Мінез-құлқында қиындық туғызатын оқушылармен психолог жұмысын ұйымдастыру. - Дайындаған: Абдрасилова С.Н.
- психолог
Қандайда болмасын мінез-құлқындағы әрекетіне қарамастан өзара байланысты. Араққа құмарлық, нашақорлық, агрессивтілік, кәмелетке толмаған жасөспірімнің жағымсыз қылықтарының барлығын бір топқа біріктіру қиындық туындатады. Жасөспірім бойындағы заңға қарама-қайшылық өз кезегінде соншалықты өткір болмасада, психикалық даму қалпына кері ықпалын тигізуі мүмкін. Кейбір оқушының бойындағы мінез-құлық әлеуметтік факторлармен байланысты: мектептегі қиындық, үлгермеушілік, өмір ағымындағы қиыншылықтар, мінез-құлқы қиыншылығы бар топтар мен азаматтардың ықпалы. - Қандайда болмасын мінез-құлқындағы әрекетіне қарамастан өзара байланысты. Араққа құмарлық, нашақорлық, агрессивтілік, кәмелетке толмаған жасөспірімнің жағымсыз қылықтарының барлығын бір топқа біріктіру қиындық туындатады. Жасөспірім бойындағы заңға қарама-қайшылық өз кезегінде соншалықты өткір болмасада, психикалық даму қалпына кері ықпалын тигізуі мүмкін. Кейбір оқушының бойындағы мінез-құлық әлеуметтік факторлармен байланысты: мектептегі қиындық, үлгермеушілік, өмір ағымындағы қиыншылықтар, мінез-құлқы қиыншылығы бар топтар мен азаматтардың ықпалы.
Оқушыларда мінез құлқында негізгі кездесетін факторлар. Психиаторлар А.Г Амбурова мен Л.Я Жезлова дайындаған мінез-құлқында қиындық туғызатын балар тобының классификациясы. - Антидисциплинарлық мінез-құлық типі (агрессивтімінез-құлық, ережелерді сақтамау, үйден кетіп қалу, оқу-тәрбие мекемелеріндегі тәртіптермен талаптарды орындамау. Мысалы: жүйелі түрде сабақтан себепсіз қалу, кедергі келтіру, оқу тапсырмаларын орындаудан бас тару. Т.б.
- Антиәлеуметтік мінез-құлқындағы оқушы типі (мұғалімдермен, сыныптастарымен, келіспеушілік, оқуға мойын бұрмау, өзінің мінез құлқын әйгілеу, өзіне қарату мақсатында әртүрлі жағымсыз әрекеттер жасау) оқушының жалпыға ортақ қоғамдық моральдық нормаларды орындамаушылық, еңбек және оқу әрекетінен бас тарту, үйден кетіп қалу, қаңғыбастық, ерте жыныстық қатынасқа бару, спирттік, алкогольдік, наркотикалық, улы заттарды пайдалану.
- Деликвенттік мінез-құлқындағы оқушы типі – заңға қарама-қарсы мінез-құлықтағы оқушы.
- Аутоагрессиялық мінез-құлық.
Ал, Еникеев Д. Д. жеткіншектер мінез-құлқындағы қиыншылықтарды мынадай түрлерге бөледі: - 1. бас тарту реакциясы - ойыннан, тамақ ішуден, үй тапсырмасын орындаудан, үйдегі міндеттерін атқарудан, қарым-қатынас жасаудан бас тарту.
- 2. қарсылық таныту реакциясы - отбасындағы және мектептегі талап тілектердің артуына байланысты ата-аналармен келіспеушілік туындап, оқушы оны өзін төмендеткен ретінде және әділетсіз шара деп қабылдауынан оқушыда бағыттылық пайда болады.
- 3. жағыну реакциясы - кез келген адамға ұқсауға талпыну, еліктеу.
- 4. құрдастарымен топтасу реакциясы – мұнда құрдастар арасындағы бірен топтасу жағымды және жағымсыз болуы мүмкін. Мысалы спорт секцияларына не т.б./
- 5. делинквентік мінез-құлық - әртүрлі әрекеттер, сабақтан жүйелі түрде себепсіз қалу, қоғамдық әдеп нормаларын сақтамау, жасаған әрекетіне қылмыстық жазаға тартылмаған оқушылар.
- 6. эмансипация реакциясы – жасөспірімнің өзіндік шешім қабылдай алуы, еркіндік, өзінікін дұрыстауы.
7. үйден қашып кету, көбінесе, әділетсіздік пен «жазадан» қашудың қарсы келу жөні екен деп өз тарапынан жазалаушыға қыр көрсетуі. - 7. үйден қашып кету, көбінесе, әділетсіздік пен «жазадан» қашудың қарсы келу жөні екен деп өз тарапынан жазалаушыға қыр көрсетуі.
- 8. дромомания – негізінен нақты дромомания кездесуі сирек, бірақ, үйден қашып кету, қаңғыбастыққа бейімділік психиатрлор тарапынан импульсивтік сезімді бой алдырғандықтан деп есептейді.
- 9. қызығу реакциясы - хоббжайсыз сезіну және өте ыңғайсыздану – жасөспірімнің өзіндегі әлсіз мінез-құлқын жасыру мақсатында көрініс алады.
- 11. жыныстық қатынаспен байланысты - онанизммен, топтық және ерте жыныстық әрекетке бару, ретсіз контактіге түсу.
- 12. жас кездегі жезөкшелік – психикалық ауру салдарынан қанағаттануды сезінбейді, не ұялу, не жиіркінішті байқамайды. Сыртқы кейпінің ерте есеюі.
- и, кейде қызбалыққа салынып, әртүрлі ауытқуларға әкелуі мүмкін.
- 10. өзін басқалар алдында
Жасөспірімдермен балалардағы мінез-құлқындағы алғашқы қиыншылықтардың дамуы. - Ішімдікке салыну, тегінде құқықбұзушылықтың болуы.
- Жалғыздық, анасының жалғыз болуы.
- Ата-анасындағы жағымсыз қылықтардың байқалуы.
- Ата-ананың балаға қатысты мазасыздануы, ұыс-керіс, қорқыту, ұру т.б.
- Отбасындағы тәрбиенің рольі, баламен қарым-қатынастың шиеленісу.
- Отбасындағы ата-ананың баланы проблема ретінде қабылдауы.
- Балаға қамқорлық жасау мен қарым-қатынас жасаудағы дөрекілік.
- Отбасындағы тәрбиеге құлық танытпаушылық, баламен кішкентай кезінен бастап байланыстың болмауы., кейіннен осының себептерін анықтау не сырлас болу рольіне кіре алмауы
Мінез-құлқында қиындық туғызатын оқушылар себептерінің екінші даму сатысы: - Мұғалімдермен қиын қарым-қатынас;
- Оқудағы сабаққа деген сұраныстың артуынан жалпы хабарлылықтың, білімділігінің қиындығы; /балалар көбінесе психикалық стресс пен әлсіздік, шаршаңқылық байқалады/
- Медициналық мәселелер депрессия, стресстік жағдайлар туындауы мүмкін.
Мінез-құлқында қиындық туғызатын балалардың психобиологиялық белгілері ретінде: - 1.Жүйке-психикалық аурулармен ауытқулар.
- 2. Мінез құлқындағы белгілі бір әрекетке баса назар аударушылық.
- Туылғаннан бастап ақыл-ой дамуының кешеуілдеуі. Сонымен қатар әртүрлі травмалармен аурулар асқынуынан пайда болуы мүмкін.
- Бұл белгілер арқылы психикалық дамуы мен балаға көмек көрсету негізінде арнайы медико-психо-педагогикалық көмек көрсету туындап отырады.
-
- Мінез-құлқында қиындық туғызатын оқушылармен психологиялық көмек ретінде
- Әлеуметтік ортада жағымды жағдай қалыптастыру.
- Мінез құлқында қиындық туғызатын балалары бар отбасымен жұмыста коррекциялық жұмыстың рольі мол
- Әлеуметтік және тұлғалық қиыншылықтары бар балалар көбінесе осындай жағдайға себеп болады.
Психолог өз жұмысында ескеретін жағдай: - 1. мінез-құлқында қиындық келтіретін оқушыны жеке тұлға ретінде қабылдау. Барлық балалар секілді, мінез-құлқында қиыншылық тудыратын оқушыда қателесуге құқығы бар екенін мойындауымыз керек. Психолог ол оқушының тәрбие ісінде және еңбек әрекетінде өзіне тән траекториясы бар екенін мойындағаны жөн. Осы тұрғыдан психолог дұрыс көмектесе алғаны жөн.
- 2. Гуманизм. Мінез-құлқындағы қиындық келтіретін оқушылардың психикалық денсаулығын сақтауға бағытталған жұмыс болғаны дұрыс.
- 3. “нашар” мінез – жаңа ортаға бейімделуде қалыпты әрекет. Психолог жеткіншек мінез-құлқындағы жағдайларды қоғамнан қорғай білгені дұрыс, оның сақтануына мүмкіндік жасағаны жөн.
- 4. адалдық пен ашықтық. Психолог өзі жасөспірім мен және оның отбасымен әңгіме барысында қандай жағдайлар болуы мүмкін екенін айтқаны жөн.
- 5. Ізденісте болу. Әрдайым өзінің кәсіби шеберлігін шыңдауда белгілі бір әдіс-тәсілдерді игере отырып, мінез-құлқындағы оқушылардың шығу жолдарын қарастыруы керек.
- 6. Жақын арадағы жұмыс жоспары сол оқушының мүмкіндіктерімен ата-анасының өзара әрекетімен тікелей байланысты екендігімен қарастырылады.
Мінез-құлқында қиындық туғызатын оқушыларды анықтау жүргізілетін психо-педагогикалық диагностика - Бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғалық ерекшеліктерін анықтау әдістемелерінің жоспары.
- (1-4 сыныптар)
- Мақсаты: оқушының қалыптасу кезінде эмоционалдық, интеллектуалдық және тұлғалық қалыптасуындағы бұзулуларды анықтау. Психологиялық қауіпті анықтап, жеке тұлғалық дамуы мен түзету жұмыстарын жүргізу.
- Айзенктің темперамент типін анықтау тесті. /
- Филлипстің мазасыздану деңгейін анықтау /3-4 сынып/
- Кактус суреттік тесті /оқушының өзіндік бағалауы мен агрессияға бейімділігін анықтау/ 3-4 сыныптар
- Оқушының оқуға деген қызығушылығы мен бейімделуін анықтау / «мектеп сурет» 1-2 сынып
- Лусканов тесті. 3-4 сыныптар
- Сыныптағы оқушының статусын анықтау. Социометрия
- Оқушының негізгі қабілеттерін анықтау тесті /Шамова/
- “Менің отбасым” суреттік тесті оқушының отбасындағы жағдайын анықтау тесті.
- Ата-аналарға арналған тестер мен сауалнамалар.
- Ата-ананың тәрбиелеу стилі.
- Оқушының гипербелсенділігін анықтау.
- Қорқыныш пен мазасыздануын анықтау сауалнамалары
Орта буын оқушыларының тұлғалық ерекшелігін анықтау әдістемелер жоспары. - Орта буын оқушыларының тұлғалық ерекшелігін анықтау әдістемелер жоспары.
- /5-8 сыныптар/
- Мақсаты: эмоционалдық, интеллектуалдық және оқушы қалыптасуындағы тұлғалық ауытқуларды анықтау. Түзете-дамыту жұмыстарын жоспарлау.
- Темперамент типін анықтау Айзенк тесті.
- Филлипстің мазасыздануды анықтау тесті.
- Оқушының оқуға деген қызығушылығымен бейімделуін анықтау /Лусканов тесті/
- Басса-Дарктің тұлғаның агррессияға бағыттылығын анықтау сұрақнамасы.
- Оқушының сыныптағы статусын анықтау Социометрия.
- Оқушының кәсіби мамандыққа бағыттылығын анықтау.
- Өзіне-өзі қол жұмсаудың алдын алу бойынша сауалнама.
Жоғары сынып оқушыларының тұлғалық ерекшеліктерін анықтау әдістемелер жоспары. - Жоғары сынып оқушыларының тұлғалық ерекшеліктерін анықтау әдістемелер жоспары.
- /9-11 сынып/
-
- Мақсаты: эмоционалдық, интеллектуалдық және жеке тұлға қалыптасуындағы кедергілерді анықтау.
- * Темперамент типін анықтау Айзенк тесті.
- Мазасыздану деңгейін анықтау тесті.
- Басса-Дарктің агрессияға бағыттылығын анықтау сұрақнамасы.
- Социометрия әдістемесі. Оқушының сыныптағы өзара қарым-қатынасын анықтау
- Оқушының кәсіби мамандыққа бағыттылығын анықтау тестері /Голлонд тесті., «Қызығушылық картасы. Ойлау типі., Білімдар тесті. Т.б./
Оқушылардың интеллектуалдық дамуындағы кедергілерді анықтау: - Оқушылардың интеллектуалдық дамуындағы кедергілерді анықтау:
- Мақсаты: оқушының интеллектуалдық дамуы мен интеллектуалдық кедергісін анықтау. Психологиялық көмек көрсету
- Бастауыш сыныбы:
- Ойлау әдістемелері: (комплекстік ойлау түрлерін анықтау. ШТУР
- Зейінін тескеру «өзгешелікті анықта», графикалық диктант
- Есте сақтау қабілеттерін анықтау /көріп-есте сақтау, есту арқылы, негізгі есте сақтау және жаңғырту түрлерін анықтау.
- Қабылдауын анықтау (жартысын жалғастыр, нүктелермен сурет, графикалық диктант).
-
- Орта буын:
-
- Ойлауын анықтау ШТУР
- Шульте кестесі
- Есте сақтау қабілеттерін анықтау /көріп есте сақтау, бейнелік, есту арқылы т.б. Есте сақтауын жаңғырту.
Ата-аналармен жұмыс - Оқушының бойындағы қиыншылықты байқаған соң оның отбасымен тікелей байланыс жасаған дұрыс. Олардың өзара қарым-қатынасы қалай көрініс табады. Балаға әсері қандай.
- Бұл жерде «Отбасы суреті» суреттік тесті тиімді әдіс ретінде қолданылады. Яғни бұл жобаны 5-6 жасар баладан бастап 12 жасқа дейінгі оқушыларға қолдану арқылы қиыншылықты анықтаудың маңыздылығы зор.
Мінез-құлқындағы қиыншылыққа алып келуге әкелетін отбасы тәрбие типтері: - Отбасындағы кумир.
- Өте жақсы көрушілік пен шектен тыс қамқорлық.
- қараусыздық
- Өзін сырттай идеал тұтып сыртқы кейпін қайталау.
- Отбасындағы қатаң тәрбие.
- Моралдық жаупкершіліктің жоғарылығы.
- Отбасындағы қарама-қарсылық. /анасы мен әкесі арасындағы/
Жалпы жүргізіліп жатқан психо-педагогикалық іс-шаралардың барлығы бірінші кезекте мынаған бағытталғаны дұрыс: - Жалпы жүргізіліп жатқан психо-педагогикалық іс-шаралардың барлығы бірінші кезекте мынаған бағытталғаны дұрыс:
- • мінез-құлықтағы ауытқушылықтың ерте диагностикасы
- • жас ерекшелігіне сәйкес жүйелі психопрофилактикалық жұмыстар жүргізу.
- Алдын алу және коррекциялық жұмыстарды топпен және жекелеме жүргізу
-
Жүргізілетін коррекциялық жұмыста: - Бұл сатыдағы негізгі міндет: • жағымды қызығушылығымен қабілетін қалыптастыру. • Психикалық қобалжу мен мазасыздануды сейілту. • агрессивтілікті жою, кикілжіңсіз оқуға дағдыландыру. • Жағымды мінез-құлық қалыптастыру.
Коррекциялық сабақтар кестесі | | | | | | - Антидисциплинарлық мінез құлық
| | | | - Антиәлеуметтік мінез-құлық
| - Топтық және жекелеме жұмыс
| | | | | | | - Аутоагрессивтік мінез-құлық
| | «Тәрбиенiң негiзгi мақсаты - мiнездi түзеу, адамшылыққа қызмет ету, адал еңбек ете бiлуге тәрбиелеу» деген қағиданы қуаттай келiп, «баланы тәрбиелеу үшiн әрбiр тәрбиешiнiң өзi тәрбиелi болуы керек. Себебi, бала айтып ұқтырғаннан гөрi, көргенiне көп елiктегiш келедi. Солай болған соң балаға не жақсы мiнез болсын, iспен көрсету керек» Ж.Аймауытов
Достарыңызбен бөлісу: |
