Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология


§ 1. И.Канттың өмірі мен шығармашылық жолы



жүктеу 5,05 Mb.
бет145/298
Дата07.01.2022
өлшемі5,05 Mb.
#37044
түріОқулық
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   298
философия Серик Мырзалы (1)

§ 1. И.Канттың өмірі мен шығармашылық жолы

Иммануил Кант (1724-1804 жж.) Шығыс Пруссиядағы Кенигсберг (қазіргі Калининград) қаласында дүниеге келіп, өмір бойы сол жерде өмір сүрген. Жастайынан әлсіз бала болып, өзінің денсаулығына мұқият қарауға мәжбүр болған. Өмірінің аяғына шейін қатаң тәртіптің негізінде өмір сүріп, денсаулығын сақтап қалу үшін тіпті отбасын кұрудан да бас тартқан.

И.Кант 1745 ж. жергілікті университетті бітіргеннен кейін жаратылыстану мәселелерімен айналысады. Тек 1770 ж. бастап өмірінің соңына дейін философиямен шұғылданады. И.Канттың бұл өмір кезеңін «сындық кезең» деп зерттеушілер атап кеткен. Себебі, И.Канттың бұл уақытта жарыққа шығарған үш негізгі еңбектері «сын» деген сөзден басталады. «Таза зердені сынау», негізінен, дүниетаным мәселелеріне арналған, «Практикалық зердені сынау» мораль мәселелеріне, ал «Пайымдау кабілетін сынау» табиғат философиясы мен өнер мәселелеріне арналған.



Өзінің «сындық кезеңге» дейінгі өмір сатысында И.Кант күн жүйесінің пайда болуы жөнінде болжам жасайды. Оның ойынша, ғарышта тараған әртүрлі материалдык бөлшектер тарту күші арқылы үлкен бұлттарды құрайды, ал оның ішіндегі тарту және оған қарсы бағытталған итеру күштері улкен дауылдарды тудырып, шарға ұқсайтын ұсақ бөлшектердің үйкелесуінің негізінде қызып жанатын объектілер дүниеге келеді.

Ғарышта бір жұлдыздык жүйелер пайда болып, екіншілері сөніп жатады. И.Канттың ойынша, біз өмір сүріп жатқан жер планетасы сияқты ғарышта сан алуан объектілер бар. Ал олардың көбі біз сиякты саналы пенделерді тудыруы мүмкін. Табиғат, жалпы алғанда, мәңгілік іс-әрекет пен жаңару жолында өмір сүреді, ол өзінің бітпейтін кайта құру әрекетін тоқтатпайды.

Өмірінің «сындық кезеңінде» И.Кант өзінің алдына бірнеше көлемді философиялық сұрақтар койып, соларға жауап беруге тырысады. Олар: «Мен нені біле аламын?», «Мен не істеуім керек?», «Мен не нәрсеге үміттене аламын?», «Адам дегеніміз не және ол өзі не бола алады?».

И.Канттың гносеология (таным) саласында жасаған «коперникандық төңкерісі» «мен нені біле аламын?» деген сұраққа жауап беруінен шығады. Біріншіден, И.Кант білімді екіге бөледі. Олар тәжірибелік (апостериорлық) білім және априорлық (яғни тәжірибеден бұрын, таза, оны тіпті туа біткен деген мағынада да түсінуге болады, өйткені ол тәжірибеге дейін бізге берілген).

Өзінің практикалық философиясында, яғни моральдық ілімінде, априорлық деп дүниедегі барлықты емес, болуға тиіс, керектігін көрсететінді айтады.



И.Канттың таным теориясындағы тағы да жиі кездесетін категориялары - ол трансцендентальдық және трансценденттік.


жүктеу 5,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   298




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау