Қоршаған ортаны модельдеуде сапалы мүмкіндіктерге ие, сезімдік тұрғыдан түсініктіұғымдар жиынтығы негізінде құрылады, алдын ала жазылып қойған программа кодын көп рет қолдануға мүкіндік береді

Initalisation

// модульдің жұмысын тоқтатқандығы

end.

Модульдің атауы – оны басқа модульдермен және негізгі бағдарламамен байланыстыру үшін қолданылады. Модульдің интерфейстік объектілеріне қол жеткізу үшін бағдарламада қажетті TPU (Turbo Pascal Unit - машина тіліне аударылған) файлдың атын көрсету керек. бұл байланыс келесі сөйлем арқылы жүзеге асырылады:

Uses - арнайы сөз; «модульдер тізімі» - бағдарлама мен модульдерді бір-бірімен байланыстыруға қажетті модульдердің тізімі. Бұл сөйлемді қолданатын модульдер спецификациясы деп атайды және ол негізгі бағдарламаның тақырыбынан соң орналау қажет.

Егер аталмыш модуль басқа бір модульдің объектілерін қолданса, онда осындай спецификация Interface түйінді сөзінен соң бірден орналасады. Пайдаланылатын модульдердің спецификациясы келтірілген жағдайда бағдарламаға қосылған модульдің интерфейстік бөігінің барлық сипаттамалары белгілі деп саналады.

Модульдің интерфейстік бөлігінде негізгі бағдарламада және басқа модульдерге қолданылатын аталмыш модульдің барлық сыртқы объектілері анықталады. Паскаль бағдарламасы сияқты бұл анықтамадағы объектілердің реті кез келегн түрде бола алады. Интерфейстік бөлікте ішкі бағдарламалардың тек қана тақырыптары келтіріледі, ал олардың толық анықтамасы модульдің орындалатын бөлігінде көрсетіледі.

Implementation - модульдің орындалатын бөлігінде интерфейсте көрсетілген ішкі бағдарламалардың орындайтын жұмысы анықталады. Ішкі бағдарламалардың орналасу реті интерфейстік бөлігінде көрсетілген ретімен бірдей болуы шарт емес.

Бұл бөлімде ішкі бағдaрламлардың тақырыбын ғана көрсетсе жеткілікті, себебі параметрлер тізімі мен функция нәтижесінің типі интерфейсте анықталғаг. Сондай-ақ мұнда аталмыш модульге ғана тән және бұл модульден тыс белісіз тұрақтыларды, типтерді, айнымалыларды және ішкі бағдарламаларды жариялауға болады.

Егер бағдарламада инициялизациялау бөлігі бар болса, онда деинициялизациялау бөлігі болуы мүмкін. Бұл бөлік Fininitalisation сөзінен басталады және оның құрамына бағдарлама жұмысын тоқтатқандағы орындалатын операторлар кіред. Модульдерді деинициялизациялау әрекеттері бағдарламаның Uses бөлігінде көрсетілген ретіне кері бағытта орындалады.

Әр жаңа форма құрылғанда жаңа модуль де құрылады. Жалпы бағдарлама құрамында көптеген формалар және олармен байланысты модульдер болуы мүмкін.

Жоғарыдағы құрастырылған формаға сәйкестелген модульдің кодын File – Open опцияларын орындау арқылы файлын ашып, көруге болады (3.2 - сурет). Модульдің коды орналасқан файл келесі:

Бұл мәтінді Delphi ортасы өнзі құрастырады. Жоғарыда айтылғандай, жобаның файлына киілуге тыйым салынған, ал модульдің файлына әртүрлі жұмыстарды орындатуға негізделген өзгерістерді енгізуге болады.

6 - сурет. Модуль кодын ашу терезесі.

Модульдің интерфейстік бөлігінде бір тип (класс TfmExample) және бір объект айнымалысы анықталған.

Класс деп объектілерді құрудағы қолданылатын үлгілерді айтады, ал объект сол үлгінің туындысы болып табылады. Үлгілер Object Pascal тілінде анықталған тип және келтірілген мысалды ол Type TfmExample=class (TForm) деп анықталған. Стандартты класс Tform Windows–тің бос терезесін құрастыру жұмысын атқарады. TfmExample oсы кластың туындысы, яғни класс алғы буындағы TForm–ның барлық мүмкіндіктерін иемденеді және оларға бос формаға орналастырылған компоненттер жиынын біріктіреді.

Соңғы буыннан өзінің бағдарламалық дайындамалары бар жаңа туындыларды құруға болады және т.с.с. Нәтижесінде ағаш тәріздес саты құрылады, төбесінде ең түпкі буын TObject - қарапайым класы тұрады. Ал төменгі сатыларында сол бір ғана Toject туындылары орналасады.

1. 
   Қолданба атауы;
   
2. 
   Жобаны компиляциялау;
   
3. 
   Жобаны жинау;
   
4. 
   Жобаны орындау.
   

Класстар- ол ерекше «ойлап шығару» программист үшін қиындатылған программаны өңдеу және оның сапасын жақсарту. Негізінен осы класстрда 3 фундаметальді принциптер жатыр олар: инкапсуляция, наследование и полиморфизм.

Инкапсуляция- оның жалғыз 3 мәні бар олар: - өрістер, әдістер және қасиеттері. Осы мәндерді біріктіру бір бүтін және оны инкапсуляция деп атайды.

Мысалы: Tform класы ( өзіне инкапсулировать) қажетің тәрін өзіне қамтып сақтау.

Windows- терезесіне сақтау үшін, Tmemo класын толық жұмыс істелінген текстік редактор, Ttimer-программасы жұмысты таймермен және тағы басқа қамтамассыз етеді.

Наследование-кез-келген класс басқа кластардан бұзылуы мүмкін. Ол үшін алдын-ала кластар көрсетіледі.

TchildClass=class (Tparent Class).

Бұзылған класстар автоматты түрде өріске мұра қалдырады, мысалы тәсілдер және қасиеттер жаңадан қалдыруға болады.

Бүкіл класс Object Pascai-да бір кластан ғана бұзылады ол Tobject. Бұл класс өріс немесе қасиеттері жоқ, кез-келген обьект өмірлік циклін қамтамассыз етеді- олардың құруынан бұзылғанынша дейін.

TPersistent-ол мәлеметтерді файлға сақтай "алады" және одан қайтадан қайтара алады, нәтижесінде олардан кейінгіні де шығара алады.

TComponent-класынан өз уақытында, өзара іс-қимыл етіп ортада өңделеді.

TControl-жалғыз файлдарменжұмыс істемей және ортада өңделеді, яғни ол экранда шыққан бейнеге қызмет етеді.

Полиморфизм-ол мәндері ұқсас әртүрлі әдістермен кластық қасиеттерді проблемасыз шеше алады.

Object Pascal рамкасында орнықты орналасқан осы қасиеттер немесе басқа алгаритмдардың ауысуы.

Әдістері
Инкапсуляцияланған класстар процедура және функцияларды- әдістер деп атайды.

type

Function MyFunc (aPar:Integer):Integer;

Procedure MyProc;

end;

aObject:TmyClass;

begin

……………..

……………..

Object Pascal- да көбінесе динамикалық әдістерді пайдаланады.

Негізінен қасиеттер, кейбір өрістермен байланысты болады. мысалы:

type

TaClass=class;

Function Getfield (Value:Integer);

Procedure IntegerValue:Integer read Getfield write SetField;

end;

Мысалы біз мынадай операторлар жазуымызға болады.

var

aClass:TaClass;

begin

aClass:=IntegerValue:=0; алдымен конструкторға көніл бөлген дұрыс}

………………..

Value:=aClass.IntegerValue;

…………………..

aClass.Destoroy; //Қажетсіз обьектіні жоюға арналған

end;

Егер өрістерді оқуға кіруге болса немесе жазуға болса онда write немесе read жіберу қажет.

1. 
   Қарапайым қолданба.
   
2. 
   Қолданба интерфейсін жасау.
   
3. 
   Қолданбаның функционалдылығын анықтау.
   

Интерфейстер тақырыбының ауқымы өте кең және қызықты да. Бірақ интерфейстер жөніндегі жалпы түсінікпен ғана шектелеміз. Интерфейс дегеніміз — бос класс.

Интерфейстер типтерді сипаттаудың дербес жағдайы. олар interface қызметші сөзінің көмегімен хабарланады. Мысалы,

IEdit=interface

Procedure Copy;stdcall;

Procedure Cut;stdcall;

Procedure Paste;stdcall;

Function Undo;stdcall;

End;

Мұндағы хабарлау абстракт класты сипаттаумен бірдей, яғни интерфейсті шақыру ондағы хабарланған қасиеттер мен әдістерді талдауды талап етпейді.

Әдістер абстракт (abstract), виртуалды (virtual), динамикалық (dinamic) немесе жабылатын (override) бола алмайды. Интерфейстерде конструкторлар немесе деструкторлар болмайды, яғни ондағы сипатталған әдістер тек оны сүйемелдейтін кластың шеңберінде ғана жүзеге асырылады, ол интерфейстің аты оның аталық тізіміндегі кластың хабарлануында көрсетіледі:

Procedure Copy;stdcall;

Procedure Cut;stdcall;

Procedure Paste;stdcall;

Function Undo:Boolean;stdcall;

End;
Әдеттегі кластан интерфейстік кластың айырмашылығы оның бірнеше аталық интерфейсі болуы мүмкін:

Type

IMyInterface=interface

TmyEditor=class(TInterfacedObject,IEdit,IMyInterface)

Procedure Copy;stdcall;

Procedure Cut;stdcall;

Procedure Paste;stdcall;

Function Undo:Boolean;stdcall;

Procedure Delete; stdcall;

End;
Кез келген жағдайдағы интерфейстік класты жүзеге асыру бөлімінде сәйкес интерфейстік әдістерді сипаттау қажет. Мысалы, егер интерфейс хабарланған болса

IPaint=interface

Procedure CirclePaint(Canva:Tcanvas; x,y,R:integer);

Procedure RectPaint(Canva:Tcanvas; x1,x2,y1,y2,R:integer);

End;

ProcedureCirclePaint(Canva:Tcanvas; x,y,R:integer);

Procedure RectPaint(Canva:Tcanvas; x1,x2,y1,y2,R:integer);

End;

TPainter=class(TInterfaceObject, Ipaint)

ProcedureCirclePaint(Canva:Tcanvas; x,y,R:integer);

Procedure RectPaint(Canva:Tcanvas; x1,x2,y1,y2,R:integer);

End;

онда implementation бөлімінде әдістің жүзеге асырылуын көрсету қажет:

begin

Ellipse(x,y,x+2*R,y+2*R);

End;

Procedure Tpainter.CirclePaint(Canva:TCanvas; x1,y1,x2,y2,R:integer);

With Canva do

Rectabgle(x1,y1,x2,y2);

End;

Procedure Tform1.PaintBoxPaint(Sender:TObject);

var

Painter:IPaint;

Painter:=TPainter.Create;

Painter.CirclePaint(PaintBox1.Canvas,10,0,10);

Painter.RectPaint(PaintBox1.Canvas,40,0,60,20);

End;

Интерфейс оның пайдаланатын интерфейстік класын хабарлағанға дейін хабарланатындығын қарамастан, оның әдістерінің кластың хабарлауында келтірілетіні міндетті екені компиляторға белгілі. Біздің жағдайда оны былай көрсетуге болады:

TPainter=class(TInterfaceObject,IPaint)

End;

Мұнда жазу қате болар еді: компилятор CirclePaint және RectPaint әдістерінің сипатталуын қоюды талап етер еді.

Type

Private

Protected

Function QueryInterface(constIID:TGUID; outObj):integer;stdcall;

Function_AddRef:integer;stdcall;

Function_Relefse:integer;stdcall;

Public

End;

TPainter=class(TPaint)

ProcedureCirclePaint(Canva:Tcanvas; x,y,R:integer);

Procedure RectPaint(Canva:Tcanvas; x1,x2,y1,y2,R:integer);

End;

Онда компилятор TinterfaceObject класының QueryInterface_Add_Release әдістерін қосуды талап етер еді. Бұл кластың FrefCount өрісі интерфейстік объектіні шақыру есептегішінің қызметін атқарады және Windows схемасында қабылданғанындай пайдаланылады: Iunknow интерфейсінің Add әдісіне әрбір оралған сайын есептегіш 1-ге артады, ал Release әдісіне оралған сайын есептегіш 1-ге кемиді. Бұл өрістің мәні нольге тең болғанда интерфейстік объект жойылып, жадыдан алған орнын босатады.

Procedure PaintObject(P:TInterfacedObject)

Var x:IPaint

begin

X:PasIPaint;

X.CirclePaint(PaintBox1.Canvas,0,0,20)

Except

End; end;

Мұндай меншіктеуді кездестіргеннен кейін компилятор код құрады және оның көмегімен Ipaint интерфейсіне сілтеме жасауды шақырылады. Егер объект көрсетілген интерфейсті сүйемелдемейтін болса, шектен тыс жағдай пайда болады.

қашықтықтағы объектіні пайдалануға есептелген интерфейстер глобальды бірегей идентификатормен жабдықталуы тиіс (Guid). Мысалы,

IPaint=interface

['{AYAFEB60-7705-11D2-8B-41-4444553540000}']

ProcedureCirclePaint(Canva:TCanvas; x,y,R:integer);

ProcedureRectPaint(Canva:TCanvas; x1,y1,x2,y2:integer);

End;

Implements қызметші сөзінің көмегімен программист кейбір класқа қандай да бір қасиетті қоса алады. Бұл қасиеттің типі интерфейс немесе класс болуы мүмкін. Егер қасиеттің типі интерфейс болса, бұл интерфейстің аты аталық кластар тізімінде көрсетілуі тиіс, яғни интерфейстік кластағыдай:

Type

Procedure P1; Procedure P2;

End;

TMyClass=class(TObject,IMyInterface)

Property MyInterface:IMyInterface

Read FMyInterface implements ImyInterface;

End;

Егер одан MyInterface өкілетті қасиетін анықтауды алып тастаса, онда ол интерфейстік болып табылады және MyInterface әдісін сипаттау қажет.

Өкілетті қасиетте міндетті түрде read болуы тиіс. Егер оның типі класс болса және ол сол хабарланған болса, оның басқа өкілетті қасеиттерінің болуы мүмкін емес.


6-ДӘРІС. Дайындаудың интегралданған ортасының құралдары

1. 
   кіріктірілген отладчик,
   
2. 
   жоба шолушысы,
   
3. 
   нысандар қоймасы,
   
4. 
   анықтама жүйесі.
   

Pixels қасиеттерінің көмегімен канвыдын бүкіл пикселі 2 түрдегі массив нүктесін көрсетеді.

Пиктограмма файлдарына көбінесе ICO кеңейтпесін пайдалынады.

Метафайл-бұл бейне, ол графиктік құрылғыда берілген арнайлы командалармен салынады, WMF немесе EMF мынадай кеңейтпедегі файлдарда сақталынады.
Интерфейстер

COM технологияда интерфейстер ең маңызды орын алады. (Component Object Model- компаненттік модель обьектісі). Олардың негізгі жұмысы-қасиеттерін жазу, әдістері және оқиғаларды жойылған манинадағы терминдік клиент обьект. Интерфейстің көмегімен клиент программасы обьектіні жоюға арналады, егерде оның өзінің меншік обьектісі болса.

Ескерту: Егерде интерфейс COM/DCOM немесе COBRA технологияда пайдаланылса, онда әдістер stdcall немесе (обьект үшін автоматтандырылады) жазылады.
7-ДӘРІС. Object Pascal тілі

1. 
   Негізгі ұғымдар;
   
2. 
   Мәліметтетрдің қарапайым типтері;
   
3. 
   Мәліметтердің құрылымдық типтері;
   
4. 
   Өрнектер;
   
5. 
   Қрапайым операторлар;
   
6. 
   Құрылымдық операторлар;
   
7. 
   Ішкі программалар.
   

Құрама оператор дегеніміз- бұл begin … end қызметші сөздерінің арасына орналасқан программа операторларының тізбегі. Құрама операторлар Object Pascal- дың маңызды инструменті болып табылады, өйткені, құрылымдық программалаудың қазіргі технологиясы бойынша программа жазуға мүмкіндік береді.

Begin

….

begin

begin

end;

end;

end;

Ал бос оператор ешқандай әрекет атқармайды, тек программа жолына «;» белгісі қойылады.

Шартты оператор қандай да бір шартты тексеруге мүмкіндік береді, шартты тексеру нәтижесінде тәуелді қандай да бір әрекет орындалады. Сонымен, шартты оператор- бұл тармақталған есептеу процесінің құралы.

Шартты оператордың құрылымы төмендегідей:

If <шарт > Then <1-оператор> else <2-оператор>;

Мұнадғы If, Then, else- қызметші сөздер.

<шарт >- логикалық типті қандай да бір өрнек;

<1-оператор> және <2-оператор>- Object Pascal- дың кез келген операторлары.

Шартты оператордың орындалу алгоритмі төмендегідей. Алдымен, <шарт> шартты өрнек тексеріледі. Егер нәтиже true (ақиқат) болса, онда <1-оператор> орындалады да,<2-оператор > орындалмайды; егер нәтиже false (жалған) болса, онда керісінше <1-оператор> орындалмай,<2-оператор > орындалады. Мысалы,

Var

x, y, max :integer;

…

If x>max then

else y:=max;

…

End;
Бұл фрагменттің орындалуы барысында Х айнымаласының мәні max-нан үлкен болса, онда У айнымалысына Х айнымалысын меншіктейді, кері жағдайда У айнымалысына max меншіктеледі.

Мысалы, if (a>b) and (b<>0) then …

Қайталау операторлары

Object Pascal тілінде қайталанатын программалар фрагментін программалауға мүмкіндік беретін үш оператор бар.

For параметрі қайталау командасы, оның құрылымы:

For < қайталау параметрі>:= <Бастапқы мән> to <соңғы мән> do <оператор>;

Мұндағы for, to, do қызметші сөздер (үшін, дейін, орында); <қайталау параметрі> -integer типті айнымалы; <бастапқы мән> және <соңғы мән>- бүтін типті айнымалылар.

<оператор>- Object Pascal-дың кез келген операторы.

Операторлың орындалуы: алдымен <бастапқы мән> өрнегі есептеліп, <қайталау параметрі>:=<бастапқы мән> меншіктелінуі орындалады.Одан кейін төмендегі опреациялар қайталанады:

• 
  <қайталау параметрі><= <соңғы мән> шарты тексеріледі;
  
• 
  шарт сақталмаса for операторының жұмысы аяқталады;
  
• 
  <оператор>- операторы орындалады;
  
• 
  қайталау параметрінің мәні бірге артып отырады.
  

Бұл оператордың жазылу форматы:

мұндағы While, do қызметші сөздер(әзір [шарт орындалатын болса], орында); <шарт>- логикалық типті өрнек; <оператор>- Object Pascal тілінің кез келген операторы.

Таңдау операторы бірнеше әрекеттің ішінен таңдауға мүмкіндік береді. Таңдау жүргізілетін параметр ретіндегі өрнек үшін кез келген реттелген тип алынады (реттелген типке- integer, char, логикалық типтер жатады).

Таңдау операторының құрылымы төмендегідей: