43
табылады. Екінші нұсқа бойынша көптеген беттерге гипер мәтіндік өтулер –
суретке қыстырылған мәтін ақпараттық фрагмент болып табылады.
Екінші жол бойынша гипертекстік желі гипер мәтіндік байланыстардың
рөлін ойнайтын HTML – беттермен қарапайым ақпараттық объекттер жиын-
тығы ретінде анықталады. Web – те беттерді генерация жасау кезіде «клиент-
сервер» архитектурасымен байланысты дилемма пайда болады. Беттерді
клиенттің жағында да, сервердің жағында да генерациялауға болады. 1995
жылы Netscape компаниясының мамандары клиенттің жағында беттерді
басқару механизмін, яғни JavaScript бағдарламалау тілін өңдеп шығарды.
Осылайша, JavaScript – клиент жағында Web гипер мәтіндік беттерді көру
сценарийлерін басқару тілі. Туралап айтқанда, JavaScript – клиент жағында
бағдарламалау тілі ғана емес. Liveware – JavaScript тілін жасап шығарушы,
Netscape серверінің құралы ретінде жасалған. Бірақ, JavaScript тілі клиент
жағында жұмыс істейтін скрипті бағдарламалау тілі ретінде танылды.
Стандарттың бірінші версиясы Netscape мамандарының қолдауымен
Javascript 1.1 деп аталды, 2008 жылға қарай, жаңа басқаратын конструкциялы,
жақсартылған тізімдік көмек көрсету, сандық жазу кезінде форматтау, try/catch
шектеулері, қатені табудың анықталған, қуатты жүйелі айтулардан тұратын
үшінші нұсқасы шығарылды. Стандарттың төртінші нұсқасы мен кеңейтулерді
құру жұмыстары жүргізілуде. Javascript нұсқаларының бірнеше нұсқасы ғана
ECMA стандартына сәйкес келеді.
Клиенттік бөлікте беттерді басқару механизмін құру кезінде құжаттық
нысандық моделін қолдану ұсынылды. Модельдің мәні – HTML-контейнер
болып үш объектен тұрады:
- қасиеттер;
- оқиғалар;
- әдістер.
Нысанды модельді беттер мен браузер арасындағы байланысу әдісі
ретінде қаралады. Нысанды модель дегеніміз HTML және беттің түп кодының
сценарийі жұмысы ыңғайлы болуы үшін, браузердің бағдарламалық
қамтамасыздандыру бөлімінде жүретін ыңғайлы жұмыс және объекттерді,
оқиғаларды, әдістер мен қасиеттер ретінде ұсынады. Біз оның көмегімен
браузерге және беттің қолданушысына өзіміздің тілектерімізді жеткізе аламыз.
Браузер біздің командаларды орындайды және экрандағы беттерге өзгерістер
енгізеді.
Қасиеттері, оқиғалары, әдістері бірдей жиынтықтан тұратын объекттер
біртипті объекттер классына бірігеді. Объекттердің өздері құжаттар браузермен
ашылғанда немесе бағдарламаның жұмысының нәтижесі ретінде көрінеді. Жоқ
объектке тікелей хабарласпау үшін, бұл нәрсені әрқашан есте сақтау керек.
Көптеген HTML-контейнерлер атрибуттардан тұрады. Мысалы,
зәкірінің контейнері href атрибутынан тұрады, және оны гипер мәтінді нұс-
қауға айналдырады:
cosmofund
44
Егер
… контейнерінің зәкірін объект ретінде қарастырсақ,
онда href атрибутына «зәкір» қасиеті беріледі. Бағдарламалаушы объекттің
қасиетін, яғни атрибуттардың мәнін өзгерте алады:
document.links[0].href = «cosmofund.htm»
Атрибуттардың барлығының мәнін өзгертуге болмайды. Мысалы,
графикалық суреттің ені мен биіктігі беттің бірінші рет көрсету моментінде
анықталады. Бірінші суреттің орнын басатын қалған барлық суреттер, оған
дейін масштабталады. Microsoft Internet Explorer браузерінде суреттің өлшемі
өзгеруі мүмкін.
Суретті Javascript қасиетімен толықтыру үшін HTML бейнелеуде
қолданылмайтын объекттер кездеседі. Мысалы, объект ретінде аталатын
Navigator жұмыс жаса ортасы немесе браузер терезесі Javascript объекттерінің
ең үлкен объектісі болып табылады.
Javascript терминологиясында объекттер әдістері олардың қасиеттерін
өзгертетін функцияларды анықтайды. Мысалы, құжат объектісімен байланысты
open(), write(), close() әдістері. Бұл әдістер құжаттың мазмұнын өзгертуге
немесе жасап шығаруға мүмкіндік береді.
HTML құжаттарының авторларына Javascript қолданушымен тығыз
байланыстағы қосымшаларды құру жолын жеңілдеткен және белсенді қылған
бірден – бір тіл. Бірақ бұл тіл Java және Си сияқты толыққанды тіл емес.
Анығын айтқанда, қолданушының нақты браузермен жұмысын жеңілдететін
HTML тілінің кеңейтілуі болып табылады. Маңызды дерек ретінде Javascript
бағдарламалар HTML құжаттардың ішінде орналаса отырып, жұмыс істейтін
бағдарлама.
PHP (Personal Home Page) – сценарийлерді құру серверлік тілі
PHP (ағылш. PHP: Hypertext Preprocessor — «PHP: еренмәтінді алдын-ала
үдірістегіш») — Веб-серверде HTMLбеттерін құру және дерекқормен жұмыс
істеуге арналған скрипті бағдарламалау тілі. Бүгінгі таңда PHP Hyper Text
Proprocessor (гипермәтіннің PHP препроцессоры) рекурсивтік құрылым ретінде
өзгертілді. Қазіргі күндерде хостинг қызметін ұсынатындардың көпшілігімен
қолданады. LAMP веб-торап жасауға арналған стандартты жинақталымына
енеді. Тілдің оңайлығы, орындалу жылдамдығы, функциялық байлығы және
PHP негізіндеге әуелгі кодтардың кеңге таралуының арқасында PHP тілі Торда
программалау саласында ең белгілі тілдердің бірі боп есептелінеді (JSP мен
ASP-де қолданылатын тілдермен қатар). Бұл тілдің айрықшылығы ядро мен
соған қосылатын модульдарында. Соңғылары дерекқор, сокет, динамикалық
графика, криптографиялық кітапханалар, PDF форматты құжаттармен және т.б.
жұмыс істеуге арналған. Сонымен қатар бұл тіл серверде жұмыс істейді.
Мәліметтерді деректер қорына салу, мезетте веб-бет жасау т.б көптеген
қызметтер атқарады. Мысалы: "сайтқа тіркелу", "сайтқа кіру" процесстері php
