Дипломной работе рассматривается создание автоматизированного рабочего места диспетчера системно-технического

49
 
 
 
3 сурет   SQL тілін деректер қорына өтуде қолдану  
 
Шын  мәнінде  SQL  реляциялық  типтегі  мәліметтер  базасымен  ғана 
жұмыс істейді. Бірінші суретте SQL-ң жұмыс істеу сызбасы көрсетілген. Бұл 
сызбаға  қарап  есептің  жүйесінде  маңызды  ақпараты  бар  мәліметтер  базасын 
көреміз. Егер есеп жүйесі бизнес сферасына қатысты болса, онда мәліметтер 
базасында материалдық құндлықтар, шығарылатын өнімдер, сату көлемі және 
жалақы  туралы  ақпараттар  сақталынады.  Дербес  компьютердің  мәліметтер 
базасында  үлкен  есептеу  жүйесінен  алынған  қол  қойылған  чектер  туралы, 
мекен  –  жайы,  телефондар  туралы  ақпараттар  сақталынған.  Мәліметтер 
базасын  базасын  басқаратын  компьютелік  бағдарлама  немесе  ДҚБЖ  деп 
аталады. 
Егер қолданушыға мәліметтер базасынан мәліметті алуға қажетті болса, 
SQL  көмегімен  ДҚБЖ  ға  сұраныс  жібереді.  ДҚБЖ  сұранысы  өңдеп  қажетті 
мәліметті тауып қолданушы жібереді. Мәліметтерді сұрау және нәтижені алу 
процесі  мәліметтер  базасына  сұраныс  деп  аталады.  Сондықтан  жүйеленген 
сұраныс тілі деген ат осыдан пайда болған.  
Бірақ  бұл  атау  шындыққат  сәйкес  келмейді.  Біріншіден,  қазіргі  SQL 
қарапайым сұранымдарды туғызатын құрылғыданда үлкен, бірақ бастапқыдан 
тек  қана  сол  үшін  арналған  болатын.  SQLдің  ең  негізгі  функциясының  бір 
мәліметтерді  оқи  алатындығы  болғанымен  қазіргі  кезде  бұл  тіл  барлық 
функционалдық  тілді  іске  асыруда  ДҚБЖ-  ң  қолданушыға  беретін 
мүмкіндіктерін айтайық. 
Мәліметтерді  ұйымдастыру.  SQL  қолданушыға  мәліметтердің  жалпы 
құрлысын  өзгертуге  және  мәліметтер  базасының  элементтері  арасындағы 
қатынас орнатуға мүмкіндік береді. 
Мәліметтерді  оқу.  SQL  қолданушыға  немесе  қосымшаға  мәліметтер 
базасында бар мәліметтерді оқуға және оларды қолдануға мүмкіндік береді. 
Мәліметтерді  өңдеу.  SQL  қолданушыға  немесе  қосымшаға  мәліметтер 
базасын  өзгертуге,  яғни  жаңа  мәліметтерді  қосуға,  сонымен  қоса  бұрыннан 
бар мәліметтерді жаңартуға немесе жоюға мүмкіндік береді. 
Қатынасты  басқару.  SQL-дің  көмегімен  қолданушыға  мәліметтерді 
оқуда  және  өзгертуде  мүмкіндіктерін  шектей  отырып  санкцияланған 
қатынастан қорғау. 
Мәліметтерді  бірлесе  отырып  қолдану.  SQL  қолданушылар  арасында 
мәліметтерді бірлесе отырып пайдалануды қамтамасыз етеді. Олар бір – біріне 
кедерлі келтірмеу үшін параллельді түрде жұмыс істеуді.  

50
 
 
Мәліметтердің  тұтастығы.  SQL  мәліметтер  базасының  тұтастығын 
қамтамасыз  ете  отырып,  келіспеген  өзгертуден  және  жүйенің  бас  тртуынан 
қорғайды.  Сондықтан  SQL  ДҚБЖ  –мен  қатынасуда  ең  мықта  тіл  болып 
табылады.  
Екіншіден, SQL – бұл COBOL, FORTRAN немес Стипіндегі толық емес 
компьютерлік  тіл.  SQL–де  шарттарды  тексеретін  IF
 
операторы,
 
тасмалдауды 
ұйымдастыратын  GOTО  және  циклдарды  құратн  DO  немесе  FOR  операторы 
жоқ. SQL мәліметтер базасы тілінің астары болып табылады. Оның құрамына 
30-ға жуық мәліметтер қорын басқаратын операторлар кіреді. SQL операторы 
базалық тәлге қосымша болады. Мысалы, COBOL, FORTRAN немесе С және 
мәліметтер  базасына  қатынас  жасауға  мүмкіндік  береді.  Онымен  қоса  С 
сияқты  мұндай  тілдерден  SQL  операторын  ДҚБЖ-ға  анық  түрде  жіберуге 
болады. Ол функцияларды шақыру интерфейімен іске асады.  
Қорыта келсек SQL бұл С немес Pascal сияқты тілдермен салыстырғанда 
әлсіз  жүйеленген  тіл  болып  есептелінеді.  SQL-дің  операторы  ағылшын 
сөйлемдерін  елестетеді  және  оператордың  мәнне  әсер  етпейтін  сөздерден 
тұрады.  Бірақ  бұл  сөздер  оның  оқылын  жеңілдетеді.  SQL-де  логикасы  жоқ 
сөздер  тіптен  кездеспейді.  Онымен  қоса  SQL  операторларын  жасамайтын 
арнайы ережелер тобы кездеседі. Олар дұрыс болғанымен ешқандай мәні жоқ. 
Өзінің  нақты  аты  болмаса,  SQL-  реляциондық  мәліметтер  базасымен 
жұмыс  істейтін  жалғыз  стандартты  тіл  болып  есептелінеді.  SQL-  бұл 
айтарлықтай мықты және оқуға оңай тіл. 
 
2.3 ДҚБЖ- ны өңдеудегі Delphi ортасының құралдарын мәліметтер 
базасында пайдалану 
 
Нәтижелері  әртүрлі  ұйымдар  әзірлеушілері  тұрғызуда,  көп  көңіл 
бөлетіні  мәліметтер  базасының  құрылғыларын  шақыру  қосымшасы  болып 
табылады.  Олардың  көмегімен  мұндай  қосмшаларды  құруға  болады.  Оларға 
қойылатын 
талаптар 
жалпы 
түрде 
былай 
беріледі: 
«Тезділік, 
қарапайымдылық,  әсерлік,  беріктік»  үлкен  әртүрлі  өнімдердің  арасынан 
Delphi  қосымшасын  әзірлеуде  алдағы  орындарды  алады.  Delphi  –  ді  әртүрлі 
дәрежедегі, кәсіби ұызығушылықтары бар әзірлеушілер қалайды. 
Delphi-ң  көмегімен  үлкен  көлемдегі  қосымшалар  жазылған,  ондаған 
фирмалармен  мыңдаған  программистер  Delphi  үшін  қосымша  компоненттер 
ойар шығарылған. Мұндай жалпы аттаққа ие болу негізінде Delphi-ден басқа 
бағдарламалаудың 
ешбір 
жүйесі 
жоғарыда 
йтылған 
талаптарды 
қанағаттандырмаған  жөніндегі  дәлел  жатыр.  Шыныменде,  Delphi-дің 
интерақтивтік  ортасының  ара  қатынасы  ішкі  қайшылықтарды  туғызбайды. 
Керісінше жайлылықты  сезінуге  болады.  Егер әзірлеуші  берілген  ережелерді 
сақтаса Delphi қосымшалрыда ыңғайлы.  
Бұл  қосымшалар  тасмалдауда  өте  қарапайым  және  берік.  Delphi  пакеті 
Borland  корпарациясының  шығарған  Pascal  тілінің  компиляцияланған 
жүйесінің  жалғасы.  Pascal  тіл  ретінде  өте  қарапайым.  Ал,  мәліметтер  типін 

51
 
 
қатал бақылау қателерді ерте табуға берік және ыңайлы программаларды тез 
құруға  мүмкіндк  береді.  Borland  корпорациясы  тілді  әрдайым  байытып 
отырады.  Бұрын  4.0  нұсқасында  бөлек  трансляциалану  құралдары  қосылған 
болған.  Кейінен  5.5  нұсқасынан  бастап  об ектілер  пайда  болды.  Ал,  6  нұсқа 
пакетінің  құрлымына  Turbo  Vision-  ң  толық  кәтапхана  кластары  кірді.  Ол 
видиоадаптор  жұмысының  мәтіндік  режимінде  терезелік  жүйені  іске  қосты. 
Бұл  программаны  өңдеудегі  интеграцияланған  ортасы  бар  ең  алғашқы  өнім 
болып есептеледі. 
Бастауыш программистер үшін инструменталды құралдарды шығаруды  
Borland компаниясының өнімдерімен Microsoft корпорациясының Visual Basic 
ортасы  бәсекелеске  түсті.  Онда  интеграция  жайындағы  сұрақтармен  жұмыс 
істеу  жағдайы  ыңғайлы  болатын.  70-ші  жылдардың  басында  Н.Вирт  Pascal 
туралы хабарламаны жариялағанда ол аз көлемдегі ыңғайлы негізгі ұғымдары 
бар және программалау тілінің резервтелген сөздері бар студенттерді оқытуға 
бағытталған  хабарлама  еді.  Delphi  қолданушысының  жұмыс  істейтін  тілі 
алдынғыға  қарағанда  тек  жаға  ұйымдардың  көптігімен  және  құрылымымен 
ғана 
ерекшеленбейді. 
Онда 
минимизацияланған 
түсініктер 
мен 
пайдаланылатын  ең  қарапайым  функциялар  (оқуға  ыңғайлы,  бірақ 
тәжіребиеде  әлі  дәлелденбеген)  орнына  кәсіби  қолданушының  жұмыс  жасау 
мүмкіндігіне  көп  көңіл  бөлінеді.  Turbo  Pascal  тілін  оның  жақын 
бәсекелестерімен  салыстыру  қандай  оңай.  Basic  тілімен  С++  -тің  көптеген 
версиялау тақырыбын айтайық.  
Менің  ойымша  Turbo  Pascal  Basic-ті  дамыған  инкапсуляциялық 
механизмі  бар,  мұрагерлік  пен  полеморфизмді  қосқандағы  толық  об ектлі 
жағынан  асып  түседі.  Delphi-да  қолданылатын  тілдің  ең  соңғы  версиясы 
мүмкіндігі  жағынан  С++  -ке  жақынырақ.  С++  -ке  қатысты  негізгі 
механизмдердің  ішіне  көптік  мұрагерлік  кірмейді  (жаңа  класс  тудыратын 
күшті  механизмдерді  С++  тілінде  жазатын  программистердің  кішкене  тобы 
ғана пайдаланылады).  
Pascal  тілін  пайдаланудағы  артықшылықтар:  бір  жағынан  Visual  Basic 
тен  ерекшелігі болса,  яғни ол  аралық  кодтың интерпритациясына негізделіп, 
ол  үшін  машиналық  кодты  генерациялайтын  компиляторы  бар  және  оның 
көменімен  айтарлықтай  жылдам  програмаларды  алуға  болатындығы  болса, 
екінші  жағынан  С++  -ке  қарағанда  Pascal  тілінің  синтаксисі  өте  жылдам 
компиляторды тұрғызуда негіз болатындығы.