Сіз, жастар есірткі қолданбас үшін не істей аласыз?
Егер сіздің есірткі қолданатын досыңыз болса, сіз оған қалай көмектесер едіңіз?
9. Қатысушылардан нашақорлықтан емдеу курсынан кейін, есірткіге қарсы тұра алуға
көмектесетін өмірлік дағдылар және «залалды азайту» бағдарламалары туралы сұрау.
10. Қатысушылардан 5.2. ресурстық материал бойынша алған ақпараттарына көрініс
жасауларын сұрау.
Бағалау:
Пікірталас қорытындысы негізінде қатысушылардың білімдерін және дағдыларын бағалау.
Күтілетін нәтиже:
1. Қатысушылардың есірткі қолданудың қиындықтарына байланысты білім алуы.
2. Қатысушылардың есірткі қолдануға қатысты шындық пен аңызды ажырата алуы.
3. Қатысушылардың есірткі қолдануға қарсы өмірлік дағдыларды игеруі.
Оқытушыларға кеңес.
1. Қатысушылар сұраққа жауап таба алмай қиналғанда, сіз өзіңіз дұрыс жауабын
бергеніңіз абзал.
2. Мына сұрақтарды талқылауда қатысушларға жәрдемдесіңіз.
Сіз есірткі қолдану туралы ойлап көрдіңіз бе?
Сіз есірткі қолданатын танысыңызды білесіз бе?
Жастар неге есірткі қолдануға әуестенді?
Қажетті материал 5.1.
Есірткіні ине арқылы қолданушылар және АҚТҚ/ЖҚТБ
1. АҚТҚ есірткіні ине арқылы қолданушылар арасында қалай тарайды?
ЖЖБИ арасында есірткіні бірігіп қолдану және қауіпті практиктерді пайдалану АҚТҚ-ның
жұғуына мүмкіндік туғызады. 2004 жылы Қазақстан Республикасында өткен НЭҚ мәліметіне
сүйенсек, есірткіні ине арқылы қолданатындардың 58% АҚТҚ қаупіне іліккен. ЖЖБИ арасында
қауіпті практиктің жұғуына себеп, жалпы көлемі 5% болатын есірткі, шприц пен инені ортақ суға
жуу -36%, басқа зат құйылған шприц-19%, басқа адамның пайдаланған шприцті қолдану-17%,
болғаны белгілі болды.
АҚТҚ-мен зақымданған қан түйіршіктері бір инені және шприцті оны бірнеше рет қолданған-
да ине не шприцте қалып қоюы мүмкін, осы қан түйіршігі келесі сау адамды зақымдандырады.
Тіпті қандағы АҚТҚ-ның шамалы мөлшері залалға әкеп соғуы мүмкін. Есірткіні ине арқылы
қолдану тек АҚТҚ-ға әкеп соқпайды, сондай-ақ тек қан арқылы жұғатын гепатиттің В,С түрлерін
жұқтыруы мүмкін. НЭҚ қортындысы бойынша Қазақстандағы ЖЖБИ арасындағы гепотит пен
ауыратындар 57% құрайды. Гепатит С-нің инъекциондық жолмен жұққаны нақты дәлелденген.
АҚТҚ -ға қарағанда есірткіні үнемі қолданушылар арасында. Гепатит С ауруы өте көп. Есірткі
табу үшін, көп жағдайда нашақорлар жыныстық қатынас жұмысына барады. Өздеріне үлкен
қауіп қатер тутынына қарамай жыныстық қатынас кезінде мүшеқап қолданғанды қаламайды.
Сақтанбаған жыныстық қатынас үлкен зардабын тигізіп, АҚТҚ-ның жұғуына әкеп соғады.
ЖЖБИ әйел, ақшаға, жыныстық қызмет көрсетушілер, және есірткіні инъекциялдық жолмен
қолданатындармен қатынастағы әйелдер АҚТҚ -дан ада дегенге күмән туғызады. ДЭН-нің
сараптамасы бойынша сифилис ауруы ЕИТ арасында 2,3% АҚТҚ -3,8% құрайды.
ЖЖЖИ сиптомы әрбір 10-шы ЖЖБИ-де кездесіп отырған, ерлерде әйелдерге қарағанда аз
(33% және 6% тең) ЖЖЖИ белгісі мен зақымданғандардың тек төрттен бірі ғана медициналық,
көмекке келген. НЭҚ мәліметіне сүйенсек соңғы алты айда ЖЖБИ-дың 90% жыныстық қатынас-
қа осы уақыт аралығында орта есеппен АҚТҚ-дың 3,4% ерлер 13,4% әйел. Еркектердің 49%,
әйелдердің 31% өз жұптарын айырбастап отырған. Ал әйелдердің 19%, еркектердің- 9%
тұрақты болған. Бір жыл ішінде еркек ЖЖБИ орта есеппен 133 рет жыныстық қатынасқа түссе,
әйел ЖЖБИ 229 рет түседі.
АҚТҚ анадан балаға жұғуы мүмкін, егер анасы ауыраяқ кезінде есірткіні инъекциялдық
жолмен қолданып, АҚТҚ-мен зақымданса. Қазақстандағы АҚТҚ-мен зақымданған жүкті
әйелдердің 60% ЖЖБИ. Оңтүстік Шығыс Азия аймақтарында инъекциялдық жолмен
91
АҚТҚ/ЖҚТБ
ЖӘНЕ
НАШАҚОРЛЫҚ
ЕСІРТКІ
қолданушылар арасында АҚТҚ жұғу қарқыныны басым. Себебі, бұл аймақта есірткі тасымалы
және өнеркәсіптері орналасқан.
ЖЖБИ эпидемиясын ЖЖБИ арасында тіркелген жарылыс деп айтуға болады. Бұл Тайланд,
Мяньма, Малайзия, Вьетнам және Индияның Солтүстік бөлігі сияқты аймақтарға тән.
ЖЖБИ арасында АҚТҚ инфекциясының таралуы алғашқы тіркеуден соң 6-12 айда 60-90%
өскен. Көптеген елдерде АҚТҚ эпидемиясының алғашқы таралуы, есірткіні инъекциялдық
жолмен қолданушылар арасында тіркелген, бұдан кейін ол өзінің эпицентрін өзгертіп, қоғамның
басқада мүшелерін зақымдандырады.
Қазақстанда 2001 жылы жыныстық қатынаспен жұғу 5% болса, 2005жылы 16%-ға өскен.
Бұрынырақ кейбір Азия елдерінде есірткіні ине арқылы қолданушылар арасында АҚТҚ
инфекциясының азаюы айрықшаланса, ол қазір басқа залалдармен бірге пайда болып отыр.
Есірткі қолданудың зардаптары
Есірткіні инъекциялдық жолмен қолданушылардың АҚТҚ-ны жыныстық
қатынастағы серіктеріне және балаларға жұқтырулары.
ЖҚТБ түберкулез және басқа да жұқпалы аурулардың таралуы.
Әлемнің 120-дан астам елінде есірткіні ине және басқада жолмен қолданушылар тіркелген,
оның 80-нен астам елінде АҚТҚ эпидемиясын есірткіні инъекциондық жолмен қолданушылар
таратады. АҚТҚ көп жағдайда есірткі бірігіп қолданудан жұғады, эпидемия бұл жағдайда тез
тарайды. Сондай-ақ АҚТҚ эпидемиясымен зақымданған жукті әйелдер және олардан туған
балалар да тіркелген.
2. ЕИТ арасындағы алдын алу жұмысы.
Алдын алу бағдарламалары есірткі қолданушылар тобы үшін жабық, өйткені, олар стигма-
тизацияға тап болады не қудаланады. АҚТҚ да АҚТҚ-дан сақтануға арналған, әлемде нәтижелі
бағдарламалар тәжірбиеден өтілуде, ол бағдарламалар «залалды азайту» қағидасының
негізінде жасалған. Залалды азайту бағдарламасының мақсаты: есірткіні ине арқылы
қолданушылар арасында АҚТҚ-ның жұғуын әлсірету және оның қауіп қатерін азайту. Бұл
бағдарламаның негізгі бағыты тек шприц пен инені ауыстыру емес, сол сияқты ЕИТ арасында
ғылыми ақпаратты жұмыс жүргізу, емдеу және реабилитация, терапиялық жолмен алмастыру
болып табылдады. Әлемдік тәжірибе тек қана есірткі қолдануға қарсы бағытталған бағдар-
ламалардың дұрыс еместігіне дәлелдеді. АҚТҚ-ның таралу деңгейін ескере отырып, «залалды
азайту» бағдарламасының нәтижелі екені қуантарлық. Соңғы жылдары бұл бағдарламаны
батыс елдерімен қоса Босня, Хорватия, Чехия, Республикасы, Эстония, Венгрия, Латвия,
Литва, Польша, Румыния, Қырғызстан, Ресей, Қазақстан сияқты көптеген мемлекеттер жүзеге
асырып отыр. Біріккен Ұлттар Ұйымы залалды азайтуға қадам жасағанын бірнеше рет құптады.
Нашақорларға залалды азайту бағдарламасы есірткі қолданудан бас тартпайтындар үшін,
есірткіні инъекциондық жолмен емес ауыз, қуысы арқылы қолдануды ұсынады. Залалды азайту
бағдарламасын құрушылар, көптеген нашақорлар есірткіден бас тарта алмайтынын мойындай
келе, олар оның орнын басатын дәрі арқылы, өздерінің денсаулықтарын, жақсартуларына,
әлеуметке бейімделуіне және қылмыстық іс жасамауға болатынын айтады. ЕИТ-лар үшін
құрылған бағдарламаны, көптеген елдер мен аймақтар бағдарламадағы шприц пен инені тегін
тарату дұрыс емес деп санайды, бұл нашақорлыққа жол көрсету деп санайды.
Әлі күнгі дейін ине ауыстыру мен шприцты бір жақты тарату есірткі қолданудың өсуі
болатынын дәлелдеген жоқ. Есірткіні инъекциялдық жолмен қолданушылар арасында, АҚТҚ
инфекциясының таралуы, аталған бағдарламаның көмегімен біршама азайған.
Қазақстан Республикасында 130 сенім пункті ашылған, оның 11 жылжымалы, 12 ҮЕҰ
жанынан ашылған. Бұл бөлімдерде, тек шприц ауыстырмалы ақпарат, консультация,
медициналық көмек көрсетіледі, білімді волентерлар қызмет етеді.
“Залалды азайту” аясында өткен, іс шаралар.
Есірткіні инъерциялық жолмен қолданудың қаупі және АҚТҚ, гепотит В.С.
профилактикасының жұғуы туралы ЕИТ ақпарат тарату.
Есірткінің өте қауіпті емес түрлерін қолдану туралы ақпарат.
ЖЖБИ үшін есірткі орнын басатын терапия туралы бағдарлама ақпараты.
Емдеу мүмкіндігі туралы ақпарат.
92
АҚТҚ/ЖҚТБ
ЖӘНЕ
НАШАҚОРЛЫҚ
ЕСІРТКІ
Достарыңызбен бөлісу: |
