Оқулық. Г. О. Сыздықова Алматы, 2012. 160 бет

156
Көпше форма
– заттың көп екендігін немесе көптік түрде 
қолданылатынын білдіретін категориялық форма.
Модальдылық
(латын. модальды) – айтылған пікірдің шындық 
болмысқа, сонымен бірге оған сөйлеушінің əртүрлі субъективтік 
бағасын білдіретін функционалды-семантикалық категория.
Модаль сөздер
– айтылған пікірдің шындық болмысқа қатысы тура-
лы сөйлеушінің көзқарасын білдіретін сөздер. 
Морф
(грек. форма д.м.) – мəтіннің морфемдік деңгейде əрі қарай 
жіктеуге болмайтын маңызды шағын бірлігі, морфеманың мəтіндік 
көрінісі.
Морфема
– əрі қарай жіктелмейтін, ең кішкентай белгі ретінде таны-
латын негізгі тіл бірліктерінің бірі. 
Морфология
(грек. форма жəне сөз туралы ілім д.м.) – сөздер мен 
сөз тұлғалардың құрылымын, қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін тіл 
білімінің бір саласы.
Морфологиялық парадигма
– сөздің грамматикалық мағынасы мен 
əртүрлі қосымшалар жалғану арқылы тұлғасының өзгеруі арасындағы 
сəйкестіктен жасалған модельдер, схемалар. 
Нөлдік форма
– сөйлемде кейбір сөздердің арнайы грамматикалық 
формасыз-ақ грамматикалық мағына білдіруі.
Парадигма
– 1. Кең мағынада бір-бірінен ерекшеленіп келетін, со-
нымен бірге бəріне ортақ белгілері арқылы біріккен кез келген тілдік 
бірліктер тобы; 2. Осындай топтар мен жиынтықтардың жасалу үлгісі 
мен схемасы; 3. Неғұрлым тар мағынада – морфологиялық парадигма 
терминінің синонимі. 
Прономиналдану
– басқа сөз табына жататын сөздердің есімдікке ай-
налуы. 
Септеу
– 1) есім сөз таптарының түрленуі; 2) жекеше, көпше септік 
формаларының жиынтығы.
Септік жалғауы
– сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен байланысты-
рып, олардың арасындағы синтаксистік қатынастарды көрсетіп, өзі 
жалғанған сөзге грамматикалық мағына үстейтін қосымша.
Септеулік шылаулар
– толық мағыналы сөздерге тіркесіп, əртүрлі 
грамматикалық қатынасты білдіретін шылаулар. 
Синтетикалық форма
(грек. қосу, құрастыру) – сөздің негізіне 
қосымшалардың жалғануы арқылы туатын, яғни аффикстік тəсілмен 
жасалатын сөз формасы.
Сөз табы
– өздеріне тəн лексика-семантикалық, морфологиялық 
жəне синтаксистік ортақ белгілердің негізінде қалыптасқан категория-
лары бар сөз топтары.
Сөзтұлға
– белгілі бір грамматикалық тұлғада тұрған сөз. 

157
Субстантивтену
– басқа сөз таптарына жататын сөздердің зат есімге 
айналуы.
Тəуелдік жалғау
– бір заттың басқа бір затқа тəуелді, меншікті екенін 
білдіретін, зат есімнің тəуелдеу категориясының қосымшасы.
Тəуелдеу категориясы
– заттың үш жақтың біріне меншікті екенін 
білдіретін грамматикалық категория. 
Транспозиция
(латын. орын алмастырушы) – парадигмалық 
қатардағы бір форманы одан өзгеше басқа форма орнына пайдалану; 
кең мағынада кез келген тілдік форманың ауысуын; тар мағынада бір 
сөз табындағы сөздің басқа сөз табына ауысуын не сол сөз табының 
қызметін атқаратынын білдіреді.
Формант
(латын. жасаушы, тудырушы) – 1) аффикс мағынасында; 2) 
сөзжасамдық жəне сөз түрлендіргіш қосымшалардың бірігуінен туған 
сөздің күрделі формасы.

жүктеу 457,37 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: