Отбасы тұрмысының қолайсыздығын қалай

7 
 
ақпараттар  зерттеліп,  оларға  талдау  жасалынды.  Сондай-ақ  тҥбегейлі  сҧхбат 
тәсілін қолдану арқылы тӛмендегілерден жауап алынды: 

 
ӛткен  ӛмірінде  отбасы  жағдайы  сәтсіз  болған  (дау-жанжал,  дағдарыс, 
қоғамдық  ӛмірден  тыс  қалған),  ал  қазір  тҥзу  жолға  тҥсіп,  азда  болса 
табысқа қол жеткізген жанҧялардан;  

 
бастапқадам бері тҧрмыс жағдайы жақсы отбасылардан; 

 
отбасылармен  жҧмыс  істейтін  мамандардан  (білім  беру,  ішкі  істер 
саласының,  тҧрмысы  нашар  отбасылардың  ісімен  айналысатын  сот 
ӛкілдерінен,  кәмелетке  толмағандардың  ісімен  айналысатын  комиссия 
мҥшелерінен) және 

 
басқа сарапшылардан (ҤЕҦ ӛкілдерінен, зерттеушілерден). 
 
ҚР 16 аймағында бар-жоғы 80 тҥбегейлі сҧхбат жҥргізілді.. 
 
1.4.  Жауап алынған отбасылардың сипаттамасы  
Алдымен,  зерттеуге  ат  салысқан  барлық  отбасылар  жауап  алу  кезінде  қиын 
жағдайдан  толық  шыққан,  немесе  дағдарыстан  шығудың  соңғы  кезеңінде 
болғанына  баса  назар  аударған  жӛн.  Олар  ӛздері,  тҧрмыс  жағдайы  туралы 
әңгімелеу  кезінде  ӛткен  ӛмірлерін  еске  алып  қана  қоймай,  сондай-ақ 
дағдарыстан  қалай  шығу  керек  жӛніндегі  тәжірибелерімен  бӛлісті.  Қиын 
жағдайға тап болған отбасыларға қол ҧшын беру әдістемесін жасау кезінде бҧл 
тәжірибелер маман ҥшін таптырмас кӛмек болуы мҥмкін.     
 
Осы  зерттеу  шеңберінде  жауап  алынған  отбасылардың  жартысынан  кӛбі 
әкелерінің жоқтығынан толық емес отбасы санатына жатқызылады. Отбасының 
толық  болмаудың  басты  себептері  -  әкенің  немесе  шешенің  маскҥнемдікке 
салынуына  байланысты  отбасының  ажырасуы,  асыраушысынан  айырылу 
немесе ата-анасының біреуінің қайтыс болуы.  
 
Ал  егер  толық  отбасы  жайында  сӛз  қозғайтын  болсақ,  олардың  кӛбісі 
ажырасудың алдында тҧрған, немесе ажырасып, балалары ҥшін отбасын сақтап 
қалу  мақсатында  кейін  қайта  қосылған  отбасылар.    Бҧл  отбасыларға 
маскҥнемдікпен,    нашақорлықпен,  ӛзара  тҥсіністіктің  болмауымен,  кҥйеуі 
немесе әйелі жағының туыстарын жақтыртпау, олармен араласпау жағдайымен 
кҥресуге тура келді.   
 
 

8 
 
Зерттеуге ат салысқан отбасылардағы ата-аналардың басым бӛлігі орта арнаулы 
білімге (82%) ие, орта немесе аяқталмаған орта білімге - 8%, ал жоғары білімге 
- 10%.   
 
Отбасының  46%  -  ата-ананың  екеуі  де  жҧмыс  істейтін  отбасыларға  жатса,  ал 
отбасының 35% тек екеуінің біреуі ғана жҧмыс істейді, 18%  - екеуі де жҧмыс 
істемейді.  
 
Сауалнамаға  жауап  берушілердің  жҧмыспен  қамтылуын  талдау  кезінде  жауап 
алынған отбасылардың ата-аналарының басым бӛлігі аз тӛленетін, біліктілігі аз 
еңбекпен қамтылған, яғни аула сыпырушы, бӛлме тазалаушы,  қара жҧмысшы, 
жҥкші,  қоғамдық  тамақтандырудың  біліксіз  жҧмыскері.  Респонденттердің 
сӛздерінен тҧрақты жҧмыс орны мен тҧрақты жалақының жоқтығы отбасының 
тҧрмыс жағдайына материалдық және психологиялық тҧрғыдан әсер ететіндігін 
байқауға болады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

9 
 
2. Қазақстандағы балалы отбасылар жағдайына 
шолу  
 
Отбасы  алғашқы  тәрбиелеу  институты  тҥріндегі  кіші  әлеуметтік  топты 
білдіреді. Отбасында ғана адамның адамгершілік негіздері қаланып, жҥріп-тҧру 
нормалары  қалыптасады,  тҧлғаның  ішкі  әлемі  мен  жеке  қасиеттері 
айқындалады.  Адам  ӛз  ӛмірінің  барлық  кезеңінде  аталған  топпен  байланысын 
сезінеді,  отбасы  адамның  ӛзіндік  нақтылануына  ықпал  етеді,  оның  әлеуметтік 
және шығармашылық белсенділігін ынталандырады. 
 
«Неке  (ерлі-зайыптылық)  және  отбасы  туралы»  Қазақстан  Республикасының 
26.12.2011  ж.  №  518-IV  кодексіне  сәйкес  «отбасы  –  некеден  (ерлi-
зайыптылықтан), туыстықтан, жекжаттықтан, бала асырап алудан немесе 
балаларды тәрбиеге алудың ӛзге де нысандарынан туындайтын және отбасы 
қатынастарын  нығайтып,  дамытуға  септiгiн  тигiзуге  арналған  мүлiктiк 
және  жеке  мүлiктiк  емес  құқықтар  мен  мiндеттерге  байланысты  адамдар 
тобы».  «Отбасы»  анықтамасынан  отбасы  балалардың  болуын  кӛздейтіні 
белгілі болып отыр. 
 
ҚР  Статистика  агенттігінің  деректері  бойынша  2011  жылы  қазақстандық 
отбасы орта есеппен 3,4 адамнан қҧралған (қалалық жерде - 3,0, ауылдық жерде 
– 4,0). 2011 жылы қазақстандық отбасылардың жартысынан жуығында бір ғана 
баласы  (46%
1
),  отбасылардың  ҥштен  бірінде  екі  баласы  болған  (34%),  ҥш 
баласы  бар  отбасылар  ҥлесі  -  13%-ды,  тӛрт  және  одан  кӛп  балалары  бар 
отбасылар  7%-ды  қҧраған.  Бір  баласы  бар  отбасылардың  неғҧрлым  кӛп 
жинақталуы  қалада  (52%),  ал  кӛпбалалы  отбасылардың  (4  және  одан  кӛп 
балалар) шоғырлануы ауылдық жерлерде (12%) байқалады.  
2.1.  Қазақстандағы кӛпбалалылық  
Қазақстандағы  кӛпбалалылық  айқын  кӛрінетін  ӛңірлік  сипатқа  ие:  оңтҥстік 
және  батыс  ӛңірлерде  кӛпбалалы  аналар  санының  солтҥстік  аймақтарға 
қарағанда кӛп болуы байқалады. Кӛпбалалылық бойынша кӛшбасшы Оңтҥстік 
Қазақстан  облысы  болып  табылады,  онда  республика  бойынша  кӛпбалалы 
аналардың  жалпы  санынан  41%-ы  тҧрады.  Екінші  орында  –Алматы,  Жамбыл 
облыстары (10%-дан) және Қызылорда облысы (8%).  
 
                                                           
1
 Дерек кӛзі: «2007-2011 ж.ж. Қазақстан халқының ӛмір сҥру деңгейі» статистикалық жинағы, Қазақстан 
Республикасы Статистика агенттігі