Нұсқаулар жиынтығы Мамандығы: -0301000 «Емдеу ісі» Біліктілігі: -0301013 «Фельдшер»

жүктеу 215,04 Kb. бет 8/16 Дата 09.02.2023 өлшемі 215,04 Kb. #41229 түрі Нұсқаулар

Ахмет Байтұрсынов қазақтың көрнекті ағартушы демократы, ақын, жазушы, эйгілі қоғам кайраткері, галым, философ. Оның ғылыми ізденісінің негізі - ол әдеби шыгармашылық, тілді зерттеу оның коғамдагы қызметі, қоғам өмірі мен адамдар іс-әрекетін уйымдастырудагы рөлі. А.Байтурсынов озінің философиялық көзқарасын "Әдебиет танытқыш" атты еңбегінде жинақтап, баяндап берген. Оны ең басты кызықтырар мәселе тіл білімінің философиялық проблемасы, эдебиеттану, жалпы тіл енері. Сұлтанмахмұт Торайгыров (1893-1920). Оның философиялык мазмұнында жазылған атақты "Адасқан омір" поэмасы болып табылады. Осы поэмасында автор адам емірінің мәні туралы, қогам мен оның дамуы жайлы, болмыстың жалпы негізі жайлы, танымның адам мен қогам дамуындагы рөлі жайлы терең ойға беріледі. Бүкіл осы философиялық проблемалардың жиынтығын ғылыми тұргыдан емес, керкем ойдың логикасы комегімен және шындыкты әстетикалық тұрғыдан көрінді. 3. Қазан теңкерісінен кейінгі қазак философиясы Марксистік кеңес философиясының бір бөлігі ретінде дамыды. Кеңестік Қазақ философиясының дамуы ¥лы Отан соғысынан кейін дамыды. Бұл кезеңдегі философия Кеңестік философияның шеңберінде яғни оның методологиясы шеңберінде дамыды. Кеңес Дэуіріндегі Қазак философиясы осы кезеңдегі орыс философиясы секілді Марксистік-Лениндік принциптердібасшылыққа алып, қоғамдық ой матсриализм мен атеизмніц шырмауында қалып койды. КСРО-ыдырап, Қазақстан тзуелсіздік алганнан кейін, Қазақстандагы қоғамдық ой, отислі кезсцге тэн идеялық бірлікті қажетсінуді бастан кешуде. Бұл жөнінде казіргі тацдагы казақ ойшылдары мен зиялы кауым арасында идеялық алуан түрлілік байқалуда. Зиялы қауымның бір белігі когамды рухани адасушылыктан алып шыгар жалгыз жол ол казіргі замандағы жаһандастыруға төтеп берер жаңарган "Қазак идеясын" қалыптастыруда деп білсе, екіншісі, дүние жүзілік дамудың қуатты агымында тұншығып қалмас үшін прогресспен ілесе жүруді үхынады. 9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%) Жаңа сабақтың тақырыбы бойынша мақсаты мен мазмұнына сай сұрақтар қою. Қазак жеріндегі философиялык дүниетанымның қалыптасуының ерекшеліктері. Қазак философиясының негізгі мәселесі мен экзистенциальдық мағынасы. .ХҮ-ХҮШ ғ.ғ Қазақстандағы философия дамуының мәні. XIX- XXғғ Қазақстандағы философияның дамуы. Казіргі мәдениеттегі Абай философиясы. Ш. Қүдайбердиев философиясы. 10.Сабакты қорытындылау: 5 мин. (6%) Сабақтың аяқталуына байланысты оқушылардыц сабактағы білімдерін және үй тапсырмасыныц дайындығына қарап бағалау. П.Үйгс тапсырма беру. 5 мин. (6%) Үй тапсырмасын түсіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне бағыт беру. Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету. № 8 -сабақ Сабақтынтақырыбы: Болмыс, субстанция, материя. Сағат саны: 90 минут (100%) Сабақ түрі: Теориялык сабақ Сабақтың мақсаты: Болмыс - философиялык категориялардың арасындағы ең бастысы. Бұл ү-ғымға анықтама берсек, болмыс - бар болып отырғанның өмір сүріп отырганның барлыгын қамтитын және олардын ең мацызды қасиетін - бар болу пақты өмір сүруді білдіретін категория. Оған мағынасы жағынан жақын ұғымдар ретінде «космос», «дүние», «табиғат» ұғымдарын атауга болады, бірақ «болмыс» категориясы кец және ауқымды, мазмұны жағынан терең. *оқыту: Болмыс категориясын, болмыстың түрлерін, материя категориясын, козғалыс, кеңістік және уақыт, сана, сананың генезисі, когамдык сана оның түрлерін оқытады. *тәрбнслік: Қогамда болып жатқан процестерді терең түсіну, ойластыру және калыптастыру арқылы окушылардың өз елінің көзі ашық, көкірегі ояу азаматы болуына, философиялык пәнге деген дүрыс көзкарасын, білімге деген қызыгушылықтарының болуына тәрбиелеу. *дамыту: Қазіргі озық ойлармен идеяларды, окушылардын логикалық ойлау кабілетін дамыту. 5. Матсриалдық тсхникалық жабдықталуы: а) тсхнпкалық құралдар: компыотер, интерактивтік такта, мультимедиялык кұрылгы. э) корнекі және дидактикалық кұралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбактар, электрондық окулықтар, таратпа, Ро\үег Роіпі- та жасалған слайдтар. б) оқыту орны: дәріс аудиториясы. 6. Әдебиеттер: Кішібеков Д. Сыздықов ¥. Философия.- А.,1994 Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А., 1994,2000 Алтаев Ж.А., Мұканбетэлі К. Философия тарихы. - А., 1999 Әбішев Қ. Философия.- А., 1998,2000 1) Ұйымдастыру кезеці- 5 мин. - (6%) Окушылардың назарын сабақка аудару, аудиториядагы окушылардыц сабаққа дайындығын тексеру. Сабакты ұйымдастырудагы талаптарды іске асыру үшін мұғалім мен окушылардыц әрекеті: а) Окушылармен амандасу; э) Окушылардың сабакка қатысуын тексеру; б) Ок) шылардың сабаққа дайындыгын тексеру; в) Сабақтың максаты мен міндеті. г) Сабакта күрал - жабдықтар мен корнекіліктерді қолдану; 7. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин. (16%) а) Барлық оқушылардың үй тапсырмасын орындауын тексеру; э) Окушылармен уақыт бойынша жұмыс істеу; б) Сабақты сүраудың жалпы әдісі, бакылау сұрактарын пайдалану; в) Окушылардың білімдерін бағалау; г) Үй тапсырмасын қорытындылау. 8. Жаца сабақты түсіндіру: 40 мин. (44%) а) Жаца сабақтың тақырыбымен таныстыру; э) Жаңа сабакты түсіндіру, колданатын әдіс, тарихи мэліметтерге шолу жасау, сабакка зерттеушілік жасау, проблемалық әдістердің көрінісі, жалпылау; б) корнекі кұралдар, оқытудың корнекі кұралдарын колдану; в) создік әдістер: сабақ мазмұнын баяндау; г) жаңа сабақты бекітудің жалпы әдісін пайдалану. Болмыс, субстанция, материя. Болмыс (бытие) категориясы философиялык категориялардың арасындағы ең бастысы. Бұл ұғымға анықтама берсек, болмыс - бар болып отырғаннын (суіцее). омір сүріп отырғанның барлыгын камтитын және олардың ең маңызды қасиетін - бар болу накты өмір сүруді білдіретін категория. Оган мағынасы жағынан жакын ұгымдар ретінде «космос», «дүние», «табигат» ұғымдарын атауға болады, бірақ «болмыс» категориясы кең және ауқымды, мазмұны жағынан терец. Болмысқа карсы категория - «болмыс емес» (небытие) немесе «болмау» (кейбір ғалымдар қазақтіліндегіБолмысты жалпы түрде реалды және идеалды деп бөлуге болады. Реалды болмысты өмір сүру, бар болу деп, ал идеалды болмысты мән атайды. Реалды болмыс кеңістіктік-уакыттық сипатқа ие, кайталанбайтын, индивидуалды заттардың, процестердің, әрекеттердің, адамдардың накты өмір сүруі. Идеалды болмыс мэңгі, уакытқа тэуелсіз, өзгермейді. Қүнды-лыктар, идеялар, ұғымдар осындай сипатқа ие. Кейбір философтар идеалды болмысты акиқат болмыс деп таниды. Болмыстың осылайша жалпы бөлінуін одан әрі жіктесек, оның мынадай түрлерін атауға болады: тірі және өлі табигаттың заттары, касиеттері және катынастары болмысы; адам бол.мысы; әлеуметгік болрухани болмыс; материалдық заттар мен олардың тусінік, ұгым, теория түрінде бейнеленетін идеалдық образдары болмысы. Тірі және өлі табиғаттың заттары, касиеттері және катынастары болмысын қоршаған орта деген ұгым аркылы бейнелеуге болады, коршаған орта бірінші және екінші табиғат деп бөлінеді. Бірінші табигатты құрайтын адамнан бұрын пайда болған, оған дейін өмір сүрген. Онын санасынан тэуелсіз табиғат заттары, процестері және күйлері. Табигат кецістік пен уақытта шексіз, табиғат болмысы өзгермелі, объективті, реалды. Онсыз адам омірі мумкін емес, бірак табиғатқа белгілі бір дэрежеде мән беретін, оны кабылдайтын -адам. Екінші табигат - адам бірінші табигат материалдарын өз еңбегі мен білімінің көмегімен өңдеуінің нэтижесінде жасаған заттар дуниесі, ол табиғи материал мен нақты индивидтердің рухани кызметінің және бүл заттардың әлеуметтік қызметтері мен міндеттерінің ажырамас бірлігі. Бірінші табиғат пен екінші табигат бір-бірімен тыгыз байланысты, сонымен катар, өзіндік ерекшеліктерге ие. Екінші табиғат көптүрлі, ол әлеуметтік-тарихи болмыс, адам болмысына жақындау, бірақ ол адамнан салыстырмалы түрде тэуелсіз. Адам табиғаттың бөлшегі, сондыктан адам денесінің болмысына да болмау, пайда болу, қалыптасу, күйреу және басқа күйге көшу тэн. Бул фактор адамды өз денесін күтуге мэжбүр етеді, онсыз адам болмысы мүмкін емес. Жеке адамнын болмысы тек физикалық денемен шектелмейді, ол оның рухани болмысын, ішкі жан дүниесін де қамтиды. Тэнін ғана емес, көне гректерадам болмысының басты керсеткіші ретінде қарастырған жанын күту, оны жетілдіру де адам үшін басты міндеттердің бірі. Адам болмысы әлеуметтік болмыс аркылы мәнді. Болмыстын түрлері саналуан болғанымен, олар бір-бірімен тығыз байланысты және бірлікте. Бүл тұжырымды соңғы кезде қарқынды дамып отырған синергетика (зупещеіа - ынтымақтастық, бірлесе әрекет ету) гылымы немесе ашык жұйелердің өзін-өзі ұйымдастыруы теориясы жақсы дәлелдеп ртыр. Болмысты жан-жақты түрде философияның саласы онтология зерттейді. Болмыс, оны қүрайтын заттар, қүбылыстар, процестер сантүрлі болғанымен, осьшың бәрін біріктіретін бір бастау болуы мүмкін деген мәселе философтарды ерте заманнан-ақ ойландырды және бүл мәселе бойынша пайымдаушыларды плюрализм, дуатлизм, монизм ілімдерінің өкілдері ретінде бөлуге болады. Дүниенің өзгермейтін, жойылмайтын бір бастауын, негізін оейнелейтін философиялық категория субстанция деп аталады. Дүниенің атомистикалык бейнесі материяны атомдардан түратын, кеңістікте емір сүретін, мызғымайтын, қозғалысқа ие және тағы басқа каси-еттері бар зат деп қарастыратын түсінікті орнатты. Бірақ ХІХ-ғасырдың соңы мен ХХ-ғасырдын басындағы ғылыми жаңалықтар, атан айгканда, электронның ашылуы, оның материалдык бөлшек емес, энергия ретінде карастырылуы, рентген сэулелерінің, философиялық эдебиетге «биболмыс» ұғымын да колданып жүр). радиоактивтіліктің ашылуы материяны дүниенің негізі деп тануды жокка шығарғандай болды. Ғалымдар материя жоғалды, энергия гана калды, яғни субстанция деп энергияны тану кажет деген пікір айта бастады. Бұл қателік материяны оның кұрылымы мен касиеттері арқылы ғана, яғни, физикалық шенберде ғана түсінуден туындаған еді. Шындығында материяның философиялык үғымы озгерген жоқ. Осы мәселенің басын ашып айтқан В.И.Ленин болды. Өзінің «Материализм және эмпириокритицизм» еңбегінде ол материяның жан-жакты аныктамасын берді, және, біздің ойымызша, бұл анықтама (казір біз В.И.Лениннің коптеген идеяларынан бас тартып отырғанымызға қарамастан) озінің маңызын осы күнге дейін жойған жоқ. Материяның лениндік анықтамасы мынадай: » Материя адамға түйсіктері арқылы берілген, бізге тэуелсіз омір сүре отырып, біздің түйсіктеріміз арқыл көшірілетін, суреті түсірілетін, бейнеленетін объективті реалдылық белгілейтін философиялық категория «Осы анықтамадан материяның онтологиялык мәнін түсінуге боладьи материя жалғыз субстанция, озінің себебі, ол жаратылмайды және жойылмайды, оның қаСиеттері - қозгалыс, кеңістік,уақыт, жүйелілік, өзін-өзі ұйымдастыру және сана (соңғы қасиет адамға ғана тэн). Материяның басты қасиеті - козгалыс, материясыз қозғалыс, қозғалыссыз материя жок. Болу деген козғалыста болуы дегенді білдіреді. Қозгалысты кез-келген озгеріс деп түсіндіруге болады, ол материяның сырткы емес, ішкі, ажырамас қасиеті, ол объективті, мәңгілік және абсолютті. Сонымен катар, қозғалыс салыстырмалы, себебі ол өзгеріп отыратын, әрбіреуі озіндік маңызға ие накты формалар арқылы көрініс табады. Материалдық дүние таусылмас, шексіз, яғни қозғалыстың формалары да сансыз коп. Ф.Энгельс ХГХ-ғасырда жасаған қозғалыс формаларының классификациясы казіргі кезде ғылым жаңалықтарымен толықтырылып, кенейе түсті, бірақ негізін сақтады деуге болады. Ол қозғалыстың меха-никалық, физикалық, химиялық. биологиялық және әлеуметтік түрлерін атап көрсетті. Кеңістік және уакыт - материяның маңызды атрибуттары. Кеңістік -материя болмысының объективті, жалпы, заңды формасы, ол эр түрлі жүйелердің колемге ие екендігін, өзара орналасқандыгын, құрылымды-лығын және бірге омір сүретіндігін сипаттайды. Реалды кеңістік тіршілік етушілерді іс жүзінде бөлудің, сонымен қатар біріктірудің тұрақты көрсеткіші. Ол үш өлшемді, кез-келген кеңістіктік қатынастар үш олшем-координаталар (ұзындык, ең, биіктік) аркылы си-патталады. Салыстырмалылық теориясы торт өлшемділікті колданады, үш өлшемге тортінші олшем - уақыт қосылады. Уақыт - эр түрлі жүйелердің жагдайларының созылғандығын, ретпен журуін сипаттайды, материя болмысының объективті, жалпы және занды формасы. Уақыт бір өлшемді, бірбағытты, кайта оралмайды, үнемі еткеннен болашакқа қарай жүреді. Сана мәселесі философиядагы басты және күрделі, түсіндіруге қиын мәселелердің бірі, себебі сананы керу, өлшеу, сезім мүшелері аркылы кабылдау мүмкін емес, бірақ сана адамның жануарлар дуниесінен ерекшелігін көрсететін факторлардың бірі, сана арқылы адам мен оны қоршаған ортаның арасындағы байланыс жүзеге асырылатыны күмәнсіз. Сондыктан да философия тарихында «сана», «жан», «бейсаналық» ұғымдарының төңірегінде үнемі пікірталастар жүріп отырды және олар қазір де жалғасуда. Сапаны түсінудегі эр турлі көзкарастарды біріктіріп, екі үлкен топка бөлуге болады: материалистік - сананы материяның дамуында пайда болатын табиғаи касиеті деп түсіну; 2) идеалистік - сананы материяга жат, одан алғашқы, жаратылстан тыс пайда болатын рухани субстанция деп ұғыну/Жаратылыстану ғылымдарының дамуының накты жетістіктері саңаның мәні, генезисі туралы сауалдарға жауап берді деп айтуға болады Түйіндеп айтсак, сана туралы ғылыми көзкарас мынадай: сана ерекше түрде ұйымдасқан материяға - адам миына ғана тэн касиет.Оның дэледі ретінде адамның миы зақымданғанда оның ойлау, психикалық кызметі бұзылатынын айтсак жеткілікті. Сананың табиғаты коғамдық, яғни ол тарихи эволюция нэтижесінде коғамда калыптасты және сананың дамуы коғамдық ортада ғана мүмкін болмақ. Сананың калыптасуының алғышарты ретінде еңбекті атауга болады.Еңбектің арқасында адам өзінің күнделікті өмір сүруіне және табиғаттың дүлей күштерінен қорғануға кажетті нэрселерді жасады, табигат заттарының жаңа касиеттерін ашты, ой-өрісін кеңейтті, еңбек кұралдарын бірте-бірте жетілдіре түсті. Еңбектің дамуы коғамда өмір сүріп отырған адамдарды жақындатты, олардың бір-біріне бірдеңе айту қажеттілігі туды, араласу күралы ретінде тіл пайда болды. Енбек пен тіл адамның миын, сезім органдарын дамытты, есту, көру. сезу, қабілетін күшейтті, санасын калыптастырды. Абстракциялауга, тұжырым жасауға кұштарлық еңбек пен тілге қайта әсер етті, оларды дамытуға жаңа күш берді. Сана, сонымен катар. бейнелеудің жоғарғы формасы. Бейнелеу барлык материяга тэн касиет. Объективті өмір сүретін заттар, кұбылыстар, процесстер бір-біріне үнемі әсер етіп отырады және белгілі бір дэрежеде өзгерістерге үшырайды. эрбір зат, кұбылыс өзі әсер еткен нэрседе өзінің «ізін», бейнесін калдырады. Бейнелеудің сатылары: 1) карапайым бейнелеу - бейнелеудің бүл түрінде субъект объектінің белсенділігін тугызбайды (мысалы, заттың судын немесе айнаның бетінде бейнеленуі). 2) информациялық бейнелеу - бейнеленуші бейнелеушінің бойында белсенді әрекет, өзгерістер жасайды. Мұндай бейнелеу тірі табиғатта да, крғамдада кездеседі. Мысалы, лекция оқушы ұстаздың студентгің сана-сында жаңа ойлароятуы, карапайым бір клеткалы жануарлар мен есімдіктердің тітіркенуі. 3) әлеуметтік бейнелеу - қоғамдық болмыстың жеке және қоғамдык санада,ой-пікір, көзкарас, идея, теорияларда бейнеленуі. Бейнелеудің ең жоғаргы формасы деңгейіне көтерілгенге дейін сана материяның төменгі формаларының эволюциясының сатыларынан өтті. Олар: тітіркену - өсімдіктердің ыстық-суыққа, тэулік уакытына, басқа сыртқы әсерлерге реакциясы. сезімталдық — жануарлар дүниесіне тэн. Организм өзіне биологиялык жағынан алғанда қажетті емес, сонымен бірге биологиялық тұрғыдан бейтарап, бірақ онымен косыла «отырып, информациялық маңызы бар нэрсеге реакция бере алады, яғни түйсік туғызады. Мұндай бейнелеу тірі организмнің ішкі жұмысын, информацияны корыту жұмысын күрделендіріп, нерв жүйесінің негізін калайды. Мысалы, андар өз жауларын көргенде организмінік барлық мүмкіндіктерін жинактап, шабуылға немесе корғануға дайындалады. Бірак жануарлар ой қорытуға кабілетсіз. психикалық бейнелеу - нерв жүйесімен тығыз байланысты. Субъект пен объектінің бір-біріне әсері негізінде психикалык образ (бейне) калып-тасады. ол нерв клеткаларында сақталып, керек уақытында қажетке асады. адам санасы — бейнелеудің ең жоғарғы түрі. Өзіндік сана - адамның өзін саналы тіршілік етуші ретінде түсіне білуі, озіне деген сыни көзкарасы, оз мүмкіндіктерін багалай білуі. Өзіндік сана рефлексия фсномснімен тыгыз байланысты. Рефлексия -түлғаның өзі туралы ойлануы, ішкі рухани дүниесінің тылсым катпарларына үңілуі. Адам реф-яексиясыз озінің жанында не болып жатканын тусіне алмайды. Рефлексия деңгейі эртурлі болуы мүмкін. Рефлексиясы жогары, өзін танып-білуге, өзіне сыни көзқарас калыптасгыра білген адам міндетті түрде өзгереді. Сана және өзіндік сана туралы айтканда саналылық аспектісін міндетті түрде карастыру кажет. Саналылык - адамның оз қылықтарының қоғамдық салдарларын, коғам алдындағы парызын тусінуі. Саналылык түлғаның іс-әрекеттерінің адамгершіліктік-психологиялык сипаттамасы болып табылады, адамның өзінің мүмкіндіктері мен мақсаттарын коре білу кабілетіне негізделеді және ол жаны сау тулғаның касиеті. 9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%) Жаңа сабақтың тақырыбы бойынша мақсаты мен мазмұнына сай сұрактар қою. Болмыс категориясы Болмыстың түрлері Материя категориясы Қозғалыс Кеңістік және уакыт Ю.Сабакты корытындылау: 5 мин. (6%) Сабактың аяқталуына байланысты окушылардың сабактагы білімдерін және үй тапсырмасының дайындығына карап бағалау. П.Үйге тапсырма беру. 5 мин. (6%) Үй тапсырмасын түсіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне бағыт беру. Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету. № 9 - сабақ Сабақтың тақырыбы: Диалектика және оның альтернативасы. Сағат саны: 90 минут (100%) Сабақ түрі: Теориялық сабак 4. Сабактын мақсаты: Диалектиканың қағидасы әр такырыпты дамытупікірталас онері. Диалектика болмысты, бүкіл әлемдік кұбылыстарды табиғатты,қогамды және адамның ой - санасын өзгерісте, козғалыста, дамуда және өзарабайланысты қарастыратын философиялық ілім. Ол бүкіл дүниеге тэн байланыстармен дамудың жалпылама, эмбебеп заңдылыктарын зерттейді. *оқыту: Диалектиканың тарихи типтері; Диалектиканың заңдары мен негізгі принциптері; Диалектиканың категориялары ұғыну қажет. XXғ. диалектиканың негізгі нұсқаларын; Қазіргі заманғы диалектиканын өңдеулерін; Диалектиканың заңдары және оның медицина үшін маңызын меңгеруі қажет. *тәрбиелік: Қоғамда болып жаткан процестерді терең түсіну, ойластыру жәнеқалыптастыру, білімге және еңбекке деген сезімдерін ояту. жүктеу 215,04 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз