-кесте.  2005-2010 жылдар аралығындағы Қазақстанның сырт-

131
салық салу механизмдерін өзгерту арқылы экономиканың іскерлік 
белсенділік деңгейіне саналы түрде əсер ету шаралары. Бюджет-салық 
саясаты ұлттық табыс деңгейіне, өндіріс көлемі мен жұмысбастылық 
деңгейіне жəне бағаның жалпы деңгейіне əсер ете отырып, жұмыссыздық 
пен инфляция сияқты макроэкономикалық проблемаларды шешуге 
бағытталған.
2. Бюджет-салық саясатының дискрециялық жəне дискрециялық 
емес деген түрлері бар. Дискрециялық бюджет-салық саясаты елдің 
эко номикалық белсенділігін өзгертуге бағытталады жəне ол ынталан-
дырушы жəне тежеуші болып бөлінеді. Дискрециялық емес бюджет-
салық саясаты үкіметтік арнайы шешімдерін талап етпей-ақ автоматты 
тұрақтандырғыштарға негізделеді.
3. Үкімет дискрециялық бюджет-салық саясатын жүргізу кезінде 
жиынтық сұранысқа да, жиынтық ұсынысқа да бірдей əсер етеді. 
Кейнстік бағыт шеңберінде бюджет (мемлекеттік шығындар) мульти-
пликаторы, салық мультипликаторы жəне баланстанған бюджет мульти-
пликаторы сияқты үшін мультипликатордың іске қосылуы есепке алы-
нады. Ал ұсыныс теориясы шеңберінде «Лаффер əсері» қарастырылады.
4. Бюджет-салық саясатының мəн-мағынасын жете түсіну үшін 
мемлекеттік бюджет туралы қарастыруымыз қажет. Мемлекеттік бюд-
жет – мемлекеттің міндеттері мен қызметтерін қаржыландыруға арнал-
ған ақша-қаражаттарын қалыптастырудың жəне шығындаудың нысаны; 
заңдылық тəртіппен бекітілген мемлекеттің кірістері мен шығыстары-
ның құрылымы. Мемлекеттік бюджеттің атқарылуын талдауда мем-
лекеттік шығындардың орны ерекше болып табылады.
5. Толық жұмысбастылық кезіндегі бюджеттің негізінде бюд 
жет 
тапшылығының мынадай түрлері ажыратылады: 1) құрылымдық бюд-
жет тапшылығы – толық жұмысбастылық пен нақты жұмысбасты-
лық кезіндегі бюджет тапшылықтарының арасындағы айырмашылық; 
2) циклдік бюджет тапшылығы – нақты бюджет тапшылығы мен құ-
рылымдық бюджет тапшылығы арасында айырмашылық ретіндегі 
бюд 
жет тапшылығының бір түрі. Циклдік тапшылық экономикалық 
белсенділіктің ауытқу себептерімен түсіндіріледі.
6. Бюджет тапшылығын қаржыландырудың бірнеше əдістері бар: 
1) ақша эмиссиясы; 2) Орталық банктен қарыз алу; 3) жеке сектордан 
жəне сыртқы көздерден қарыз алу. Бюджет тапшылықтарының ел эко-
номикасына əсер етуі көбінесе, сол елдің тапшылықты жоюда таңдап 
алған əдісімен анықталады.
7.
 
Мемлекеттік қарыз – мемлекеттің алдында тұрған физикалық 
жəне заңды тұлғаларға, шетел мемлекеттеріне, халықаралық ұйымдар 

132
мен субъектілерге деген қарыздық міндеттемелері. Мемлекеттің ішкі 
жəне сыртқы қарыздары болады. Ішкі қарыз – мемлекеттік бюджет 
тапшылығын жабу үшін ел ішіндегі резиденттерден алған қарыз со-
малары. Сыртқы қарыз – мемлекеттік бюджет тапшылығын жабу үшін 
шетелдердегі резидент емес тұлғалардан (үкіметтен, ұйымдардан, аза-
маттардан) алған қарыз сомалары.

жүктеу 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: