3 Дәрістердің конспектісі
1 бөлім. ПӘНДІ ЖҮРГІЗУ
Дәріс жоспары
1. Үздіксіз және дискретті ақпарат
2. Мәліметтер және ЭЕМ
3
Пән облысының объектілері
4. Объектілер туралы ақпарат көрінісі
5. Абстрактілі алфавиттер. Кодтау
1. Үздіксіз және дискретті ақпарат
Әр түрлі табиғи құбылыстар мен технологиялық процестер туралы
ақпаратты адам (сезім мүшелері мен өлшеу приборлары көмегімен) сол
немесе басқа өрістер түрінде қабылдайды.
Бұндай өрістер математикалық түрде мына функциямен көрсетіледі
y=f(x,t). (1)
мұндағы
t - уақыт,
х - өріс анықталатын нүкте,
у – осы нүктеге өріс
шамасы.
Көп жағдайларда (1) формуласына енетін барлық скаляр шамалар
нақты сандармен өлшенетін үздіксіз мән қатарларын қабыладй алады (яғни
кішкентай қадамдармен өзгере алады). Сондықтан бұндай әдіспен көрінетін
ақпаратты үздіксіз ақпарат (немесе аналогты) деп атау қабылданған.
Егер (1) формуласына енетін барлық скаляр шамалардың өзгеруінің
минималды қадамдарын орнатсақ, онда ақпараттың дискретті көрінісін
немесе дискретті ақпаратты аламыз. Бұл әлдеқайда ақталған жүріс, себебі
өлшеу нақтылығы адам қабылдауы сияқты әрқашанда шектелген. Яғни тіпті
үздіксіз ақпаратты да біз дискретті түрде қабылдаймыз. Бірақ кез келген
үздіксіз ақпарат нақтылықтың кез келген дәрежесімен аппроксималанады,
сондықтан ақпараттың дискретті формасы - әмбебап.
Кез келген скаляр шамаларды өлшеудің нәтижелері цифрлардың шекті
жиыны бар сан түрінде көрсетіледі (өлшеудің берілген нақтылығы болғанда).
Сондықтан дискретті ақпарат цифрлық ақпаратпен салыстырады.
1.2 Мәліметтер және ЕЭМ
Цифрлық ақпаратты өңдеу нақты әлеммен байланысты міндеттерді
шешуді қамтамасыз ету керек. Алайда, біздің әлемді құрайтын шексіз
объектілер жиыны мен олардың арасындағы байланыс қандай үлкен болса
да, кез келген машинаның жадында шектелген көлемде көрсетілмейді.
Осыдан, тек қана қарастырылатын мәселе туралы мәліметтерге немесе
ақпаратқа және олардың арасындағы байланысқа қатысы бар нақты әлемнің
шектелген масштабты үлгісін құру керек. Ондай үлгі екі деңгейден тұрады.
Бірінші деңгей абстракция нәтижесі болып табылады және мәліметтердің
қарапайым логикалық құрылымын береді.
Мәліметтер құрылымы – бұл мәліметтер тобы немесе мәліметтердің
жекелеген элементтерінің арасындағы байланысты көрсететін шектеулер мен
ережелер жиынтығы. Ол жекелеген элементтер туралы ештеңе айтпайды
және олар туралы кез келген ақпарат артық болып табылады, егер олардың
арасындағы байланыс орнатылған болса. Егер құрылымдағы кейбір
мәліметтердің өзі мәліметтер құрылымы болып табылса,
онда мәліметтер
құрылымының қандай да бір иерархиясы құрылады.
1.3 Пән облысының объектілері
Нақты мәселелерді шешуде нақты әлемнің берілген іс-әрекеттің
облысы болып табылатын бөлімімен шектеледі. Оны
пәндік облыс деп
атайды (ПО). Іс-әрекеттің мәселелерін шешу үшін ПО-тың
ақпараттық
үлгісі – логикалық деңгейдегі мәліметтер құрылымының бейнеленуі қажет.
ПО
үлгісін
жобалай
отырып,
мәліметтер
құрылымын
ПО-тың
объектілерімен байланыстырады.
Объектілер болып мыналар табылады:
•
адамдар, мысалы, төлем ведомствосында тіркелген;
•
заттар, мысалы, бөлшектер;
•
құрылыстар, мысалы, есеп алу міндетіндегі есептер.
Объект – ол керемет және мәнді
есім беруге болатын қандай бір
абстракция. Ол нақты объектіні басқа бір абстракциядан бөліп тұрады.
Мысалы ЖОО бойынша СТУДЕНТ деген объект бар, СТУДЕНТ – ЖОО-да
сабақ өтетін тұлға. Сол ПО-да тағы бір объект ОҚЫТУШЫ –
СТУДЕНТТЕРДІ оқытатын тұлға бар. Осылайша объект тип болып
табылады, ұқсас қасиеттерге (үлгіленетін ПО-да бар) ие даналар жиынтығы.
Осылай, нақты Иванов Виктор Леонидович СТУДЕНТ объектісінің данасы
болып табылады.
Әрбір объект анықталған керемет қасиеттер жиынтығына ие. Бұл
қасиеттерді
атрибуттар деп атайды. Атрибуттар объектілер сияқты мәнді
есімдерге ие. СТУДЕНТ объектісінің атрибуттары
Фамилиясы, Аты,
Әкесінің аты, Туған күні, Студбилеттің нөмірі,..., болса, ОҚЫТУШЫ
объектісінің атрибуттары
Фамилиясы, Аты, Әкесінің аты, Туған күні,
Ғылыми дәрежесі,...,бола алады. Ескеріңіз, әр түрлі объектілердің
атрибуттары қиылыса алады, бірақ сәйкес келмейді. Осылайша, объектіні
атрибуттар жиынтығы деп қарастыруға болады. Атрибуттар жиынтығы
берліген пәндік облыста объектіні бейнелеу үшін жеткілікті болуы керек
және артық атрибуттар болмау керек.
Әрбір атрибут кейбір мүмкін мәндер –
домендер жиынынан
мәндер
қабылдайды. Сондықтан атрибутты доменде анықталған есім деп атайды.
Домендер шекарасы мәліметтер мағынасымен және ПО талаптарымен
анықталады. Осылай,
Жыныс (адамның) атрибуты тек қана екі мән қабылдай
алады, сондықтан оның домені екіэлементті жиын болып табылады. Типі мен
