Оқытудың инновациялық жəне интерактивтік əдістері

       Сын тұрғысынан ойлау технологиясы дегеніміз не? Сын тұрғысынан ойлау технологиясы - өте күрделі 

ойлау процесі , бұл процес мəліметтің қабылдауынан басталады жəне шешім қабылдаумен аяқталады.   

     Сын  тұрғысынан  ойлау  технологиясы  –  педагогикалық  технологияның  бірі.    Бұл  технология 

оқушылардың мəтінмен жұмыс жасауын жəне барлық ауызша жəне жазбаша сөйлеу дағдыларын дамытады.  

     Технологияның мақсаты – оқушылардың сын тұрғыссынан ойлау қабілетін дамыту, оқу процесіне енгізу, 

қызығушылығын  ояту.  Сын  тұрғысынан  ойлау  технологиясы  адамдар  арасында  сыйластыққа  жəне  қарым-

қатынасқа  тəрбиелейді.  Əлемге  деген  əртүрлі  көзкөзқарастарын  түсінуге  көмектеседі.  Кез  келген  мазмұнға 

сыни  көзқараспен  қарап,  екі  ұйғарым  пікірдің  біреуін  таңдауға  саналы  шешім  қабылдауға  сабақтарда 

үйрету.  Біздің  еліміздегі  Дж.  Соростың  “Сорос  Қазақстан”  ашық  қоғам  институты  қоры  арқылы  бұл 

технология орыс жəне қазақ  тілдерінде мектеп тəжірибесіне ене бастады.  

      “Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту” бағдарламасы бойынша ол:  

  Шыңдалған ойлау, кез-келген даму деңгейіне байланысты мəселелерге сыни көзбен қарау; 

  Күрделі мəселелерді шешуге, аса маңызды жауапты шешімдер қабылдауға сыни көзбен қарау; 

  үйрету  мен  үйрену  бірлігінен,  үйренудің  қызығушылынан  тұратын,  үйренушінің  сеніміне  негізделген 

құрылым. 

Сын тұрғысынан ойлауды дамытатын оқыту жағдайлары мен əдістері бар. Келесі оқыту жағдайлары 

сын  тұрғысынан  ойлауды  дамытуға  ықпал  етеді:  сын  тұрғысынан  ойлау  тəжірибесінде  мүмкіндік  пен 

уақыттың  қажеттілігі,  оқушылардың  ойлануына  рұқсат  ету,  оқу  үрдісіне  белсенді  қатысқан  оқушыларды 

мадақтау  пікірлерін  дұрыс  қалыптастыруға  көмектесу,  сын  тұрғысынан  қарастырылған  мəселелердің 

құндылығын  білдіру.  Оқушыларды  біртіндеп  сыни  пікірлерін  дұрыс  айтуға,  мəселені  уақтылы  шешуге 

үйрету.  Сабақта  қолданылатын  əдістер  сын  тұрғысынан  ойлауды  дамыту  технологиясы  бойынша 

стратегиялардың  құрылымы,  сабаққа  дайындық,  оқыту  барысында  қолданылатын,  үй  жұмысы  ретінде 

берілетін стратегияларға бөлінеді, солардың бірнешеуінің жүргізу əдістемесін назарларыңызға ұсынамын: 

1.  Топтастыру  –  оқыту  стратегиясы,  бұл  стратегия  оқушыларды  еркін  жəне  ашық  ойлауға  үйретеді.  Ол 

ойлауды  шыңдайтын  идеяларды    байланыстыратын  бірнеше  құрылымынан  тұрады.  Бұл  стратегияның 

түсіндірмесі мынадай: кілтті сөзді ортаға жазу. Ол тақырып болу  да мүмкін. Керекті  уақыт өткеннен  кейін 

жазылған пікірлерді топтастырамыз. Қателеріне көңіл бөлінбейді. Ешқандай шешім қабылданбайды. 

       2. Кубизм əдісі – оқыту стратегиясына жатады.  Кубизм өтілетін тақырыпты түрлі қырынан қарастыруға 

көмегін тигізеді. “кубизм” стратегиясында ойлау, оқу, жазу əрекеттері қатар жүреді. Шаршының көлемі 15-

20  см.  Шаршының  əр  бетінің  аты  болады.  Олар  1-ші  бетін  суреттеңіз:  түсі,  формасы,  көлемі,  2-бетін 

салыстырыңыз:  неге  ұқсас?,  айырмашылықтары  болса  неде?  3-бетін  –  зертте:  қандай?,  қалай?,  неден 

жасалған?  Шығу  тегі,  тарихы.  4-беті  –  пайда  болған  ойлар:  ойыңызбен  байланыстырыңыз,  ойыңызға  нені 

келтіреді? Осы мəселеге байланысты қандай мəселелер бар? 5-бетін қолданыңыз: онымен не істеуге болады? 

Қалай  қолодану  керек?  6-бетін  талқылаңыз:  қолданыңыз,  не  қарсы  шығыңыз,  өз  ойыңызда  тұрыңыз, 

дəлелдеңіз. 

      Кубиктің 6-бетіне жазбаша жауап беріледі. Əр оқушы кубиктің 3-бетін таңдап жұбына жауабын оқиды. 

Бір жұп оқиды, келесі жұп оған сұрақ қояды, не оны мадақтайды. 

1)  суреттеңіз 

2)  салыстырыңыз 

3)  байланыстырыңыз 

4)  саралаңыз 

5)  қолданыңыз 

6)  талқылаңыз 

1)  Суреттеңіз – ойыңызша тақырыпқа жақын келіп, түсінігіңізді  

суреттеңіз. 

2)  Салыстырыңыз – неге ұқсас, айырмашылығы бар ма? 

3)  Нені ойлаттырады, ойыңызға нені келтіреді. Ұқсас заттар ма, 

əлде бөлек заттар ма? Ойыңызбен шолып өтіп. Осы мəселеге байланысты қандай мəселе бар, біліңіз ? 

4)  Саралаңыз – қалай жасалғанын айтыңыз, өзіңіз жасаңыз. 

5)  Қолданыңыз – онымен не істеуге болатынын айтыңыз. 

6)  Талқылаңыз - өз ойыңызда тұрыңыз, өзіңіздің дəлеліңізді 

немесе пікіріңізді айтыңыз. 

Бұл əдісті ой толғауда қолдану тиімді. 

 Венн диаграммасы 

Бір-біріне  айқасқан  шеңбердің  екі  жағына  салыстырылуғаберілетін  объектілердің  ортақ 

сипаттамалары  беріледі.  Ал,  айқасқан  жеріне  екеуіне  ортақ  сипат  тізіледі.  Салыстыруға  арналған 

тапсырмаларды  осы  диаграммаға  салып,  оқушылар  қызыға  толтырады,  яғни,  салыстыру  сияқты 

күрделі ойлау операциясы. 

     5.  Симатикалық  карта.  Ол  алған  білімді  жинақтауға,  көрсетуге,  салыстыруға,  өзінің  білгеін  көрсетуге 

арналған таблица түрінде болады. Қатып қалған график жоқ. Өз пəніне, тақырыбына байланысты толтыруға 

болады. 

     6.  Еркін  жазу.  Бұл  əдісті  сын  тұрғысынан  ойлау  жобасындағы  сабақтың    ой  толғанысы  үшін  пайдалану 

тиімді. Мұғалім сабақ бойына қарастырылған жаңа ақпарат жайлы одан алған əсерін, не үйренгенін, нені əлі 

де біле тұру керектігін т.б. жайлы өз пікірін қағаз бетіне түсіруді тапсырады, жазуға уақыт береді. Аяқталған 

кезде оқушылар өз жазғандарымен топ мүшелерн таныстырады. Ең жақсы деп танылған  жұмысты ұжымға 

оқуға  болады.  Оқушыларды  алған  білімдерін  қорытуға  өған  сын  көзбен  қарап,  ойын  түсіндіруге  үйретеді. 

Бұл əдісті кез-келген сабақта қолдануға болады.  

 

№20  дəріс тақырыбы:   Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологияларын қолданудың жолдары  

2.  Қызығушылықты ояту  

3.  Мағынаны тану 

4.  Толғаныс  

Сын    тұрғысынан    ойлау    –  сынап    қарау      емес,        оқушылардыңшыңдалған  əрекеті.  Класс  оқушылары 

топпен жұмыс істеу арқылы  

өзара  пікірлесіп,  ұтымды  жауапты  тауып  айтуға  үйренеді.  Сұрақтаға  тынымсыз  іздене  отырып,  өз  ойын 

айтуға , дəлелдеуге мүмкіндік алады.  Бұл технология бойынша сабақ құрылымы 3 деңгейден тұратын оқыту 

мен үйретудің моделі. Ол: 

1.  Қызығушылықты  ояту  –  бұрынғы  білетін  жəне  жаңа  білімді  үштастыру.  Үйренуші  жаңа  ұғымдарды 

түсініктерді жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан сабақтағы қаралғалы тұрған мəселе 

жайлы  оқушы  не  біледі,  не  айта  алады.  Осы  кезеңге  қызмет  ететін  “ой  ашар,  ой  шақыру”,  “топтау”, 

“болжау” т.б. аттары бар əдістер жинақталған. Мысалы: Əл-Фарабидің суреті арқылы бас киімі, киім үлгісі, 

талғампаз адам, қарапайым адам, ақылды, ойшыл, көрікті, ғалым. 

      Қызығушылықты  оятудың  екінші  мақсаты  белсенділігін  арттыру.  Оқушы  өз  білетінін  еске  түсіреді, 

көршісімен  бөліседі,  тота  талқылайды.  Оқушы  осы  кезеңде  жаңа  білім  жайлы  ақпарат  жинап,  оны 

баяғыдағы білімімен ұштастырады. 

 2.  Мағынаны  тану-түсіне  білу  –  бүгінгі  сабақты  игеру.  Бұл  кезде  үйренуші  жаңа  ұғыммен  танысады. 

Тақырып  бойынша  жұмыс  істейді,  талқылайды,  өз  бетімен  жұмыс  жасайды.  Бұл  кезеңде  “Insert”  əдісін 

қолданған тиімді. Оқушыға оқу материалымен танысу барысында:  

V – білемін 

- 

білмеймін 

+   үйренгенім 

?   үйренгім келеді. Белгілерін қойып отыру тапсырылады. “Insert” оқыту оқығанын түсініп отыруға, ойын 

анықтап, білмейтіндерін сұрауға əзірлейді. 

3. Ой толғаныс. Күнделікті  оқыту  процесінде оқушының ой толғанысын  қалыптастыру. Өзіне, басқаға сын 

көзбен  қарау,  баға  беру  көзден  тыс  қалып  жатады.  Толғануды  тиімді  етіп  “бес  жолды  өлең”,  “Вен 

диаграммасы”,  “еркін  жазу”,  “симатикалық  карта”  стратегиялары  əр  сабақтың  ерекшеліктеріне,  ауыр-

жеңілдігіне  қарай  қолданылады.  Оқушылардың  бір-бірімен  ой  алмастыруын  қамтамасыз  етеді.  Бұл  кезең 

сабақты  қорытындылап,  оқушыларды  бағалауға  негіз  болады.  Сын  тұрғысынан  ойлау  үшін  мына  шарттар 

ескерілуі қажет: 

1.  Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек. 

2.  Оқушылардың өз ойларын ашық айтуға рұхсат керек. 

3.  Əртүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау. 

4.  Үйрену барысындағы оқушының белсенді іс-əрекетін қолдану. 

5.  Кейбір оқушылар түсіп қалатын жағдайды əжуаға, мазаққа  

айналдырмау. 

6.  Оқушының  жасаған  жауабына  класс  дəлелді,  дəйекті  болуын  талап  етеді.  Стратегияны  кез-келген  үш 

кезеңде қолдана білуге байланысты. Стратегия оңай, мұның нəтежиесі тезірек көрінеді, жүйелі түрде білімді 

игеретін, жеткізетін стратегиялар. 

 

№21 дəріс тақырыбы:  Ынтымақтастықта оқыту. 

1.  Əлеуметтік-белсенді мектеп: өзара əрекетте оқыту. 

2.  Топтық жұмыстың мəні. 

3.  Ынтымақтастықта қалыптасатын дағдылар. «Үш тыйым» ережесі. 

4.  Зейін фокусының  ауысуы. 

      Ынтымақтастық педагогикасы. Талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына 

көшу. Бұл балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен тəрбиенің ажырамас бірлігі: 

      - мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы, оқушы да – субъект, мұғалім де – субъект; 

- 

оқушының жеке басына ізгілік қарым-қатынас; 

- 

оқушы мен мұғалім арасыдағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық  

қарым-қатынас. 

 

№23 дəріс тақырыбы:  Интерактивті оқыту жəне оның ЖОО-дарында қолдану жағдайлары  

1.   Дəрісті интерактивті формада жүргізу