Мүшеқап арқылы қауіпсіз жыныстық қатынасқа түсуге болатыны туралы ақпарат.
Тепе-тең қағидасы бойынша оқу.
АҚТҚ -ғақатысты консультация мен тестілеу.
Стигма мен дискриминацияны төмендету.
3. Есірткі, нашақорлық, төзімділік дегеніміз не?
Әлемдік денсаулық сақтау ұйымы есірткіні адам өмірінің қызметін әлсіретуші ағза
құрылысын бұзушы сұйық, газ тәрізді қатты зат деп есептейді.
Есірткі, мысалы морфин тәрізді емдік немесе клей сияқты өндірістік өнім болуы мүмкін.
Кейбір есірткілер заңды және қол жететіндей, мысалы темекі, сонымен қатар героин, кокоин
сияқты заңсыз емдік препараттар. Есірткіге байланысты әрбір елде жеке заңдар бар. Есірткіні
қолдану адам өмірі мен денсаулығына азды-көпті әсер етуі мүмкін.
Есірткінің таралу әсері, адам денсаулығына, есірткі түріне және қолдану барысындағы
мөлшерге және әдіске байланысты.
Нашақор – ауру, есірткі заттары мен психотроптық заттарға тәуелділікке себепші болады.
Тәуелділік – бір нәрсеге құмарлық, тәуелділік психикалық не физикалық болуы мүмкін.
Есірткіге құмарлық та жатады.
Есірткіге тәуелділіктің механизмдерін құру.
Нашақор болу мен қалыптасуда мидың ортаңғы эмоционалды позитивтік бөлігіне әсер ету
есірткіге байланысты.
Психикалық тәуелділік – бұл құштарлықтың, патологиялық қалыптасуы, өзінің ағза
жағдайының толығымен өзгеруі.
Физикалық тәуелділік – бұл ПБЗ-ты күнделікті қабылдау нәтижесінде адам ағзасының
қызметінің бұзылуы ПБЗты қабылдауда адамда физикалық және психикалық ауытқулар
қалыптасуы мүмкін. Осы ауытқулар «синдром немесе абстринентті синдром лонека» деп
белгіленеді. Ол ПБЗны қолданған кезде жеңілдейді.
Төзімділіктің – Есірткіге құштарлық жағдайы, төзімділіктің көтерілуі ПБЗ қабылдауды
жиілету мен мөлшеріне байланысты.
4. Жастар неге есірткіні қолданады?
Адамдар, оның ішінде жастар есірткіні қысқа мерзім ішінде алатын ләззатына бола
қабылдайды жастар көбіне есірткіге өз өміріне өзгеріс енгізу үшін қолданады, ол өзгеріс олар
үшін бар қиындықты шешетіндей көрінеді. Бірақ бұл сезім өткінші.
Есірткі қолдануға мынадай қозғаушы күштер әсер етуі мүмкін:
Жеке тұлғалық ерекшелік: қызбалық, өзін-өзі бағалауда көтермелеушілік, стресске
тұрақтылықтың төмендігі. Бұл жағдайда есірткі оларға көмектесетін сияқты көрінуі.
Жанұя және достар: Отбасындағы көптеген түсінбеушілік, дау-жанжал, жас өспірімнің
есірткі қабылдауына әкеп соғады. Егер отбасының бір мүшесі есірткі қолданса, онда балалар
да бұған әуестенуі мүмкін. Көп жағдайда жас өспірімге есірткіні өз қатарлас достары ұсынады.
Жастар мәдениеті: Есірткі қолдануға бағыттайды.
Білім ұйымдарында өмірлі дағды және балалар мен жас өспірімдерге психологиялық көмек
негізінде оқудың болмауы: Оқушыларды білім бағдарламасы негізінде қорқыту және қарама-
қайшы ақпарат беруді жиілету, олардың жауапты жүріс-тұрыс жасауларына еш көмектеспейді.
Мұғалімдердің сабаққа дайындықсыз келуі, жағымсыз климат, оқушыларға қиын жарлық беру,
психологиялық көмектің болмауы, оқушы, мұғалім, ата-ана арасындағы бірін-бірі түсінбеушілік
осының бәрі есірткі қолдануға итермелеуі мүмкін.
Қоршаған қозғаушы күштер: есірткі алуға мүмкіндіктің болуы, шылым және ішімдік
жарнамалары, жасөспірімдер мен балаларға әлеуметтік көмектің көрсетілмеуі және
қиындықтар оралымы.
5. Жастар арасында жиі әрі көп қолданылатын есірткі түрлері және аттары.
Оқытушыға арналған ақпарат.
Орталық нерв жүйесіне тигізетін әсеріне қарай есірткі препаратының үш түрлі тобы бар.
! Стимуляторлар, шылым құрамындағы никотин, шай, кофе құрамындағы кофеин,
93
АҚТҚ/ЖҚТБ
ЖӘНЕ
НАШАҚОРЛЫҚ
ЕСІРТКІ
амфетаминдер, кокаин. Бұлар орталық жүйке жүйесінің қызметін жоғарылатады.
! Депрессанттар, этанол (ішімдіктерде кездеседі Морфин, Гераин, диазепам.бұлар
керісінше орталық жүйке жүйесінің қызметін төмендетеді.
! Галюциогендер, Марихуан, ЛСД. Олар галлюцинацияны қоздыра алады.
Есірткі заттары психобелсенді заттардың топтарына жатады, олардың адамның
психологиясына әсер ете отырып, адамды психикалық және физикалық ауруға душар етеді.
Жүргізуші мұғалім адамдар есірткіні қандай жағдайда, қалай қолданатынын білу керек.
! Есірткіні.
! Шегеді
! Искейді
! Тістеріне үйкейді
! Сорады
! Ине арқылы қолданады.
Депресанттар: орталық нерв жүйесін тежегіштік әсерге әкеп соғады. Олар депрессияның
дамуына әкеп соқпайды. Депрессантқа жататындар:
Транквилизатор және ұйқтататын құрамы барбитурат
ішімдік
опиоттар: героин, кодин морфинасы, медатон және петидин.
канабис: анаша (Марихуан, гамили).
Ертінді мен ингаляторлар: бензин, клей, краска т.б. депрессанттардың біркелкі
мөлшері адамды әлсіретеді.
Кейбір депрессанттар эифория және жан тыныштық сезімін оятады. Бұны стресстік жағдай-
да немесе мазасыздану кезінде, уақытша тыныштандыратын дәрі ретінде қолданылуы мүмкін.
Олар жүйке-жүйесіне тежегіштік әсер беру адамның концентрациясы мен координациясына
кері әсер етеді. Депрессанты көп мөлшерде пайдалану естен танушылыққа алып келуі мүмкін.
Адамның сөзі түсініксіз, іс-қимылы баяу, координациясы бұзылады. Ал шамадан тыс мөлшерде
қолданғанда бас айналып, жүрек лоқсып, қан қысымы көтеріледі, тіпті экстремальдық
жағдайда өлімге апарады, басқа да препараттар мен қоса қолданғанда эффектісі жоғарлап, өте
қауіпті жағдай тудырады.
Стимуляторды күн сайын миллиондаған адам қолданады. Кофе, чай, кола сияқты сусын-
дардың құрамында, жеңіл стимуляторға жататын кофейн кездеседі. Шылым шегушілер,
шылымды әлдену үшін пайдаланса да, темекі құрамында кездесетін никотин де стимулятор
болып табылады. Бронхит және демікпе ауруларынан емдеу үшін пайдаланатын эфедрин
дәрісінің құрамында да стимулятор кездеседі.
Күшті стимулятор қатарына жататын амфетамин, кокаин сияқты дәрілер көп елдерде заң
жүзінде ғана сатылады. Галпю цикогендер шындықты бұрмалауға әкеледі. Бұған жататындар:
ЛСД, кейбір саңырауқұлақтар (псилосибин), Экстаздар, Анашаны көп мөлшерде қолданғанда
галлюцинация болуы мүмкін.
Галлюциагенды қолданғанда үрей тууы мүмкін. Адам мұндай жағдайда шатырдан секіре-
ді, машина астына түсуі мүмкін. Бұндайда көлік жүргізуі өте қауіпті.
Жастар көп қолданатындар:
Амфетамин, психостимулятор, орталық жүйке жүйесіне өте күшті әсер ететін күшейткіш.
Амфетаминнің көп мөлшері жасырын зертханаларда өндіріліп, заңсыз жолмен сатылады.
Амфетаминді сусын, шырындармен араластырып пайдалануға болады және иіскеу және күре
тамыр арқылы қолданылады. Бұның өте күшті әсер ететінін білмейтіндер шамадан тыс
қолданып, о дүниеге аттанып жатады. Бұл препаратты қолдануды тоқтатса шаршау,
маужырау, дірілдеу, ашығу сияқты өте күшті депрессияға ұшырайды.
Кокоин, ақ ұнтақ. Кокоинді искеу, шегу және инъерциялық жолмен қолданады. Кокоиннан
алған әсер бірнеше минуттарға немесе бірнеше сағаттарға созылуы мүмкін, тез әсер етіп, жан
рахаты бірден сезіледі, бұл жүректің қызметін баяулатады, адамға қоздырғыш қасиет береді,
жыныстық қатынастағылар өте агрессивті болады. Кокоинде тыныс алу мүшелері; мұрын
94
АҚТҚ/ЖҚТБ
ЖӘНЕ
НАШАҚОРЛЫҚ
ЕСІРТКІ
Достарыңызбен бөлісу: |
