1.2 Оңтүстік Қазақстан облысының геологиясы, тектоникалық құрылымы
Оңтүстік Қазақстан облысының көпшілік жері Тұран плитасының құрамына кіреді. Жазық өңірі негізінен кембрилік, девондық, карбондық жыныстардан, таулы бөлігі төменгі полеозойлық жыныстардан, жота аралық ойыстар девонның қызыл түсті шөгінділеріне толған. Ақсу, Сайрам өзендерінің бассейндерінде бор жыныстары таралған. Батыс Тянь-Шаньда, Қарарауда ерте бор дәуірінде қызыл сарғыш топырақтан құралған. Бор дәуірінің климаты құрғақ, аридті болады. Мұның өзі қызыл топырақтың көп таралғанын көрсетеді. Бор жыныстары Ташкент, Шымкент аудандарында таралған. Төменгі жағы құмды саздармен, жоғарғы қабаты конгломераттармен шөгінді тау жыныстарымен толтырылған. Облыс төменгі боз, қызғылт түсті құралдармен, саздармен күрделі. Ол- 1500 метр тереңдікке дейін барады. Жоғарғы бор теңіздің ізбесті ашық қызыл құмдарымен ерекшеленеді. Ең жоғарғы қабаты қоңыр топырақпен жабылған. Қаратау және Талас Алатауының төменгі силурда және жоғарғы силурда лавалармен ерекшеленеді. Тлас Алатауында, Қаратауда эффузивті жыныстар аз тарлған. Бұл негізінен оңтүстікке қарай Сайрам өзені алабында, Қаратау жотасында үштік дәуір жыныстары құмды саздар болып бсталады. Орта бөлігі гипс тектес сазбан күрделенген жоғарғы олигоценге жатады. Континентті қара қатпарлығ Іле аңғарында және Шымкент қаласында белгілі. Бұлардың төменгі қабаты триас жасындағылар [2].
Қазба байлықтары
Облыс қойнау қазба байлықтарға бай. Мұнда полиметалл рудалары қоңыр көмір қабаттары, мәр-мәр, отқа төзімді және кварцтты құмдар, темір, гипс, құрылыс материалдары, жер асты және грунт суларының қорлары мол Қазақстан қорғасын өндіруден бірінші орын алады. Соның негізінде Шымкент қаласында қорғасын зауыты салынған. Шығаратын өнімі тазартылған қорғасын, алтын, күміс рудалары және тағы да басқа. Қоңыр көмір төлеби ауданында. Бұл Шымкенттің өндірістік жылу базасы болып табылады. Шымкенттен 170 шақырымдай. Солтүстік батысында Таскөмірсай көмір кен орны ашылды. Мұнда юра жасындағы көмір кен орны бар. Цемент өндіру Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Састөбеде жақсы дамыған. Оңтүстік Қазақстан облысы басқа облыстарға қарағанда өзгеше айырма және көршілес жатқан Орт Азия Республикасымен салыстырғанда бұл жерде фосфорит кен орны, қорғасын қоры жөнінен орасан зор маңызы бар. Оңтүстік Қазақстан облысы су ресурстарына да бай. Бұл жөнінен ол Шығыс Қазақстан облысына жол береді. Таскөмірсай кен орнында 50 мың тонна көмір бар. Қоңыр көмірдің 476 млн тонна қоры тек 258 млн тоннасы өндірісте пайдаланылады. Бұл негізінен Төлеби ауданында өндіріледі. Төлеби көмірінің жылу баланысы 3850 ккал. Көмірді өндіру бұл жақта қиынға соғады. Гидрологиялық және тау-кен техникалық жағдайларға байланысты көмір өндіру жылына 5 мың тоннадан аспайды. Қалған кен орындарында өндіріліп болған десе де болады. Мысалы, Келтемашат, Шымкенттен шығысқа қарай орналасқан.
Қорғасын мен мырыштың ірі кен орны Қаратаудың оңтүстік батыс бөлігінде /Кентау, Ащысай, Байжансай кен орындары /.
Бұл темір жолдан және қайта өңдеу орталықтарынан қашық емес. Шымкент қорғасын балқыту зауыттарында өнделеді. Қаратаудың аласа бөліктерінде мыс, молибден, ваннади рудалары бар. Темір рудаларының кен орындары Шымкент, Тараз темір жолдарына жақын жерде зерттелген. Бұл жердегі темір қорына 182 млн. тонна, ал өндірісте 58 млн. тонна пайдаланылады. Оңтүстік Қазақстан оьлысында ірі фосфор бассейні бар, ол Қаратау жотасының солтүстік шығыс бөлігінде,ұзындығы 200 шақырым. Бұлардың қоры 1472 млн. Өндрісте 779 млн. тонна. Оңтүстік Қазақстанда құрылыс материалдары көп. Бұл жерлерде су жоғарғы сапалы ізбес тастары мен сазды цемент бар. Састөбе поселкісінде гипс, мәрмәр, шыны жасайтын құмдар және минералды бояу және тағы басқалар кездеседі.
1. Жанатын пайдалы қазбалары.
А тас көмір.
Тас көмірдің пайдалы атырауындағы пайдалы алабы 100 шқырымға
созылып жатыр. Ленгердегі тас көмір қазбасы энергия қуатын өндіру үшін пайдаланады.
Достарыңызбен бөлісу: |
