Федералды корпорация табысына салынатын

69
Мұрагерлікке жəне сыйға берілетін мүлікке салынатын  салы-
натын ставкасын 18-55%  аралығындағы төлейдi, ең жоғар 
ғы
мөлшерлемелер 600 миллион доллардан жоғары болса қолданы-
лады.
Кедендік баждар федералды бюджетте үлесі төменірек. 
Штаттардың салық жүйесі
Америка құрама штаттары 50 штаттардан жəне Федералды 
Колумбия округi, əрбiр өз меншiгіндегі бюджеттерден тұрады. 
Штаттар үкiметiнiң органдары тəуелсiз салық – бюджеттік са-
ясатты жəне өз аумағындағы салықтар жəне алымдар өз ал-
дына енгiзуге құқылы. АҚШ-та конституцияға сəйкес əр штат 
тəуелсіз болып табылады. Осындай мемлекеттік құрылымының  
нəтижесі салықтың саясатының жəне салықтық əкімшілігінің 
орталықтандырылмағаны болып табылады. Меншiктi бюджеттiк 
түсімдер 80% табыстар құрайды, ал 20% федералды субсидия-
лардан (гранттар) тұрады.
Штат бюджеттер табыстары негізгі көзі – саудаға салына-
тын салық, оның үлесі 40% алады. Бұл салықты тұтынушылар 
төлеуді.  Американдық заңдарына сəйкес жалпы саудаға салына-
тын салық объектісі болып  –  əрбір кезеңде айналымдағы тау-
арларды iске асырудан алған жалпы табысына салық салына-
ды, қызметтер көрсеткенге салынады.  Сəн-салтанатты жəне 
өндiрiстiк тағайындалған тауарларға,  заттарға кейбiр тұтынушы 
тауарларға iшiнара салықтар салынады. Əртүрлi штаттарда салық 
мөлшерлерiнiң əрқилы өзгертiлген.  Мысалы, Аляска, Дэлавер, 
Нью-Джерси  штаттарында мүлдем жоқ. Ең төменгі салық став-
касы:   Колорадо и Вайоминг – 3%, Алабама, Луизиана,  Мичи-
ган, Джорджия, Оңтүстік Дакота, Айова – 4, ал ең жоғарғы салық 
ставкалары: Калифорния – 7,25, Иллинойс – 8, Нью-Йорк – 8,25% 
бекітілген.
Штаттар бюджеттерi үшiн маңызды екiншi  орынды  - халықтан 
алынатын жеке табыс салығы болып табылады,  штаттардың кіріс 
көлемін 30% құрайды. Бұл салық түрі 50 штаттың 44-де алына-
ды. Барлық штаттардағы халықтан салық салуды ортақ қағидалар 
бойынша iске асады, алайда, бұл  салығы бойынша берiлетiн 
жеңiлдiктер мөлшерлемесі  əр түрлi болып табылады. Штаттардың 
заң шығару органдары салықтарды өзгерте алады, яғни ол  феде-
ралды салық заңдарына қайшы келмеуі тиіс, штаттардың заңына 

70
сəйкес жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары салықтарды өндiрiп 
алуға құқылы. Ең төменгi салық ставкасы 2%, максималды став-
касы - 10%. Əрбiр штатта əр түрлi салық салу объекттерi  бола 
алады.  Бір штатта тұрып жатқан немесе жұмыс орнына тəуелсiз, 
азаматтың штат аумағында табысы немесе басқа  да штаттардан 
алған пайдалары, салық төлеушілердің барлық табысына жеке та-
быс салығы есептейді.
Штат бюджетiн тағы бiр кiрiс көзi  болып - корпорация та-
бысына салынатын салығы болып табылады. Штаттың жалпы 
түсiмдер көлемiндегi оның үлесі 7% құрайды. Бұл салық түрін 
барлық штаттарда қолданады. Көптеген штаттарда пропорцио-
налды салық ставкасын пайдаланылады. 
Сондай-ақ барлық штаттарда мүлік салығын төлейді. Оның 
ставкасы 0,5-5% көлемі арасында өзгертіліп отырады. Бұл салық 
түрін жеке жəне заңды тұлғалар төлейді. Штат бюджетінің жалпы 
салықтық түсіміндегі үлесі шамамен 2% құрайды.
Штатта мұрагерлікке жəне сыйға салық алынады. Штат бюдже -
тінің жалпы салықтық түсіміндегі үлесі шамамен 1% құрайды. 
Көптеген штаттарда мұрагердің табысына салық салынады. 
Штат деңгейінде акциздерден  салық алынады. Тұтынушы-
лар – əрқилы ставкалармен төлейді, оның мөлшері тауарлар мен 
қызмет түріне байланысты. Акциз – сонымен бiрге салық ретінде  
корпорация қазба байлықтар өндеуіне салық салынады: көмiр, 
газ, мұнай, орман. Кейбiр штаттарында мүлiк бойынша салықтың 
орынына қазба байлықтар өндеуіне байланысты орнатылған. 
Ол бұл қорлардың меншiк иелерi төлейдi. Ставка мөлшерлемесі 
3-5%  аралығындағы құрайды. Штаттардың бюджеттерiнің салық 
түсіміндегі көлемiнде осы салықты орташа шамасы 2% құрайды.
 Əрбiр штатта лицензиялық алымдарды төлейдi. Бұл штатта 
заңды тұлғаның осы штат аумағында нақтылы қызмет түрлерiмен 
шұғылдануға құқығы үшін жыл сайын ақы төлейдi. Олардың 
штаттардың жалпы салық түсімдер көлемi шамамен 6% құрайды.
Штат деңгейінде компанияларға  капиталына салық салына-
ды, оның ставкасын 0,75% құрайды.
Жұмыс берушiлер жұмыссыздық бойынша жəрдемақы 
 
төлемдерді міндетті аударылуы тиіс. Мұндай қорлардың ставка-
лары штаттар бойынша өзгертiледi жəне 2,7-7,5% (бiрiншi 8 млн 
доллар) еңбекақы шегінен алынады.

71
Жергілікті басқару органдарының салықтары
АҚШ-тың штаттарымен қатар əкiмшiлiк бiлiмдер ретiнде 
үкiметтiң жергiлiктi органдарының заңдылығымен басқарылатын   
85 мың аудандар кіреді.  Барлық штаттарда графтықтар жəне олар 
шамамен 20 мың муниципалитеттерге бөлiнген. Графтықтар, му-
ниципалитет, тауншиптер (ерекше аймақтық бiлiмдер) өз басқару 
органдары болады жəне  жалпы үкiметтің тағайындалған өз 
қызметтерін сол аймақта көрсетеді. Əрбiр өзiн-өзi басқару орга-
ны өз жеке бюджетін қалыптастыруға, салықтарды ендiруге жəне 
оған түсулерiн қамтамасыз ету бойынша əр түрлi тетіктерді iске 
асыра алады.
Жергілікті басқару органдарынан түсетін салықтардың көлемі 
айтарлықтай көп емес, дегенмен ең маңыздылары: мүлікке салы-
натын салық, жеке тұлғалардан алынатын жеке табыс салығы,  
саудаға салынатын салық, лицензиялық алымдар жəне  басқа 
салықтар, ағымдағы төлемдер мен үкіметтің жоғары тұрған 
органдарының бюджеттік түсімдері жатады.
Жергiлiктi салықтардың арасында ең үлкен  мəн ие – мүлікке 
салынатын салық алады. Ол федералды деңгейде алынбайды 
жəне тек қана жергiлiктi басқару органдарының басымдығы бо-
лып табылады. Қазiргі уақытта мүлiк бойынша салық штаттар 
жəне үкіметтің жергiлiктi органдарының бюджеттерiнде салық 
түсімдерінің бөлiну қағидасын ұстанады. 
Мүлiк бойынша салықтың үлесі жалпы орташа  көлемі 90-шi 
жылдардың ортасында 30% шамасында немесе жергiлiктi  басқару 
органдарының бюджеттік салықтардан 75% жоғары болды.
Салық жылына бір рет төленеді, көп аумақтарда төлеушiлер 
ол жайында жыл бойы  бөлшектеп төлей алады. Мүлікке салы-
натын салық жеке жəне заңды тұлғалар төлейді. Заңда меншіктің 
жіктеліміне екі топты ажыратылады: жылжымайтын мүлік 
жəне жекеменшік жатады. Жылжымайтын мүлікке жер, ғимарат 
жəне оларды жақсарту мақсатында пайдалану болып табыла-
ды. Жекеменшік  материалдық жəне материалдық емес болады. 
Материалдық жекеменшік – бұл машина жəне құрал-жабдықтар, 
материалды-техникалық  құндылықтар, жиһаз жəне қымбат 
құндылықтар, егін жəне мал жатады. Ал материалды емес – бұл 
акция, облигация, ақша қаражаттары жəне басқалары жатады. 
Мүлiкке салынатын салықты анықтау базасы болып 

72
жекеменшiктің құны бағалау болып табылады. Оның анық-
тауымен арнайы ресми бағалаушылар шұғылданады. Барлық 
жағдайлардағы мүлікке салынатын салық нақтылы бағалау 
құнына пайызбен есептелінеді. Салық мөлшерiнiң орташа 
деңгейiн шамамен 2% құрайды. Мүлікке салынатын салықтың 
басты ерекшелігі – ол меншіктің экономикалық жағдайына бай-
ланысты алынады.
Штаттардың тең жартысында – саудаға салынатын жергiлiктi 
салық алынады, саудаға салынатын салық штаттық түсімінің 
қосымшасы болып табылады. Бұл салық түсімдері штаттарда жи-
налады, содан соң  алынған  аумақтарындағы жергiлiктi басқару 
органдарына қайтарылады. Штаттардың салық мөлшерлемелерi 
жергiлiктi салықтардың мөлшерлемесінен төмен жəне 2% ас-
пайды.
Жергiлiктi бюджеттердi тағы бiр кiрiс көзi - ағымдағы төлемдер 
болып табылады. Мысалы, олар жеке жəне заңды тұлғалардан 
нақты тауарлар жəне қызметтерінен алынады, жергілікті басқару 
органдарымен  берiлетiндер яғни  сумен жабдықтау, канализация, 
қоқыстарды тазалау жəне т.б. қызметтері жатады. Салықтардан 
айырмашылығы: ол нақтылы төлеу қабілеттілігіне байланысты 
негізгі пайдасынан төленеді.
Экологиялық салықтар, АҚШ-тың салық жүйесінде 1986 жыл-
ғы реформадан пайда болды. Салықтың басты мақсаты – қоршаған 
ортаны əр түрлі өнеркəсіптің зиянды қалдықтарынан қорғау.
АҚШ-тың жергiлiктi салықтары басқа елдерден салыстырғанда 
дербес рөлдердi ойнайды.

жүктеу 1,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: