Абайдың Мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейі

Музей-үйі 1940 жылы Семейде ашылды. Абай ақындық өнерімен қатар, ағартушылық, қайырымдылық салаларда да зор үлес қосқан қоғам қайраткері, тарихи тұлға.

Қаладағы әсем ғимататтардың бірі – осынау оқшау үй Абайдың мемориалдық музейі болуға қай жағынан да сай келеді. Музейдің тұңғыш директоры болып директоры болып дарынды жас әдебиетші Қайым Мұхамеджанов тағайындалы.

Уақыт талабына сай, кеінгі жылдары музей үшін неғұрлым үлкенірек үй-жай іздестіру қажеттілігі туды. Соның нәтижесінде музей бір кездері Оралдан Ертіс бойына көшіп келген орыс көпестері, ағайынды Ершовтардың иелігінде болған үйге көшірілді. Кейбір деректер бойынша, Абай осы үйде ауық-ауық тоқтап, Сібірге жер аударылғандармен кездесіп отырған. Жетпісінші жылдардың бас кезінде Абай музейі ағайынды Ершовтардың бұрынғы үйіне көшірілді.

Абайдың 150 жылдық мерейтойы қарсаңында музейге біршама өзгерістер енгізу ұйғарылды. Музей ғимараты өзінің сол бұрынғы қалпында қалдырылды да, бірақ ол Әкімшілік ғимаратпен (ескі қос қабатты үй) және Ахмет Риза медресінің мешітімен біртұтас сәулет кешеніне біріктірілді.

Ахмет Риза медресесінде Абай 1854-1855 жж. оқыған. Қазір осы ғимаратта шығыс мұсылмандары діни медреселерінің рухы жаңғыртылды. Мұнан араб, парсы, шағатай, түрік және татар тілдеріндегі көне кітаптар мен ежелгі қолжазбаларды кездестіреміз.

Қазір бұл ғимарат – Абайдың Семей қаласындағы Мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық музейі.

“Әуезов үйі” атты ғылыми-мәдени орталық Қазақстандағы ірі зерттеу орталығы болып саналады. 1962 жылы құрылған. 1961 жылы 10 тамызда Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің № 550 қаулысы бойынша Қазақ КСР Ғылым академиясының М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты жанынан алғаш ашылған кезде М.О.Әуезов әдеби-ескерткіш музей-үйі болып аталады.

Жазушының жұбайы Валентина Николаевна Әуезова берген құнды қор ғимараттың бірінші қабатында орналасқан. Музей залдарының экспозициясы 1973 жылы ашылды, оның авторы Я.Нимец еді.

Музейдің жалпы көлемі 480 шаршы метр, көрме залының көлемі 174,4 шаршы метр. Музейде кітапхана, жылжымалы көрме залы, қалпына келтіру шеберханасы бар.

Қазігі заманда музей қорында 72,6 мыңға жуық мүлік бар.

Көрме мен аукциондар дирекциясы оңтүстік астанадағы көрме қызметінің ең ірі ұйымдастырушысы болып табылады. Ол Қазақстанның Министрлер Кеңесінің 1960 жылғы 15 шілдедегі № 1286 шешімімен және көрме мен аукциондық қызметті жетілдіру мақсатындағы Қазақ КСР Мәдениет министірлігінің 1960 жылдың 11 қазанындағы № 294 бұйрығымен көркемсурет көрмелерінің дирекция болып құрылды. Мұнда Қазақстанның түрлі аймақтарындағы суретшілердің озық туындылары жинақталған.

Орталық көрме залында мыналар экспонатталады: сурет, графика, мүсін, сәндік-қолөнер туындылары; соның ішінде кілемдер және кілем бұйымдары, былғарыдан, ағаштан, қыштан жасалған ыдыстар; ерлер мен әйелдердің белдік-белбеулері, ер-тұрмандар, әбзел-саймандар, қол өнерінің, әшекейлі үй жасаулары, зергерлік бұйымдар – сақиналар, жүзіктер, сырғалар, білезіктер және т.б.

Музей 1931 жылы Алматы қаласындағы бұрынғы Кафедралық собордың ғимаратына орналастырылды. Музей ғимаратының жалпы көлемі – 17557 шаршы метр. Оның үш қабатында көрме галереялары және 4 экпозициялық зал орналасқан.

Ғалам, дүние жаратылысы, Қазақстанның қазба байлықтары мен Қазақстанның өте ерте замандардағы тарихынан XY ғасырдың бірінші жартысына дейінгі тарихтың мұражайдың палеотология мен археологияға арналған I-ші залы баяндалады.

“Сирек кездесетін және құрып бітуге айналған Қазақстан жан-жануарлары немесе Қазақстанның қызыл кітабы” деп аталатын көрме Қазақстанның қазіргі флорасы мен фаунасына арналады.

Музейдің археологиялық қорында XI-XV ғасырдағы Қазақстанның көне қалаларының материалдық мәдениетіне қатысты көрнектер, даңқты түркі қару-жарақтары, даламызды басып өтетін Ұлы Жібек жолы арқылы жеткен шетелдік бұйымдар бар.

Қазақстан жерінен табылған көне түркілік тас мүсіндер, балбалдар, ескерткіштер, бітік тастар жиынтығы музей қорында асыл қазына есебінде сақталынып келеді.

Айша-Бибі (XIY–XY ғ.), Жошы хан (XIII– XIY ғ.) және Қожа Ахмет Иассауи (XIY–XY ғ.) кесенелері тәрізді тарихи-мәдени ескерткіштердің макеттері жасалып қойылған.

Экспозицияның едәуір бөлігі моңғол шапқыншылығы кезеңіне арналған. Ол “Отырар қорғанысы” деген үлкен диагаммамен берілген. Зал сөрелерінде қару-жарақ түрлері, тиындар, пәйзылар, Шыңғыс хан портреті қойылған.

Орталық Мемлекеттік музейдің екінші экспозициялық залы XY ғасырдың аяғында жеке мемлекет құрып, XYIII ғасырдың аяғына дейін көшпелі және жартылай көшпелі тірлік кешкен қазақ халқының антропологиялық ерекшеліктерінен бастап, тіршілік қамын, шаруашылығын, барша этнографиялық болмыс-бітімін, дәстүрлі мәдениетінің сыр-сипатын көрсетуге арналған.

Экскурсияның басы XY-XYI ғасырлардағы қазақ хандығының шет-шекараларын, Жәнібек пен Керей сұлтандардың бөліне көшкен көш жолдарын көрсеткен карта, Абылай сұлтан, Тәуке ханның жарлықтары, хан, сұлтандарлың мөрлері және сол дәуірлерде пайдаланылған теңгелер көрсетілген витриналардан басталады.

Музейдің келесі көрнекті залдарының бірі үшінші зал Қазақстанның Кеңес дәуірі кезеңінің кейбір тұстарын көрсетуге арналған.

Зал экспозициясы Қазақстанда өмір сүретін этникалық топтардың тарихы мен этногафиясын көрсетуден басталады.

Соғыс жылдарындағы Қазақстандықтар ерлігі Москва түбіндегі 28 панфиловшылардың жанқиярлық шайқасын бейнелеген панорамалық көрінсі, атақты аңызға айналған батыр атамыз Бауыржан Момышұлының тұтынған қарулары мен кейбір жекелеген заттары қойылған.

Орталық Мемлекеттік музейдің көрнекті де кең, әсем безендірілген төртінші залы тәуелсідікке арналған.

Зал экспозициясы елімізде президенттік билі жүйесінің енгізілуіне байланысты алғашқы президенттік рәміз болып табылатын дәстүрлі ұлттық киім – шапан мен қалпақ және кісе белдік т.б.-лар қойылған жаймасөреден басталып, мемлекеттік әнұран тексті, оның авторлары және Егемен Қазақстан Республикасының туы мен мемлекеттік рәмізі қойлған жаймасөремен ұласады.

Музейде аса сирек кездесетін көне түрік, моңғол, мәнжүр т.б. тілдеріндегі деректанулық материалдар бар.

12. Пән бойынша тесттік тапсырмалар

1 нұсқа

А. Топонимика Б. Статистика В. Семиотика

2. Тарихи өлкетану ғылымының негізгі қайнар көзі

А. Археологиялық материалдар Б. Демографиялық мәліметтер В. Экология ғылымы бойынша мәліметтер

3. Өлке туралы мәліметтерді қалыптастыруға қатысы бар антика дәуірінің ғалымы, «География» еңбегінің авторы

А. Геродот Б. Страбон В. Диодор

4. Қазақ жеріндегі үйсін, қаңлы, хұндар туралы мәліметтер қалдырған көне жазба деректері

А. Қытай Б.Грекия В. Византия

5. Орыс қалалары туралы өлкетанулық мәлімет беретін 12 ғ. соңында жарық көрген еңбек

А. «Повесть временных лет» Б. «Ипатьевская летопись» В. «Слово о полку Игореве»

6. Өлкені зерттеу әдісінің бірі – ғылыми экспедиция арқылы. Қазақстан өлкесіне қатысы бар 18 ғ. Ресей ҒА жіберген экспедициясының басшысы

А. Г.Ф. Миллер Б. П.И. Рычков В. С.П. Крашенинников

7. Археология өлке тарихын зерттеуде қолданатын деректер көзі

А. Жазба деректері Б. Ауызша деректер В. Заттық деректер

8. Археологияда органикалық қалдықтардың жасын аныңтау үшін қолданылатын әдіс

А. Радиоактивті көмір тегі әдісі Б. Археомагниттік әдіс В. Термолюминисценттік әдіс

9. Археологиялық ескерткіштерді анықтауда затқа зақым келтірмейтін әдіс

А. Химиялық Б. Спектрографиялық В. Рентген

10.Өлкені зерттеуде этнографиямен байланысты ғылым саласы

А. Антропология Б. Биология В. Семиотика

11. «Табу» терминін ғылыми айналымға кіргізген адам

А. Л.Морган Б. Дж. Кук В. Ж.Ж. Руссо

12. Өлкені зерттеуде ертедегі адамдар арасында таралған тиым салу рәсімінің маңызы бар. Рәсімнің аталуы

А. Табу Б. Полиандрия В. Инициация

13. Этнографиялық мәліметтерді жинақтағанда әдетте қолданылмайтын әдіс

А. Халықтың белгілі бір тобының өмірі мен тұрмысын бақылау

Б. Халық ішінде сұрастыру жүргізу В. Қазба жұмыстарын жүргізі

14. Өлкені зерттеуде тұрақты жұмыс жасау этнографиялық жылдан кем болмауы хақ. Оның мерзімі

А.Календарлық жыл Б. Календарлық жылдан 2-3 ай артық В. Календарлық жылдан 2-3 ай кем

15. Өлкетанушы этнографиялық зерттеуде қолданатын жіктеу әдісі

А. Архаикалық әдіс Б. Автохтондық әдіс В. Шаруашылық-мәдени типтер арқылы

16. Өлкетанушылар өлкені зерттегенде көбірек пайдаланатын дерек көзі

А. Сәулет өнер ескерткіштері Б. Бейнелеу өнер туындылары В. Нумизматикалық материалдар

17. Пирамидалар архитектуралық құрылыс ретінде сипаттама беретін өлке

А. Ежелгі Қосөзен аймағы Б. Ежелгі Мысыр елі В. Антикалық Рим

18. Ерте заманның архитектуралық ескерткіштері – мегалиттік құрылыстар. Кейбір өлкеде кездесетін бірнеше тонналық жақпар тастарды тігінен қойып, төбесі жалпақ тақта тастармен жабылатын құрылыс

А. Кромлех Б. Менгир В. Дольмен

19. Қазақстан территориясында 10-11 ғғ. жататын архитектуралық ескерткіш

А. Бабаша хатун кесенесі Б. Айша бибі кесенесі В. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі

20. Өлкетанудың қайнар көзі болып табылатын бейнені пластикалық үш өлшемді (биіктік, ендік, ауқымдық) пайдалану арқылы туғызылатын өнер түрі

А. Кескіндеме Б.Графика В. Мүсін

21. Қазақстандағы графикалық суреттердің ежелгі үлгілері жартастарға салынған суреттер уақыты

А. Палеолит Б. Неолит В. Орта ғасырлар

22. 19 ғ.2-ші жартысында графикалық туындылары Қазақстандағы алғашқы құнды үлгілер болып саналған автор

А. М.-С.Қ.Бабаджанов Б. Ш.Ш.Уәлиханов В. Б.Қаратаев

23. Қазақ топырағына 19 ғ. 70 –ші жылдары келіп, алғашында Жетісу халқының тұрмысынан этнографиялық альбомдар жасаумен шұғылданған орыс суретшісі

А. Н.Хлудов Б. И.В.Мушкетов В. А.Н.Краснов

24. Өлкетанудың қайнар көзі – жазба деректер. Жекелеген сөздерді шартты түрде таңбалар арқылы білдірген жазу түрі

А. Пиктографиялық жазу Б. Идеографиялық жазу В. Дыбыстық жазу

25. Өлкетанушылар 1929 жылға дейінгі қазақ баспасөзін пайдаланғанда қолданатын қазақ тілі графикасы

А. Араб графикасы Б. Латын графикасы В. Славян графикасы (кириллица)

26. Өлкетанушылар б.з.д. 2 ғасырдан бастап жазба материалы ретінде жарғақ тері қолданыла басталғанын біледі.

А. Папирус Б. Пергамент В. Береста

27. Ежелгі Мысырда қамысқа жазылған кітаптардің түрі

А. Оқтауша кітап Б. Бүктеме кітап В. Түптелген парақты кітап

28. Өлкетанушылар үшін құнды 12 ғ. жарық көрген жазба дерегі

А. «Құтты білік» Б. «Диуани хикмет» В. «Тарихи Рашиди»

29. Қазақ өлкесі туралы мәлімет берген, 1913-1918 жж. жарық көрген баспасөз органы

А. «Айқап» журналы Б. «Қазақ» газеті В. «Серке» газеті

30. Жер-су аттары – халық қазынасы, оның өткендегі тарихы. Жер-су аттарын зерттейтін ғылым саласы

А. Топонимика Б. Семиотика В. Палеография

31. Өлкетанудың қайнар көзі болып табылатын топонимиканың елді мекен атауларын зерттейтін бөлімі

А. Оронимия Б. Гидронимия В. Ойконимия

32. Мұражай затының негізгі белгілерінің бірі

А. Жәдігердің көлемі Б. «коллекциялық жәдігер» В. Ұзақ сақтауға бейім зат

33. Мұражай затының көңіл аудару, назарды күшейту қасиетінің атауы

А. Аттрактивтік қасиеті Б. Экспрессивтік қасиеті В. Коммуникативтік қасиеті

34. Әрбір мұражай ғылыми пәндердің немесе өнердің саласына қарай жүйеленеді. Археологиялық мұражайлар жататын мұражай профилі

А. Табиғи-жаратылыстану мұражайлары Б. Тарихи мұражайлар В. Көркем өнер мұражайлары

35. Семейдегі Ф.М.Достоевский мұражайының профилін анықтаңыз

А. Тарихи мұражай Б. Көркем өнер мұражайы В. Әдеби мұражай

36.Мұражайлар түрлі әлеуметтік қызыметтер атқарады. Мұражайдың ұлттық және әлем мәдениетінің мүддесінде мәдени-тарихи құндылықтарды сақтап қалу міндеті

А. Зерттеу қызметі Б. Ғылыми-құжаттау қызметі В. Қорғау қызметі

37. Мұражайтану жіктеуі бойынша кинофильмдер жататын дерек типі

А. Бейне деректері Б. Сөз арқылы берілетін деректер В. Заттық деректер

38. Типті құбылысты көрсететін, көптеген қазіргі уақыттағы заттарға тән қасиеттері бар мұражай заты

А. Типтік мұражай заты Б. Бірегей мұражай заты В. Раритет

39. Мұражай заттарының негізгі қорының құрамындағы қор

А. Мұражай профиліне сай емес заттар қоры Б. Коллекциялық қор В. Артық дублеттік даналар қоры

40. Мұражай заттарының айырбас қорының құрамындағы қор

А. Коллекциялық қор Б. Дублеттік қор В. Артық дублеттік даналар қоры

41. Мұражай заттарын анықтау процесі

А. Атрибуция Б. Акультурация В. Адаптация

42. Мұражайда қор жұмысының бір бағыты – қорды есепке алу. Заңды күші бар есеп құжаты

А. Мұражайға келген адамдар мен топтарды тіркеу кітабы

Б. Мұражай затын ғылыми сипаттау карточкасы

В. Мұражай затын беру туралы акт

43. Мұражай заттарының табиғи ескіруге ұшырауына ең алдымен әсер ететін көрсеткіш

А. Температура Б. Жарық түсу В. Ауаның ластануы

44.Шартты түрде мұражай заттары жарыққа төзімділігі жағынан үш топқа бөлінеді. Фотосуреттер, акварель жататын топ

А. Жоғары төзімділіктегі Б. Орта төзімділіктегі В. Төмен төзімділіктегі

45. Заттың табиғи ескіру процесін тежеу үшін сақтаудың белгілі ережелерін жасау . Терминді анықтау

А. Реставрация Б. Консервация В. Атрибуция

46. Мұражайда уақытша экспозиция ұйымдастыру

А. Мұражай көрмелері Б.Мұражайда ашық қор ұйымдастыру В. Мұражайдан тыс ескерткіштерді көру

47. Мұражай экспозициясында әрбір экспонатқа міндетті түрде берілген аннотациялар жиынтығы

А. Этикетаж Б. Экскурсия В. Жол көрсеткіш

48. Арнайы бағыт пен алдын-ала белгіленген тақырып бойынша экскурсовод-маманның басшылығымен мұражайды білім алу және тәрбиелік мақсатта топпен көріп шығу. Терминді анықтау

А. Этикетаж Б. Экскурсия В. Жол көрсеткіш

49. Экскурсияны топтардың құрамы бойынша жіктеу. Өлке туралы жалпы мәлімет беретін шолу экскурсиясын ең алдымен қажет ететін топ

А. Әлеуметтік жағынан анықталатын Б. Мамандық жағынан анықталатын В. Басқа аймақтан келген қонақтар тобы

50. Мұражай өзінің көпшілік-тәрбие жұмысында қолданбайтын жұмыс формасы

А. Мұражай жанындағы үйірмелер Б. Тақырыптық кештер В. Ғылыми-зерттеу конференциялар

13. Емтихан сұрақтары
1.Қазақстандағы мұражайлардын тарихы.

2. Мұражай ісіні негізгі ұғымдары: мұражай жәдігері, мұражай, мұражай ісі.

3. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық мұражайы.

4. Мұражай қорларын сақтау: температуралық – ылғалдылық тәртіп.

5. Семейдегі Абайдың Мемлекеттік тарихи-мәдени қорықөмұражайы және «Абай – Шәкәрім» мемориалдық кешені.

6. Республикалық кітап мұражайы.

2. 
   Мұражай ісіні негіздері.
   

8. Мұражай жәдігерлерді аудағы зиянды заттардан сақтау.

9. Мұражайдағы жарық түсу тәртібі.

10. «Әуезов үйі атты ғылыми-мәдени орталық

11. Қазақстанның ұлттық валюте мұражайы№

12. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Ә.Қастеев атындағы өнер мұражайы.

13. Табиғи жаратылыстану жәдігерлердің сақталу кезеңдері№

14. Семейдегі тарихи-өлкетану мұражайдын тарихы.

15. Мұражайдағы ғылыми-ағартушылық жұмыс.

16. Республкалық кітап мұражайы.

17. Мұражайдағы биологиялық тәртіп.

18. Қазақстан Республикасы ҰҒА археология музейі.

19. Монғолияның Баян-Өлгий аймақтық мұражайы.

20. С.Мұқанов пен Ғ.Мүсіреповтің мемлекеттік әдеби-мемориалдық мұражайы.

21. Мұражайтанудың зерттеу әдістерінің негізгі бағыттары.

22. Мұражай экскурсиясын дайындау кезеңдері.

23. Ш.Уәлиханов «Алтын емел» Мемлекеттік мемориалдық мұражайы.

24. Мұражайдың мәдени-көпшілік және тербие жұмысы.

25. Қазақстан палеолит мұражайы.

26. Мұражай экскурсиясын дайындау кезеңдері.

27. Мұражай заттарының топтары.

28. Мұражайжүйесі және жіктелуі.

29. Әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлтық Университетінің археология және этнология мұражайы.

30. Мұражайжүйесі және жіктелуі.

31. Мұражайлардың негізгі профилі жағынан топтары.

32. Мұражайқорларын сақтау.

33. Ресейдегі мұрадайлар.

34. Ықылас атындағы Республикалық халық саз аспаптары мұражайы.

35. Мұражайдағы биологиялық тәртіп.

36. Мұражай ісіні негіздері.

37. Мұражай жәдігерлерді аудағы зиянды заттардан сақтау.

38. Қазақстан палеолит мұражайы.

39. Қазақстандағы мұражайлардын тарихы.

40. Қазақстан Республикасы Президенттік мәдени орталық.