81
1. Айқын (ашық) тҧрмысы қолайсыздық формасы бар отбасылар – бҧл
конфликтті, проблемалық отбасылар, асоциалды, аморалды-криминалды
отбасылар мен тәрбие беру ресурстары жетіспейтін отбасылар (әдетте толық
емес отбасылар). Бҧл отбасылардың ерекшелігі отбасы ӛмірі мен
тҧрмысының әр жақтарынан бірдей байқалатын айқын білінетін сәтсіздік
сипаты (мысалы, әлеуметтік және материалдық деңгейде), немесе тек қана
адамдар арасындағы қарым-қатынаста білінеді. Әдетте тҧрмысы
қолайсыздықтың ашық формасы бар отбасында бала ата-анасы тарапынан
физикалық және эмоционалды қолдау кӛрмейді (оны бағып-қағудың
жетіспеушілігі, тамақтану мен кҥтімі дҧрыс болмауы, отбасында кҥш
жҧмсаудың әр тҥрлі тҥрлері, оның кӛңілін, ойын тҥсінбеу). Осының
салдарынан балада ӛзін толыққанды сезінбеу сезімі, ӛзі ҥшін және ата-анасы
ҥшін қоршаған адамдардан ҧялу мен ӛз бҥгіні мен болашағы ҥшін
қорқыныш сезімі пайда болады.
2. Ішкі тҧрмысы қолайсыз отбасылар (тҧрмыс қолайсыздығының жасырын
формасы бар) – бҧл сырт кӛзге сыйлы отбасы ретінде кӛрінетін, ӛмір сҥру
салты қоғам тарапынан ешбір кҥмән туғызбайтын, бірақ ата-аналардың іс-
қимылдары мен отбасында ҧстанатын ӛмірлік қҧндылықтары жалпы
адамгершілік санатына сәйкес келмейтін, онымен балалардың ӛзіндік
қалыптасуына деструктивтік әсер ететін отбасылар.
Сырт кӛзге тұрмысы қолайсыз болып кӛрінетін отбасылар арасында
мынадай типтері кеңінен таралған болып табылады:
1) Отбасы мҥшелерінің бірі немесе бірнешеуі психобелсенді заттарды
(алкогольді) қолдануға тәуелді отбасылар. Алкоголизм мен есірткіге тәуелді
адам ӛз ауруына барлық жақын адамдарын тартады, атап айтқанда, бҧл
отбасы ауруы, отбасы проблемасы десе де болады. Алкоголизм бала кӛтеру
кезінде де, жҥкті болу кезінде де теріс әсерін тигізіп қана қоймай, баланың
бҥкіл ӛмірі бойы теріс әсер етуі мҥмкін. осындай отбасыдағы ересек адамдар
ата-аналарының міндеттерін ҧмытып кетіп, «алкогольді субмәдениетке»
толығымен беріліп кетеді, ол қоғамдық және адамгершілік қҧндылықтарын
жоғалтумен қоса жҥреді де, әлеуметтік және рухани деградацияға әкеліп
соқтырады. Алкоголизммен ауыратын адаммен бірге ӛмір сҥру отбасы
мҥшелерінің психикалық ауыруына әкеліп соқтырады, олардың кешені
мамандардың
тілімен
айтқанда,
«бірлесе
тәуелділік»
ҧғымымен
белгіленеді.
2) Шиеленіскен отбасылар. Оларда балаларға жағымсыз әсер етуі «алкогольді»
отбасыларда секілді ата-аналарының аморальді тәртібі арқылы тікелей
болмай, ерлі-зайыптылар арасында ӛзара тҥсініспеушілік, бірін бірі
82
қҧрметтемеумен, эмоционалдық алшақтаудың ӛсуімен және ҧрыс-керіс
жағдайлардың кӛбеюімен сипатталатын ерлі-зайыптылардың ӛзара іс
жҥзіндегі қиын, салауатсыз қарым-қатынасы салдарынан жанама тҥрінде
қалыптасады.
Шиеленіскен отбасылар шиеленіспеген отбасыларға қарағанда «ҥндемейтін»
болып келеді, ол отбасыларда жҧбайлар бір-бірімен ақпаратпен аз алмасады,
артық әңгімелескілері келмейді. Бҧл отбасыларды ешқашан «біз» деп
айтпайды, тек қана «мен» деп айтқанды ҧнатады, бҧл ӛз тарапынан некелес
серіктердің бір бірінен алшақ екендіктерін, эмоционалды тҥрде бӛлек орын
алатындарын дәлелдейді. Және де проблемалық, ҥнемі ҧрыс болып тҧратын
отбасыларда жҧбайлардың бір бірімен сӛйлесуі монолог тҥрінде ӛтеді,
саңылаулардың әңгімесіне ҧқсайды: әрқайсысы ӛзі ҥшін маңызды бір
нәрсені айтып болғанша, екіншісі де сондай ӛзі ҥшін маңызды нәрселерді
айтады, бірақ олар бірін бірі естімейді де, жауап ретінде тура сондай
монолог тыңдайды. Ата-аналарының ҧрысын басынан кешірген балалар
ӛмірде жағымсыз тәжірибе алады. Балалық шақтың жағымсыз бейнелері ӛте
зиянды, олар адам есейген кезде ойлау қабілетіне, сезіміне және іс-
қимылдарына ӛзінің теріс әсерін тигізеді. Балаларға ата-анасының
махаббаты мен сҥйіспеншілігі, назары ӛте қатты жетіспейтін жағдайлар да
жиі кездеседі, ол әдетте жҧбайлардың қызметтен немесе жеке басының
шаруаларынан қолдары босамауына байланысты болады. Балаларға осындай
отбасылық тәрбие берудің салдары кейіннен олардың қатары мен ересек
адамдармен қарым-қатынас жасауына қиындық туғызады, балалардың
ӛзімшілдік,
ӛркӛкіректік
сияқты
жағымсыз
қасиеттерін
қалыптастырады.
3) Толық емес отбасы, ол тек қана анасы ғана бар отбасы, жалғыз әкесінің ғана
болуы сирек кездеседі, немесе жасӛспірімнің тәрбиесімен әжесі мен атасы
айналысатын отбасы. Әдетте инфантильді балалар функционалды толық
емес отбасылардан шығады – ол дегеніміз, ата-анасы тек қана жҧмысына
және ӛздеріне ғана кӛңіл бӛлетін отбасылардан шығады немесе қҧрылымдық
жағынан толық емес отбасылардан, атап айтқанда, анасы ақша табу ҥшін кӛп
жҧмыс істеп, ӛз баласына айтарлықтай кӛңіл бӛлуге мҥмкіндігі жоқ
отбасылардан шығады.
«Отбасы мен үшін - менің балам. Мен тұрмысқа шыққан жоқпын , ӛзім үшін
сүйікті жанымнан балалы болдым. Бар махаббатымды балама бердім. Балам
ӛскенше барлығы жақсы болды. Жоқшылықты оған ешқашан кӛрсеткен
жоқпын, бір затты сатып алуға мүмкіндігім жоқ болғандықтан ұрыс
басталған. Балам қатыгез болып, ұрыс-жанжал бастайтын болды. Менің
Достарыңызбен бөлісу: |
