Қазақ тілі
193
Киіз үйдің сәулет өнерінің дамуы тарихындағы алатын
орны. «Қазақтың әлемдік өркениетке қосқан үш нәрсесі бар.
Соның бірі − киіз үй ...».
(Ғ. Мүсірепов)
472-тапсырма. Мәтінді аударып, жатқа жазыңыздар.
Здание цирка
Здание размещается на пересечении проспекта Абая и
улицы Жандосова. Основной круглый объем здания с шатровым
чешуйчатым покрытием красиво вырисовывается на фоне гор
Заилийского Алатау.
С технологической точки зрения Алматинский цирк
признается одним из лучших в странах СНГ.
473-тапсырма. Қорқыт қобызды не үшін ойлап тапқан?
474-тапсырма. Мәтінде берілген негізгі ойды /ақпаратты/
орыс тіліне аударыңыздар.
475-тапсырма. Ұлы тұлға А. Машани туралы не білесіз?
«әл-Фарабиді қазақ жеріне қайта әкелген ғалым» тақырып-
тарына қатысты дебат ұйымдастырыңыздар.
476-тапсырма. Сөзжұмбақты шешіңіздер.
1. Асыл тастың аты.
2. Аңдар мекендейтін орын.
Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова
194
3. «Мола» сөзінің синонимы.
4. Қорқыт мәңгілік өмірді қандай аспаптан тапты?
5. «Ракета» сөзінің қазақша баламасы.
6. Қорқыт дүниеге келіп, өмір сүрген қала.
477-тапсырма. Синоним сөздердің мағынасын түсініп,
сөйлем құрастырыңыздар.
әдет - машық - дағды;
салт - дәстүр - әдет - ғұрып – рәсім;
сауап - жақсылық- алғыс-бата;
кесір - жамандық – бәле - жауыздық-зиян;
обал-күнә - өкпе - реніш;
ысырап - шығын - залал - босқа шашу;
әдеп - әдептілік – сыпайылық-ізеттілік
478-тапсырма. «Қорқыт мәңгілік өмірді тапты», «Қорқыт
мәңгілік
өмірді
тапқан
жоқ»
тақырыптарына
дебат
ұйымдастырыңыздар.
479-тапсырма.
Мына
сөз
тіркестерімен
сөйлем
құрастырыңыздар.
Еңбегі бар. Табиғи заң. Аспан құбылыстары. Жеті қат көк.
Жеті топ (нота). Тұрақты зат. Үндестік. Ерте кезде. Адам
мәдениеті. Таңбалы тас. Ой туу.
480-тапсырма.
Шешендік
сөзді
оқып,
мазмұнын
түсіндіріңіздер.
Тұлпардан тұлпар туады,
Сұңқардан сұңқар туады,
Асылдан асыл, жалқаудан масыл туады,
Масылдан малбақпас туады;
Таздан жарғақ бас,
Сараңнан бермес, соқырдан көрмес туады,
Мылжыңнан езбе, қыдырмадан кезбе туады.
(Майқы би)
Қазақ тілі
195
481-тапсырма. Төмендегі сөз тіркестерін тірек ретінде
алып, шағын мәтін құрастырыңыздар.
Ғұлама ғалым, білікті маман, тау-кен инженері, ғылыми
қызметкер, еңбегі еленді, бүгінгі ұрпақ, техника саласы, біздің
мақтанышымыз, жер қыртысы, тілді құрметтеу, парасат иесі,
ұстаздық еңбек, адамгершілік өлшемі, мерейтой қарсаңында.
482-тапсырма. Сөзжұмбақты шешіңіздер.
1. Бейнелеу өнерінің түрі.
2. А. Машанидің дүниеге келген ауданы.
3. Қазақстандық инженер, геолог, ҚазКСР Ғылым
Академиясының президенті.
4. Дүниенің екінші ұстазы.
5. Техника саласына лайықты мамандық.
6. Қ. Сәтбаевтың әкесі.
483-тапсырма. Мәтіннің мазмұнын айтыңыздар.
Құрылыс материалдарының өнеркәсібі
Революцияға дейін құрылыс материалдарын шығару
Қазақстан өнеркәсібінің нашар дамыған саласы еді, тіпті
мұндай сала болған жоқ деп айтуға да болады. Қалалар мен
ауылдардағы құрылыс ісіне құрылыс материалының шикі
кірпіш деп аталатын балшық пен топан қоспасы кеңінен
пайдаланылды.
Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова
196
Қазан революциясынан кейін, әсіресе
соғысқа дейінгі алғашқы бесжылдықтардан
бастап, шаруашылықты индустрияландыруға
байланысты өте бай табиғат байлықтары
мен ұлан-байтақ кеңістігі бар Қазақстан аса
ірі құрылыс алаңына айналды. Мұнда
соғысқа дейін жыл сайын, ал соғыстан
кейін үздіксіз ірі зауыттар, фабрикалар,
қуатты электр станциялары, суару және
суландыру каналдары, жаңа автомобильдер
мен
теміржолдар,
көптеген
тұрғын
үйлер,
мектептер,
ауруханалар, жоғары және орта оқу орындары, мәдениет,
әкімшілік
мекемелері
салынды.
Мұндай
құрылыстар
республикада өнеркәсіптің құрылыс материалдары мүлдем
жаңа саласы өндірісін құруды талап етті. Ол жер-жерде
кездесетін құрылыс тасын, саз балшықты, әктасты, құмды
пайдаланады. Қазір бұл саланың құрамында өндірістің 16 түрі бар.
Қазіргі
кірпіш,
әктас,
алебастар
секілді
құрылыс
материалдары, сондай-ақ іс жүзінде темір, бетон және ірі блоктар
мен тораптардың бөлшектері әрбір өнеркәсіп орталығында және
тіпті ауылдық жерлерде жергілікті шикізаттан жасалады. Құрылыс
индустриясының аса ірі кәсіпорындары облыс орталықтарында, ең
алдымен Алматы, Қарағанды, Өскемен, Павлодар, Шымкент,
Астана, Семейде орналасқан.
Қазіргі уақытта цемент өндірісі Қазақстан құрылыс
индустриясының маңызды саласына айналды. Маңайында
цементті саз балшықтың үлкен қоры бар. Шымкент пен Семейде
қуатты цемент зауыттары салынған. Қарағанды маңызды
Астаховка станциясында, Шымкент түбіндегі Сазтөбеде және
Шу қаласында шағын цемент зауыттары жұмыс істейді. Олар
құрылысты тұтқыр материалмен қамтамасыз етеді, онсыз электр
станциясының ғимаратын, өзен бөгетін және тіпті ауыл мен
қаладағы қарапайым тұрғын үйді тұрғызу мүмкін емес. Тұрғын
үйлер мен кәсіпорындарды жекешелендіруге және жеке меншік
үйді
салудың
кеңінен
дамуына
байланысты
құрылыс
материалдарын шығаруға деген сұраныс барған сайын артып,
бұл сала таяудағы жылдар ішінде айтарлықтай дамитын болады.
