стандарттар кешенін жасау; 
  энергия  үнемдеу  саласында  персоналды  ынталандыру,  ақпараттандыру  мен 
оқыту бағдарламаларын əзірлеу; 
   энергия үнемдеу саласында персоналды оқыту; 
   ЭнМЖ аудитін өткізу; 
   ЭнМЖ сертификаттауды өткізу. 
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі