Монография \ «санат» а л м п и мп

олендер емес, силлабикалык, елендер. Ойткеш бул елец- 
дердеп ыргакгы буыннан буынга аттап, кешш журген ай- 
нымалы екпш емес, буын-буындарды бунакка топтап, тэр- 
TinKe келйрш журген дауыс толкындарынын сокпа- 
сокдасы белгшеп тур.
Муны айткднда, йз силлабикалык елецнщ буынга байла- 
нысты кейб1р ерекшелгктерше назар аударумен 6ipre, казак 
поэзиясын бурьш-сонды мазмунды пшнн жагынан гурлен- 
д1рген, байыткдн жацалыкгардыц 6api баягыдан бар достур- 
дщ занды жалгасы, баскэ жактан ауысьш келген емес, ез 
топырагынан есш-внген, жасанды емес, табиги кубылыс 
екенш антарткымыз келедь Бул жайды елец туралы келел1 
зерттеушде профессор 3.Ахметов жан-жакгы далелдейда. Ол, 
мэселен, еленда шыгармадагы эр жолдыц буын саны 61рдей 
болып келмеуш силлабика зацынан шыгып, тоника 
тэрпбше тусу деп карамайды. Оган кереп — эр тармакгагы 
буын саны емес, сапасы: “ Кдзак поэзиясыныц тубегеши 
клд
1
р-кдсиетш — елец с езшщ ыргагын, пшйн уйлесш1 мен 
ундеетшн” 3.Ахметов эр тармакгагы узынды-кыскэлы буын 
мелшершен емес, сол “буындардыц жол шинде топтасу” 
табигатьшан 1здеЩц. Бул ете дурыс.
Кдзак олендне айта калгандай тамаша реформа жасаган акын
— Абай. Б.Кенжебаевтьщ аныкгауы бойынша, “Абай 17 елецнщ 
шумагын, уйкдсын жандша, езшше кдыстьфды”. 
BipaK 
ол езшщ 
осы реформасы аркылы казак еленщщ силлабикалык сипатъш 
езгертп ме? Жок, езгерткен жок, Кдзак еленщщ шумагын, 
уйкасын гана емес, буыньш да турлендаре тура, осыныц бэрш 
оныц табиги топырагьшан 
ecipin 
шыгарды. Абайдьщ шын 
мэнщдеп жаца тш ш erin кэлыптастырган елец елшемдершщ 
6ip 
алуаны туптеп келгенде езге емес, ез эдебиепмЬде — казак 
фольклорында — казактыц байыргы макалдары мен 
мэгелдершде жумбакхары мен шешендйс сездерщде, жырлары 
мен толгауларында жатыр. Б1рнеше мысал:
Бойы булгац, 
Кезшнщ кдрасы,
Co3i жьшмак... 
Кеншмнщ санасы...
(Абай).
(Абай).
Апан-алан 
Еси шапан...
( Фольклор).
Жаксыиан шарапат, 
Жаманнан кесепат...
(Фольклор).
Алыстан ссрмеп, 
Журектен тербеп...
(Абай).
Кэмыкты кендл. 
Кейтсе болар женит?
(Абай).
267

Жаксьщан уйрен, 
Досы кеппен сыйлас,
Жаманнан жирен... 
Досы жоклен сырлас.
( Фольклор). 
( Фольклор).
Бул мысалдар, б1ришлден, Абайга дейшп кдзак, елещнщ 
олщем! eici-ак турш (жеп буынды жыр мен он 6ip буынды 
кара елец гана) деген тужырымныц ушкдрылыгын танытса, 
екшппден, Абай жацашылдыгыныц ен; елеул1 сипаты езше 
дейшп nri дэстурлерд
1
занды жалгастыра келш, жаца орюке 
алып шыгуында екенш ацгартады. Абай езшщ мазмун 
жагынан да, гашш жагынан да жаца поэзиясыньщ туп 
тамырьш алдымен туган топырагына терец бойлата сшдрш 
ж1берген де, бейнелеп айтсак, жаца унмен жамыраган жасыл 
жапырактарын содан соц барып жайкалткдн. Абай жаца- 
шылдыгыньщ табигилыгы мен гумырлылыгы осында жатыр. 
Казак елецше бурын-соццы буын елшем! женшен крсылган 
жацалыктарга осы тургыдан караган орынды.
Енд1 казак поэзиясыныц букш дамуыныц кезец-кезец- 
дер1нде калыптасып, уакыт сынынан еткен, журт 
санасына сщген буын турлершщ кейб1реулерше кыскдша 
токгап етешк.
1. 
Он 6ip буынды елец. Бул — казак еленднщ кашаннан 
келе жаткан кене 
Typi. 
Есте жок ерте замандагы ауыз 
эдебиетшщ эсем улгшершен осы кунп жазба поэзиямыздьщ 
ец сощы туындыларына дешн, баягы суырып салма сез 
сайысынан Ka3ipri колма-кол экспромта# дейш, кешеп 
“Каратаудыц басьшан кеш кследщен” (Халык эш) 

жүктеу 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: