ОқУ-Әдістемелік кешен «нейтрондық физика» арнайы курсы



жүктеу 2,37 Mb.
бет11/18
Дата14.05.2018
өлшемі2,37 Mb.
#13152
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   18

10 Тақырып: Аралық резонанстық нейтрондар. Нейтрондардың потенциалдық шашырау мен радиациялық қармау кезіндегі резонанстық қимасы. Резонанс кезіндегі толық қиманы есептеу.

Ядролық реакциялар ядроның басқа ядромен немесе элементар бөлшектермен өзара әсерлесе отырып, түрленуін айтады. Бұл әсерлесу бөлшектер бір-біріне 10-15м қашықтыққа жақындағанда ядролық күш әсерінен болады.

Нейтрондарды жұта отырып ауыр ядро бірдей екі бөлікке ыдырайды. Пайда болған бөліктер бөліну жарқыншақтары деп аталады. Ауыр ядролардың мұндай тұрақсыздығын оның құрамындағы бір-бірімен кулондық тебілетін протондардың көптігімен түсіндіріледі.

Ауыр ядролардың екі жарқыншақтарға бөлінуі өте көп мөлшердегі энергияның шығарылуымен жүреді. Мысалы1 г уран ыдырағанда 8·1010Дж энергия бөлініп шығады. Бұл бөліну келесі түрде жазылады:

 

.

 

Келесі шарт орындалған жағдайда ауыр ядролар ыдырайды:



,

мұндағы:- бөліну параметрі.



Бөліну параметрі (бөлінудің шекті параметрі) болғанда ядролар өте тұрақсыз болып табылады және табиғатта өмір сүрмейді.болған жағдайда ядролардың өздігінен бөлінуі мүмкін болады. Ядролардың өздігінен бөлінуінің жартылай ыдырау периоды 1016-1017жыл болады. Бөліну кезіндегі жарқыншақтардан ұшып шығатын нейтрондар - бөліну нейтрондары деп аталады. Бөліну нейтрондарының арасында лездік және кешігіп шығатын нейтрондар болады. Лездік нейтрондар ядроның бөлінуі кезінде 10-14с уақыт мезетінде шығады. Кешігіп шығатын нейтрондар бөліну өнімдерінен бөліну аяқталғаннан кейін біршама уақыттан кейін шығады. Бөліну реакциясында пайда болған әрбір лездік нейтрондар көрші ядролармен әсерлесе отырып, оларда да бөліну реакциясын тудырады. Бұл жағдайда бөліну актілерінің көшкін түріндегі артуы, яғни тізбекті бөліну реакциясы жүреді.

Нейтрондардың көбею коэффициентідеп реакцияның белгілі бөлігінде шығатын нейтрондар санының алдыңғы бөлігінде шығатын нейтрондар санына қатынасын айтады. Тізбекті реакциялардың жүру шарты.

Ауыр ядролардың бөлінуі кезінде массалары әр түрлі 2 жарықшақтар орнықты ядроға айналмастан бұрын бірнеше рет бета-ыдырауға ұшырайды. Атом ядросының бөлінуі кезінде жарықшақтармен қатар нейтрондар және γ-кванттар да бөлініп шығады. Әрбір ядро бөлінгенде 200 МэВ-қа жуық энергия бөленіді. Ядроның бөлінуі кезінде бөлініп шығатын нейтрондарды шапшаң және баяунейтрондардеп аталатын екі топқа бөлуге болады. Тізбекті реакция жүру үшін әрбірнейтронныңядроны бөлуі шарт емес. Тек ядроға тізбекті реакция өту үшін қажетті мөлшердегі нейтрондардың саны түссе болғаны.

Радиациялық қармау реакциясы кезінде актив зонадағы (АЗ) металл бөлшектер активтеледі, яғни онда жаңа изотоптпр пайда болады. Мысалы, темір ядросы нейтронды қармап алып радиоактивті изотопқа айналады. Сондықтан нейтрондармен қарқынды сәулелендірілген металл конструкциялар қызмет етуші адамдарға қауіп төндіреді.

Нейтронның ядромен әсерлесуі кезінде серпімді шашырау орын алуы мүмкін, бұл кезде құрамды ядро пайда болмайды, тек нейтрон мен ядроның соқтығысуы болып, олар жан –жаққа ұшады. Ядроға соғылған нейторон өз жылдамдығын азайтып, бағытын өзгертеді. Бұл процесс баяулату деп аталады.

Нейтрон соқтығысқан ядро соғұрлым жеңіл болса, соғұрлым жылдамдық кемуі үлкен болады. Нейтрон қозғалысының жылдамдығының немесе оның кинетикалық энергиясының кемуі (баяулау) ядролық реактор физикасында маңызды роль атқарады.

Серпімсіз шашырау- нейтронмен соқтығысқаннан кейін құрамды ядро пайда болатын процесс, бірақ одан тура сол сәтте нейтрон мен гамма-квант бөлінеді. Бұл жағдайда нейтрондардың кинетикалық энергиясы гамма-квант энергиясы мен ядроның алатын энергиясының шамаларына кемиді. Сөйтіп нейтрон баяулайды.

Нақты жағдайда қандай реакцияның жүретіндігін анықтау мүмкін емес. Сондықтан реакциялардың қай түрінің өтетіндігінің ықтималдылығын бағалау үшін реакцияның эффектілік қимасының шамасы енгізіледі.

Реакцияның микроскопиялық қимасы σk- деп оған ұшып кірген нейтрон осы берілген реакцияны туғызатын, ядро айналасындағы көлденең қиманың эффектілік диаметрін айтады.

Қима ауданы неғұрлыс үлкен болса, берілген реакцияның ықтималдылығы да үлкен.

Егер σk реакцияның макроскопиялық қимасын бірлік көлемдегі Nj ядролар санына көбейтсе, реакцияның Σ макроскопиялық қимасы алынады

ΣkkNj

Реакцияның макроскопиялық қимасына (реакция ықтималдылығына) ядромен соқтығысу алдындағы нейтронның ие болатын энергиясы әсер етеді.

Ядромен соқтығысатын нейтрондар әртүрлі энергияға ие болады. Ядролық реакциялар физикасында энергияны өлшеу үшін мега-электрон-вольт [МэВ] 1 МэВ = 1.602 x 10-13 Дж (1 МэВ =1 000 000 эВ) өлшемі қолданылады.

Энергия шамасына байланысты нейтрондарды мынадай топтарға бөледі:

Жылулық- қозғалыс энергиясы ортаның жылулық қозғалыс энергиясына (Е < 0.5 эВ) жуық.

Баяулатушы- энергиясы 0.5 эВ-тен 2000 эВ аралығында жатады.

Шапшаң- энергиясы 2000 эВ-тен артық.

Бөліну актісінінің басым көпшілігі шапшаң нейтрондар нәтижесінде өтетін реакторларды шапшаң нейтронды реакторлар деп атайды.

Бөліну актісінінің басым көпшілігі жылулық нейтрондар нәтижесінде өтетін реакторларды жылулық нейтронды реакторлар деп атайды.

Сондай-ақ, нейтрондардың спектріне байланысты аралық нейтронды және аралас спектрлі реакторлар деп бөледі.

Аралық нейтронды реакторларда тізбекті реакцияны ұстап тұру үшін энергиялары 0,025 – 1000 эВ нейтрондар қолданылады. Бұл реакторлардың актив зонасындағы бөлінетін заттардың концентрациясы сондай, шапшаң нейтрондар жұтылу алдында 1—1000 эВ энергияға дейін баяулайды. Мысалы, бериллии мен 235U –дің ядроларының қатынасы 150-ден 250 аралығында жатады.
11. Тақырып: Резонанстық шашырау.Ауыр және жеңіл ядролар үшін резонанстық шашырау, радиациялық қармау қималарын есептеу.

Оптикалық модель

Ядро тұтас орта, ол өзіне түскен бөлшектерді және толқындарды жұтады және сындырады. Ядроның күштік өрісі мен бөлшектің әсерлесу өрәсәнәі гамильтонианы мынаған тең:

Нәсер=V(r) + i*W (r).

Оптикалық модельге негізделіп тіке ядролық реакциялар жүреді. Бұл реакциялар 10-21 с уақыт аралығында өтетін болса, онда ядроға келіп түскен бөлшек өзінің энергиясын қандай да бір бөлшекке береді.

Түскен нуклон өзінің энергиясын және импульсін ядродаңы бір нуклонға береді де нуклондар алға қарай қозғалады. Онығ қозғалыс бағыты импульс бағытымен бағыттас болады. Нуклондардың энергиясы өте үлкен болуы керек. Протондар үшін де және нейтрондар үшін де реакция бірдей интенсивтілікпен жүру керек. Кулондық тосқауылды ескермеуге болады. Тіке ядролық процестер өте алуан түрлі болып келеді. Олар барлық ядрода және атқылаушы бөлшектерде жүреді. Ядродан нуклондар және нуклондар жұптары дейтрондар 1Н2, 2Не3 ядролары, α- бөлшектер және литий ядролары берилий ядролары т.б. ұшып шығуы мүмкін. Li мен Be ядролары ядролық жарықшақтар- фрагмент деп аталды. Тура процестердің ең жақсы қарастырылғандары (n.n).(p.p). (p.n). (n.p) процестері болып келеді. Атқылайтын нуклондар энергиялары бірнеше мегаэлектронвольт мөлшерінде болып келеді. Дейтон (d.p). (d.n) – үзілу процесі, (p, d). (n, d) қармау процестері де тіке ядролық процестерге жатады. Бұл процестерде дейтрондар өте нашар байланысқан болып келеді. Сонымен қатар (p.2p). (p. p n) процестері де жүреді. Егер ионизация энергиясы Еп>100МэВ болса, онда серпіміді соқтығысу нәтижесінде 2 нуклон да ядродан бқлініп кетеді. - бөлшектер, тритондар және басқа бөлшектер қатысу арқылы жүретін тіке процестерде кездеседі. Олар (n.t).(n. 2H3). (n. ). (p. t) және т.б. Бұл бөлшектердің энергиялары бірнеше жүздеген МэВ-тан жоғары болуы керек. Бұндай процестерге жұлдыздар пайда болатын процестер жатады. Сонымен қатар тіке реакциялар ауыр иондармен көміртектегі, азот, оттегі және т.б. ядролардың қатысуымен жүреді.

Сонымен қатар тіке процестерге аз бөлшектер саны қатыса отырып жаңа элементар бөлшектер пайда болатын процестер де жатады. Пайда болатын элементтер,бөлшекті пиондар, каондар, т.б. бөлшектер болуы мүмкін.

Радиациялық қармау реакциясы кезінде актив зонадағы (АЗ) металл бөлшектер активтеледі, яғни онда жаңа изотоптпр пайда болады. Мысалы, темір ядросы нейтронды қармап алып радиоактивті изотопқа айналады. Сондықтан нейтрондармен қарқынды сәулелендірілген металл конструкциялар қызмет етуші адамдарға қауіп төндіреді.

Шашырау реакциясы

Нейтронның ядромен әсерлесуі кезінде серпімді шашырау орын алуы мүмкін, бұл кезде құрамды ядро пайда болмайды, тек нейтрон мен ядроның соқтығысуы болып, олар жан –жаққа ұшады. Ядроға соғылған нейторон өз жылдамдығын азайтып, бағытын өзгертеді. Бұл процесс баяулату деп аталады.

Нейтрон соқтығысқан ядро соғұрлым жеңіл болса, соғұрлым жылдамдық кемуі үлкен болады. Нейтрон қозғалысының жылдамдығының немесе оның кинетикалық энергиясының кемуі (баяулау) ядролық реактор физикасында маңызды роль атқарады.

Серпімсіз шашырау- нейтронмен соқтығысқаннан кейін құрамды ядро пайда болатын процесс, бірақ одан тура сол сәтте нейтрон мен гамма-квант бөлінеді. Бұл жағдайда нейтрондардың кинетикалық энергиясы гамма-квант энергиясы мен ядроның алатын энергиясының шамаларына кемиді. Сөйтіп нейтрон баяулайды.
12Тақырып:Жылулық нейтрондар. Аз энергиялар облысындағы нейтрондарды радиациялық қармау қимасы. Жылулық нейтрондар облысындағы нейтронның жабысу коэффициенті.


  1. Потенциалдық шашырау;

  2. Резонанстық шашырау;

  3. Радиациялық қармау;

Резонанстық нейтрондардың энергиялары (0,001 МэВ/0,625эВ) аралығында жатады. Бұл облыстағы Г деңгей ені олардың ара қашықтығы Д салыстырғанда аз болып келеді. Сондықтан бұл облыстағы құрамдас ядроның жеке деңгейлерінің ролі күрт өзгереді. Құрамдас ядроның пайда болу қимасы мен реакциялар шығыстарының энергияларға тәуелділігі орташа және ауыр ядролар үшін резонанстық сипатта болады, ал жеңіл ядролар үшін 1-ші қозу деңгейлері едәуір жоғары орналасқан болып келеді.

Бұл облыста нейтрондар ядролармен мынандай әсерлесу түрлеріне қатысады:



  1. Потенциалдық шашырау;

  2. Резонанстық шашырау;

  3. Радиациялық қармау;

  4. Тек қана тақ изотоптардың бөлінуі (U-233, U-235, Pu-239).

Осы әсерлесудің ішіндегі потенциалдық шашыраудан басқаларының барлығында процестер құрамдас ядроның пайда болу арқылы жүреді.


Енді детальдық тепе-теңдік принципін қарастырып өтелік. Жүйенің 1-ші және 2-ші күйлері берілсін және олардың энергетикалық спектрі дискретті болсын делік.

W12-1-ші күйден 2-ші күйге өту ықтималдығы.

W21-2-ші күйден 1-ші күйге өту ықтималдығы.

W12 = W21 (1)


(1)-ші теңдік орындалу үшін уақыт өзгерісіне қатысты қозғалыс теңдеулері инвариантты болып қалу керек.
2-ші күй жақын орналасқан бірнеше күйлер тобынан тұрсын деп алайық. g2- 2-ші күйдің статистикалық салмағы болсын, ал Р12-1-ші күйден 2-ші күйге өту ықтималдылығы болсын делік, сонда:

Р12 = W12 g2 (2)


Енді керісінше g1 -1-ші күйдің статистикалық салмағы болса, ендеше 2-ші күйден 1-ші күйге көшу ықтималдылығы Р21 мынаған тең:

Р21 = W21 g1 (3)


(2) және (3) өрнектерден тауып:

W12 = Р12 /g2 және W21 = Р21 /g1 (4)


(4) өрнектегі (1)апарып қойып мынаны аламыз:

Р12 g1 = Р21g2 (5)


(5) өрнек детальдық тепе-теңдік принципінің формуласы болып табылады. Енді осы принципті мына реакцияға (а+А→в+В) пайдаланайық. (а+А)-жүйенің –1ші күйі, ал (в+В) -жүйенің –2ші күйі болсын. Керісінше жағдайда: (в+В) -жүйенің –1ші күйі, (а+А) -жүйенің –2-ші күйі болады. Осы жүйе V көлемде орналасқан деп есептесек, онда 1-ші күйдің статистикалық салмағы g1 мынаған тең:
g1=(2IA+1)(2Sa+1)4πV* (6)
Сонда, 1-ші күйден 2-ші күйге өту ықтималдылығы:

P12= (7)

IA-A ядросының спині

Sа-а бөлшегінің спині

Ра-(а+А) жүйесінің салыстырмалы импульсі

(2IA+1)- бөлшектің барлық спиндерінің мүмкін бағыттары, оған импульстары Ра мен Ра+dРа аралығында жататын көп күйлер сәйкес келеді.



g2=(2IВ+1)(2Sв+1) 4πV* (8)
P21= (9)
Енді (6)-(9) өрнектерін (5) апарып қойып, мынаны аламыз:

(2IA+1) (2Sв+1)ра2= (2IA+1) (2Sв+1)рв 2 (10)


1936 жылы Брейт және Вигнер құрамдас ядроның пайда болу қимасының формуласын тапты:

2)*g* (11)


(11)өрнек Брейт-Вигнер формуласы.

ƛ==(см) (12)
(12) өрнек нейтронның толқын ұзындығының оның энергиясына тәуелділігін береді.

Егер нейтронның энергиясы Еп0 және Е0>>Г болса, онда

 2)*g*

(13)
g-осы құрамдас ядроның статистикалық салмағы, ол мынаған тең: g

мұндағы,
J-құрамдас ядроның спині

I-нысана ядроның спині

S-нейтронның спині.
Егер>>R болса, онда әсерлесу l=0 кезде ғана мүмкін. Бұл жағдай үшін құрамдас ядро спині J былай анықталады:
J=I+1/2, I-1/2

Ендеше,
g=


12Тақырып:Жылулық нейтрондар. Аз энергиялар облысындағы нейтрондарды радиациялық қармау қимасы. Жылулық нейтрондар облысындағы нейтронның жабысу коэффициенті.

  1. Потенциалдық шашырау;

  2. Резонанстық шашырау;

  3. Радиациялық қармау;

Резонанстық нейтрондардың энергиялары (0,001 МэВ/0,625эВ) аралығында жатады. Бұл облыстағы Г деңгей ені олардың ара қашықтығы Д салыстырғанда аз болып келеді. Сондықтан бұл облыстағы құрамдас ядроның жеке деңгейлерінің ролі күрт өзгереді. Құрамдас ядроның пайда болу қимасы мен реакциялар шығыстарының энергияларға тәуелділігі орташа және ауыр ядролар үшін резонанстық сипатта болады, ал жеңіл ядролар үшін 1-ші қозу деңгейлері едәуір жоғары орналасқан болып келеді.

Бұл облыста нейтрондар ядролармен мынандай әсерлесу түрлеріне қатысады:



  1. Потенциалдық шашырау;

  2. Резонанстық шашырау;

  3. Радиациялық қармау;

  4. Тек қана тақ изотоптардың бөлінуі (U-233, U-235, Pu-239).

Осы әсерлесудің ішіндегі потенциалдық шашыраудан басқаларының барлығында процестер құрамдас ядроның пайда болу арқылы жүреді.


Енді детальдық тепе-теңдік принципін қарастырып өтелік. Жүйенің 1-ші және 2-ші күйлері берілсін және олардың энергетикалық спектрі дискретті болсын делік.

W12-1-ші күйден 2-ші күйге өту ықтималдығы.

W21-2-ші күйден 1-ші күйге өту ықтималдығы.

W12 = W21 (1)


(1)-ші теңдік орындалу үшін уақыт өзгерісіне қатысты қозғалыс теңдеулері инвариантты болып қалу керек.
2-ші күй жақын орналасқан бірнеше күйлер тобынан тұрсын деп алайық. g2- 2-ші күйдің статистикалық салмағы болсын, ал Р12-1-ші күйден 2-ші күйге өту ықтималдылығы болсын делік, сонда:

Р12 = W12 g2 (2)


Енді керісінше g1 -1-ші күйдің статистикалық салмағы болса, ендеше 2-ші күйден 1-ші күйге көшу ықтималдылығы Р21 мынаған тең:

Р21 = W21 g1 (3)


(2) және (3) өрнектерден тауып:

W12 = Р12 /g2 және W21 = Р21 /g1 (4)


(4) өрнектегі (1)апарып қойып мынаны аламыз:

Р12 g1 = Р21g2 (5)


(5) өрнек детальдық тепе-теңдік принципінің формуласы болып табылады. Енді осы принципті мына реакцияға (а+А→в+В) пайдаланайық. (а+А)-жүйенің –1ші күйі, ал (в+В) -жүйенің –2ші күйі болсын. Керісінше жағдайда: (в+В) -жүйенің –1ші күйі, (а+А) -жүйенің –2-ші күйі болады. Осы жүйе V көлемде орналасқан деп есептесек, онда 1-ші күйдің статистикалық салмағы g1 мынаған тең:
g1=(2IA+1)(2Sa+1)4πV* (6)
Сонда, 1-ші күйден 2-ші күйге өту ықтималдылығы:

P12= (7)

IA-A ядросының спині

Sа-а бөлшегінің спині

Ра-(а+А) жүйесінің салыстырмалы импульсі

(2IA+1)- бөлшектің барлық спиндерінің мүмкін бағыттары, оған импульстары Ра мен Ра+dРа аралығында жататын көп күйлер сәйкес келеді.



g2=(2IВ+1)(2Sв+1) 4πV* (8)
P21= (9)
Енді (6)-(9) өрнектерін (5) апарып қойып, мынаны аламыз:

(2IA+1) (2Sв+1)ра2= (2IA+1) (2Sв+1)рв 2 (10)


1936 жылы Брейт және Вигнер құрамдас ядроның пайда болу қимасының формуласын тапты:

2)*g* (11)


(11)өрнек Брейт-Вигнер формуласы.

ƛ==(см) (12)
(12) өрнек нейтронның толқын ұзындығының оның энергиясына тәуелділігін береді.

Егер нейтронның энергиясы Еп0 және Е0>>Г болса, онда

 2)*g*

(13)
g-осы құрамдас ядроның статистикалық салмағы, ол мынаған тең: g

мұндағы,
J-құрамдас ядроның спині

I-нысана ядроның спині

S-нейтронның спині.
Егер>>R болса, онда әсерлесу l=0 кезде ғана мүмкін. Бұл жағдай үшін құрамдас ядро спині J былай анықталады:
J=I+1/2, I-1/2

Ендеше,
g=

Енді құрамдас ядроның квазистационарлық теңдеуін жазайық:
Жылулық нейтрондар облысындағы әсерлесудуң орташа эффективті қималары. Жылулық нейтрондардың жұтылу қимасы.
Кері процесс үшін:

Мұндағы, J-аралық ядрооның қозғалыс мөлшерінің моменті. Сонда,



Мұндағы,

Енді жоғарыдағы өрнектерді детальдық тепе-теңдік принципі (3.11) формулаға апарып қойып, мынаны аламыз:

(2J+1)(2S+1)







ны орнына қойып және  -қа алмастырып ең соңынан -ны былайаламыз:

Енді реакция қимасы үшін өрнекті былай жазылады:



Мұндағы,


  1. Радиациялық қармау үшін  ендеше = радиациялық ен.

Сонда


Нейтрондардың резонанстық шашырауы болса,
 = ендеше,


Брейт- Вигнер формуласы екі көбейткіштен тұрады.


= ( ħ2)g +

- энергияға байланысты біртіндеп өзгереді.

 + - резонанстық сипатта болады.



D, , - резонанс параметреелрі деп аталады.

А) жеңіл ядролар үшін (0,1/ 10)МэВ;

Б) Орташа ядролар үшін (1/ 100)кэВ;

В) ауыр ядролар үшін (1/ 1000)кэВ;

D деңгейлер арасындағы қашықтық, байланысты D - кемиді. D жеңіл ядролар үшін ~ эВ- тан бастап, ауыр ядролар үшін 1эВ мөлшерінде болады.

0 


парциалдық ендер, нейтронның кинетикалық энергиясына және нысана ядроның массалық санына тәуелді болып келеді және бұл тәуелділік өте күрделі. Бірақ кейбір заңдылықтарды байқауға болады.Олар мыналар:

радиациялық ен іс жүзінде нейтронның кинетикалық энергиясына тәуелсіз,жеңіл ядролар үшін

-нейтрондық енді бағалау үшін келтірілген нейтрондық ен-деген ұғым енгізіледі.





Мұндағы, және мынаған тең:


-резонттық энергия;



-нейтронның энергиясы артқан сайын артады, кеміген сайын кемиді. Е1эВ энергия үшін жеңіл ядроның нейтрондық ені жуық шамамен ал орташа ядролар үшін жуық шамамен

Резонанстық шашыраудың -өтуден айырмашылығы оның соңғы бір ғана күйі болады.мен -ді салыстыра отырып,мынандай қорытынды жасауға болады, жеңіл ядролар үшін серпімді резонанстық шашырау басым болады да,ал ауыр ядролар үшін екі энергетикалық облыс болады.Олардың біреуінде радиациялық қармау басым, ал екіншісінде резонанстық шашырау басым.

Бөлінетін ядролар (U-233,U-235,Pu-239) үшін -бөліну ені ұғымын енгіземіз,-0,05эВ және құрамдас ядроның бір деңгейіне екінші деңгейіне өткен кезде күшті өзгеріп отырады.

Серпімді резонанстық шашырау кезіндегі,резонанс параметрлерін алу үшін аудандар әдісі қолданылады. Үлгілері өте жұқа бірнеше молекулалық



жүктеу 2,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   18




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау