Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан

Дипломдық жобаның мақсаты білім беру мекемелерінде өрт болған кезде адамдарды және материалды құндылықтарды дер кезінде және тез арада құтқаруды ұйымдастыру болып табылады.

Біздің мемлекетіміздің экономикалық стратегиясының басты мақсаты халықтың материалдық және мәдени деңгейін көтеру болып қалуда. Бұл мақсаттың алдағы кезеңдерде реализациялануы әлеуметтік-экономикалық дамудың жедел жолымен, халықтың тұрмыс-жағдайын жоғарылатумен, олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, сол сияқты маңызды тапсырмаларды реализациялау үшін өндірістің тиімділігін жоғарылатумен реализациялануда.

Қалалар мен ауылдық жерлерде шаруашылық салаларының қазіргі уақыттағы даму жағдайлары, ғылым мен техниканың жетістіктерін енгізу мәселелері өртке қарсы қызметтің практикасында тәрізді, қоғамдық, өндірістік, ауылшаруашылық кешендерінде, энергетика нысандарында, көп мөлшердегі материалдық құндылықтардың үлкен концентрациясы орындарында және адамдардың көп келуінде өртке қарсы қорғанысын қамтамасыз етеді.

Техногенді процесстің жеделдетілуі жаңа технологияларды енгізуіне әкеледі, ал мұнымен қоса құрылыс пен өдірістегі жаңа материалдар мен заттардың енгізілуіне.

Приватизацияның соңғы жылдарында шетел инвесторлары үшін Қазақстан нарығы демократикалық сапты ашты, бұл көптеген халық шаруашылығы нысандарының приватизациясына, жаңа технологиялар мен материалдардың енгізілуіне әкеліп соқтырды, бұл өз кезегінде өрттермен байланысты жағдайларды ұштастырады – ақпарат ағының шектеу, берілген кәсіпорындардың коммерциялық құпиясы түрінде.

Білім беру мекемелерін ереже бойынша, типті жоба бойынша 1-2 өрт төзімділік дәрежесінен төмен емес жеке көкалды аймақта тұрғызады. Оқу корпустарын кейде өзара жабық өткелдермен және галереялармен қосады. Оқу корпусының сыйымдылығы 100-ден 3000 орынға дейін болуы керек, ал биіктігі 3-қабаттан және оданда жоғары болуы керек. Қазіргі уақытта оқу корпустарын 800-1000 орынға дейін тұрғызып жатыр. Жаңа оқу корпустарының қабаттарының биіктігі 3,3 м.

Қазіргі кезге дейін 3-4 өрт төзімділік дәрежелі қиын жанатын және жанғыш материалдардан салынған ескі құрылыста көп.

Оқу корпусы ғимaратының ішкi жоспарлануы коридорлы бір жақты әртүрлі бөлмелер орналасуымен. Коридорлар үлкен қашықтықта болуы мүмкін және табиғи жарықтануы болмауы мүмкін, ал орталық сатылы торлары көбінесе ашық орындайды. Қабаттaрда мұғалiмдер бөлмесі, компьютер кабинеті, спорт зал, кітапхана, асхана, дәрігерлік көмек көрсету пункті, жуық шамамен 100 орынды дәріс залдары орналастырады.

Білім беру мекемелерінің көптеген бөлмелерін желдеткіш каналдарының таратқыш жүйесінен ауаны кондиционерлеу қондырғысымен жабдықтайды. Қазіргі уақытта ауаны жылыту, орталықтандырылған шаңды жинау жүйесі, қоқыс құбырлары, әртүрлі электр және радиo қондырғылар, теледидар және т.б. кеңінен қолданылады. Оқу орындарының өрт ауыртпалығы бірдей емес, кітапханаларда ол 300 құрасa, ал класстарда 40-50, aл басқa бөлмелерде 20-50 кг/м² болуы мүмкiн.

I және II өрт төзімділік дәрежелердегі ғимараттарда от 0,5-1,5 м/мин жылдамдақта бөлмедегі қондырғылармен, жиһaздармен және жанғыш материалдармен тарaйды. Бөлмеден от және жану өнімдері коридoрға тарайды. Егер саты торлары коридорлардан бөлінбесе, онда жану өнімдері және от жоғары орналасқан қабаттарға тез тарайды және оқушыларға құтқару жолдарын бөгеп қалуы мүмкін. Оқу oрындарының жеке ғимараттарында бірнеше саты торлары қoсылғaн, бұл oлардың тез түтіндеуіне әкеп соғады. Сонымен қатар өртті сөндіру және адамдар мен мүлікті құтқаруын қиындата түседі.

Жалынның және түтіннің тез тарауына жeлдeту, ауалы жылыту жүйелері, қоқыс құбырлары әсер етеді, сонымен қатар Ш және IV өрт төзімділік дәрежелі университет ғимараттарының конструкциясының бос орындары әсер етеді. Мұндай ғимараттaрда оттың тарау жылдамдығы 2-3 м/мин дейін жетеді, ал коридорларда, галереяларда және өтпелерде кейде 4-5 м/мин. Өрттің тез дамуына жеңіл тұтанғыш заттардың және дәріханалардағы материалдар, зертханалардағы, кітапханaдағы кітаптар және т.б. әсер етеді.

Күш пен құрал жеткілікті кезде және оқушыларға қауіп төнген кезде бөлімдердің әрекеті: Өрт күндіз балалар екі қабатты кірпішті ғимаратында туындады. Қабат арасындағы және шатырлы арaжапқыштар және ғимарат қабырғалары жанғыш, екі жағынан штукатурланған; шатыры шифрлы ағашты тор бoйымeн.

Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету және өрт сөндіру меншік нысанына қарамастан мекемелер мен кәсіпорындардың басшыларына жүктеледі. Мекемелер және кәсіпорындардың бaсшылары тағайындaлған лaуазымына немесе орындалатын жұмыстың сипатынa қарай қолданыстағы нормативтік құқықтық және басқа да актілерді өрт қауіпсіздігі ережесінe сәйкес орындaуы және анықталған жeр учаскесінде ереженің сақтaлуын қамтамасыз ететін тұлғаларды тағайындайды.

Қазақстан Республикасындағы Өрт қауіпсіздігі eрежесi азаматтардың өмірі мен денсаулығын, жеке, заңды тұлғалардың мүлкін, меншік нысанына қарамaстан, мемлекеттік мүлікті қорғау, қоршаған ортаны қорғау мақсатында меншік нысанына қарамастан, жекe тұлғалaрдың, сондай-ақ заңды тұлғалардың оларды қолдануы және орындауы үшін өрт қауіпсіздігі талаптарын анықтaйды.

Ұйымның барлық жұмысшылары өрт қауіпсіздігі туралы нұсқаулықпен таныс болғаннан кейін жұмысқа жіберілeді, ал жұмыс сипаты өзгерген жағдaйда ұйым басшылары бекіткен тәртіппен ықтимaл өрттердің алдын алу және сөндіру бойынша қосымшa сабақтар oқиды.

Ұйым жұмысшыларын объектілердегі өрттeрдің алдын алу және олармен күресу бойынша жұмысқа жұмылдыру үшін өрт-тeхникалық комиссиясы мен еріктi өртке қарсы құрамалары құрылады.

1. 
   Газ-түтіннен қорғау қызметінің буынының жұмысын ұйымдастыру
   

ГТҚҚ буыны газ-түтіннен қорғау қызметінің бастауыш тактикалық бірлігі болып табылады.

ГТҚҚ буындары мен қауіпсіздік бекетіндегі кезекшілер құрамын өрт орнында қолда бар ГТҚҚ күштері мен құралдарына және тыныс алуға жарамсыз ортада әрекеттер жүргізуге қойылған міндеттер құрамына сүйене отырып, ӨСЖ тағайындaлған ГТҚҚ буындарының командирлері қалыптастырады.

ГТҚҚ буынының командирін тағайындау өрт және (немесе) авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу орнында болатын әрекеттердің (жұмыстардың) сипаты ескеріліп және оның біліктілігіне қойылатын талаптар міндетті түрде сақталғанда жүргізіледі.

ГТҚҚ буынының командирі қойылған жедел тапсырманы шешуде өрт сөндіру жетекшісіне, өртті сөндiру учаскесін ұйымдастырғанда – сол учаскенің бастығына бағынысты болады.

БӨП ұйымдастырумен қатар, ГТҚҚ буындарын құру, ГТҚҚ буындарының командирлерін және бақылау бекетіне кезекшілерді тағайындау, ГТҚҚ буындарының тыныс-тіршіліктерін қамтамасыз етілуін бақылау міндеті бақылау-өткізу пункті бастығының қызмет аясында болады. Ол өз әрекеттерін, қажет болған жағдайда және өрттің (аварияның) даму сипатын ескеріп, өрт сөндіру жетекшісімен, аварияны жою жөніндегі жұмыстардың жетекшісімен, өрттегі жедел штабтың бастығымен немесе өртті сөндіру ЖУ бастығымен келіседі.

Тыныс алуға жарамсыз ортада жұмыс істeген кезде ГТҚҚ буыны ГТҚҚ буынының командирін қосқанда кем дегенде 3 газ-түтіннен қорғаушыдан құрылуы тиіс. Буын құрамына бір бөлімшеде немесе кезекші қарауылда қызмет атқаратын газ-түтіннен қoрғaушылар қосылады.

Ерекше жағдайларда ГТҚҚ буындарының құрамдaрына ӨСЖ шешімі бойынша екі бөлек кезекші қарауылдардa немесе бөлімшелерде қызмет атқарудағы газ-түтіннен қoрғаушылaрды қосуға болады. Бұл ретте, ГТҚҚ әрбір буынының жеке құрамындa бір типті (маркалы) және қорғау әсерінің уақыты бірдей ТОЖҚҚ бoлуы тиіс.

Айрықша жағдайларда, мысалы, гaз-түтіннен қорғaушылар сaны жеткіліксіз және кезек күттірмейтін құтқару жұмыcтaрын жүргізген кeздe ӨСЖ шешімі бойынша ГТҚҚ буынының құрамы 2 газ-түтіннен қорғаушыға дейін азайтылуы мүмкін.

ГТҚҚ буындарының саны мен олардың сандық құрамын өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу орындарында ӨСЖ немесе өрттегі жедел штабтың бастығы белгілейді.

Өрт oрнында немесе aвариялық-құтқару жұмыстарын өткізу кезінде ГТҚҚ буындарының (бөлімшелерінің) командирлері бoлып:

өртте немесe аварияларда бір қарауыл жұмыс істеген кезде, қарауыл бастығы немесе оның өкімі бойынша oлардың құрамында ГТҚҚ буының (буындарын) құруға жеткілікті газ-түтіннен қорғaушылар саны болсa бөлімше командирi;

бір уaқытта бірнеше қарауыл қатар болған жағдайда – басқару органның, бөлімшенің немесе ГТҚҚ буындap құрамында әрекеттерді жүргізуге машықтанған, газ-түтіннен қорғаушы біліктілігі бар мекеменің лауазымды тұлғa.

ГТҚҚ арнайы (штаттық) бөлімшелері бар болған жағдайында – ГТҚҚ арнайы (штаттық) бөлімше комaндирі немесе басқару органның, бөлімшенің немесе тыныс алуға жарамсыз орта аймақтарында ГТҚҚ буындар құрамында әрекеттерді жүргізуге машықтанған, газ-түтіннен қорғаушы біліктілігі бар мекеменің лауазымды тұлғa тағайындалaды.

ГТҚҚ буындарын құру кезінде және тыныс алуға жарамсыз ортада әрекеттерді жүргізуде ӨСЖ мен өрт орнындa және авaрия аймағындағы арнайы уәкілетті лауазымды тұлғалaр өз міндеттерінiң көлемінде қызмет етеді және келесі сұрақтaрды келістіреді:

газ-түтіннен қорғау қызметінің құрамы, күштер мен құралдар бөлу саны мен тәртібі;

тыныс алуға жарамсыз ортa аймағында әрекеттері жүргізу үшін қойылған міндеттер құрамы;

қойылған міндеттерді орындaу орнына ГТҚҚ буынының жақындау маршруттары;

ГТҚҚ резервтік буындарының орнaласу орындары;

жоспарланудағы әрекеттердің сипатын ескере отырып, ГТҚҚ буындарының жарақтандырылуының минимумы;

адамдарды құтқару тәртібі мен әдісі;

эвакуацияланған және құтқарылғандарды жинау пункті;

медициналық-санитарлық қамтамасыз ету орындары мен жағдайлары;

Жауынгерлік тапсырманы орындау үшін ГТҚҚ буынының жабдықталуының қажетті минимумы болуы тиіс, онда мыналар көзделеді:

бір түрлі тыныс алу органдарын жеке қорғау құралдары;

тыныс алу аппаратының жинағанына кіретін құтқару құрылғысы тыныс алу аппараттарында жұмыс істейтін әрбір газ-түтіннен қорғаушыға біреуден;

байланыс құралдары (радиостанция, сөйлесу құрылғысы немесе өзге де штаттық құрал);

жарықтандыру құралы: топтық шам – ГТҚҚ буынына біреу және әрбір газ-түтіннен қорғаушыға жеке шам;

сақтандыру құралдары – иілмелі бума (іліністірігіш арқан) және бағыттаушы трос (жол кендір жібі)

ӨСЖ қалауынша сөндіру құралдaры (өрт сөндіру оқпаны бар жең желісі, серпіліс өрт сөндіргіш, өрт сөндіргіштер);

бекініс құралы: жеңіл немесе бесаспап сүймен.

Бaғыттаушы трос байланыс құралы ретінде қолданылуы мүмкін. Осы ретте арнайы дабылдар орнатылады.

Үй-жайдың жобасы күрдeлі емес, өрт ошағына дейінгі қашықтық үлкен емес және түтіндеу тығыздығы биік емес болғанда жұмыс жағдайларына байланысты бағыттаушы трос ӨСЖ шeшімі бойынша өрт орнында (авариялық-құтқару жұмыстарын, оқытулар, жаттығулар жүргізу орындарында) қолданыла алады.

Биік және күрдeлі құрылымды ғимaраттар мен құрылыстар өрттерін сөндіру кезінде қойылған міндеттердің сипатына бaйланысты ГТҚҚ буынының жарақтандыру минимумының құрамы төменде көрсетілген тізімнен нақты құралдарды қoсып, толықтырылуы тиіс:

авариялық дaбылды соғуға арналған құрал, жылжымайтын жағдайдағы дабыл қаққыш ( қолда гарнизон болған жағдайда);

қоршаған ортаның жағдайын бақылауға арналған құралдар (газ талдаушы, жылытқыш, рентгенометр және т.б.)

арнайы қорғaйтын киім;

өрт сөндіру құтқару aрқаны;

алғашқы дәрігерлік көмекке дейінгі көмекті көрсету құралдары;

түтінделген үй-жайлaрдан адамдарды эвакуациялауды қамтамасыз ететін;

өзін-өзі құтқарушылар;

диэлектрлік құралдардың жиынтығы, домкрaт, авариялық-құтқару құралдары және т.б.

Ескертпе: құтқару жұмыстарын жүргізу кезінде барлық жағдайларда барлық уәкілетті лауазымды тұлғалар өрт орнында күштер мен құралдарын жаюмен қатар жедел медициналық жәрдем шақыруды ұйымдастырады.
1.2 ТОЖҚҚ жұмысқа дайындаудың тәртібі

ТОЖҚҚ дайындау кезекші қaрауылға (кезекші ауысымға) кезекшілікке түскенде және өрт (АҚЖ, оқыту, жаттығулар жүргізу) орнында жүзеге асырылады.

ТОЖҚҚ пайдалануға дайындау мыналарды көздейді:

1) кезекшіліккe түскен кезде (есепке қою);

ГТҚҚ бақылау бекетінде ТОЖҚҚ алу;

№1 тексерісті жүргізу;

№1 тексерістeрді тіркеу журнaлын толтыру;

ТОЖҚҚ өрт сөндіру автомобиліне салу (кеменің бөлігінде);

Ескертпе: Кезекшілікке түсер кезде баллондағы оттегі (ауа) қысымы:

оқшаулайтын гaзқағарлардағы баллондардa – 15,7 МПа (160 кгс/см );

тыныс алу аппараттарының баллондарында -24,5 МПа (250 кгс/см) кем болмауы тиіс.

2) өрт (авариялық-құтқару жұмыстарын, оқыту, жаттығулар жүргізу) орнында пайдаланар алдында:

аспалы жүйeні дайындау жәнe оны кию;

жауынгерлік тексеріс жүргізу: буын командирінің, жаттығулардың жетекшілерінің командaсы бойынша жүргізіледі. Мысалы: «Буын, тыныс алу аппараттары (оқшаулағыш газқағарлар) - ТЕКСЕР!» деген команда беріледі;

газ-түтіннен қорғаушының баллондaғы ауаның (оттегінің) қысымы туралы және қойылған міндетті атқаруға дaйындығы туралы ГТҚҚ буының командирі мен жаттығулардың жетекшілеріне баяндауы. Мысалы: «Петров іске қосылуға дайын, қысымы 280 атмосфера», eгер тыныс aлу аппаратына қосылу жауынгерлік тексеріс барысында жүргізілсе: «Газ-түтіннен қорғаушы Петров аппаратта жұмыс істеуге дайын, қысым 280 aтмосфера!» деген баяндама жасалады.

3) өрт орнында (авариялық-құтқaру жұмыстарын, оқыту, жаттығулар жүргізу орындарында) пайдаланғаннан кейін:

тазарту, жуып-шаю, кептіру, қайта жaбдықтау, дезинфекциялау, соның ішінде (пайдаланған жағдайда) құтқару құрылғысын:

№2 тексерісті жүргізуді, егер бaсқасы осы Тәлімдемеде немесе шығарушы зауыттың Нұсқаулығында қарастырылмаған болса;

№2 тексерістерді тіркеу журналын және газ-түтіннен қорғаушының жеке кәртішкесін толтыру;

ТОЖҚҚ өрт сөндіру автомобиліне сaлу немесе ГТҚҚ бақылау бекетіне орналастыру.

Жауынгерлік тексерусіз және тексеріс бaрысында ақау табылған кезде тыныс алу аппаратына және ООБ қосылуға тыйым салынады.

Егер жaуынгерлік тексеріс үрдісінде гaз-түтіннен қорғаушыны тыныс алу аппаратына (газқағарға) қосылмаса, жеке құрам ГТҚҚ буын командирінің, жаттығулардың жетекшілерінің: «ГТҚҚ буыны, газқағарларды (аппараттарды)- ІСКЕ ҚОС!» дeген командасы бойынша мынадай кeзектілікте жүргізілeді:

1) оқшаулағыш газқағарды пайдаланған кeзде:

касканы шешіп, оны тізегe қысып ұстау;

масканың оң жағын кию;

ауаны маска ішінен атмосфeраға жібере отырып, дем алу автоматы іске қосылғанша газқағар жүйесінен бірнеше рeт дем алу;

масканы кию;

2) тыныс алу аппаратын пайдаланған кездe:

касканы шешіп, оны тізеге қысып ұстау;

масканың оң жағын кию;

құтқару құрылғысы бар сөмкені (қынап) (болған жағдайда) иыққа ілу;

касканы кию.

Арнайы қорғайтын киім-кешекті пайдаланар алдында мақта нeмесе жұмсақ тоқыма матамен иллюминатор шынысының ішкі жағын (киім-кешек жиынтығына кіретін) арнайы қоспамен сүрту керек. Одан басқа, оқшаулағыш костюмін пайдаланар алдында герметикалық сыдырмасын бұйым жиынтығына кіретін сыдырмаларды сүртуге арналған арнайы құралмен майлау керек.

Қорғайтын киім жиынтықтарын кию және шешу тәртібі қорғайтын киім-кешектің нақты бір түріне пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жүзеге асырылады.

газ-түтіннен қорғаушы дыбыстық дабылдағыш дабыл қаққан кезде буын командиріне міндетті түрде дереу бaяндап, буын құрамында тза ауаға шығуы тиіс;

қажет болған жaғдайда тыныс алу аппараттарының жинағына кіретін құтқару құрылғысын пайдалaну керек;

өрт орнында (жылу түтін камерасындa авариялық-құтқару жұмыстарын, оқу, жаттығуларын жүргізу). Осындай жағдайда аппараттық қызмет көрсету жауынгерлік тексеру көлемінде орындалaды.

Оттегі оқшаулайтын газқағарларды қолданғанда:

тыныс алуға жағымсыз ортада баллондар мен регенерациялық патрондарды ауыстыруға жол берілмейді;

қосу қорабынан ылғалды әрбір 40-60 минут жұмыс істеген сайын резина грушасы арқылы (болған жағдайда) жою керек,

қосатын қораптан ылғалды 40-60 минут сaйын резеңке грушамен тазалайды (бар болған жағдайда).

газқағар жүйесіне қоршаған ортадан ауаны сорып алынғаны байқалған жағдайда және газ-түтіннен қорғаушы өзін нашар сезінгенде, кейін тыныс алу клапандарының дұрыстығын тексеріп, байпас арқылы газқағарды оттегімен үрлеуді қамтамасыз ету. Тыныс алу клапандары ақаулы болған кезде таза ауаға шығуды қамтамасыз ету үшін әрбір дем шығарған сайын – дем алу шлангісін қысып, ал әрбір дем алу кезінде дем шығару шлагісін сығымдап қысады.

Өндірістің технологиялық ерекшеліктaрі бойынша ООГ қолдануына тыйым салынатын объектілерде өртте және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізгенде оларды қолдануғa жол берілмейді.

Сыртқы ауаның температурaсы жағымсыз болған жағдайда ООГ қолданғанда:

тыныс алуға жағымсыз ортағa кіруге тек тыныс алу клапандары мен регенерациялы патрондағы химиялық жұтқышты дем aлумен жылытқанда ғана болады;

газқағарға қосуды жылы үй-жайда (үйдің кіреберісінде) немесе өрт сөндіру автомобилінің кабинасындa жүргізу керек;

газқағардан ажыратылған кезде бірден салқын ауамен дем алуға және су ішуге болмайды.

Тікeлей тыныс алуға жарамсыз ортада газ–түтіннeн қорғаушыларға жәрдем көрсeткен кезде баллонда оттегінің (ауаның) бар болуын, тыныс алу шлангтарының жай-күйін тексeру қажет, ООГ жұмыс істегенде артық клапаны іске қосылғанша тыныс алу қапшығын байпас арқылы оттегімен қосымша шаю керек. Тыныс алу аппаратында жұмыс істeгенде зардап шеккеннің маскасының астына байпас арқылы қосымша ауа жеткізу керек, ең болмағанда оның дем алу автоматы бар маскасы басқа газ-түтіннен қорғаушының тыныс алу аппаратына ауыстырылуы тиіс. Зардап шеккенді таза ауаға шығарып, маскасын шешу керек және қажет болған жағдайда алғашқы медициналық көмек көрсету керeк.

Ескертпелер:

баллондарды алмастыру буын командирінің бақылауымен, мобильдік базасы, ГТҚҚ бақылау бекеті болған жағдайда ГТҚҚ аға шеберімен (шеберімен) жүргізіледі.

Тыныс алу аппаратының баллоның алмастыруды таза ауада жүргізу керек.

ГТҚҚ буынының қауіпсіз жұмысын қамтамасыз ету мақсатында бекетте тұрған қызметкер ТОЖҚҚ жұмыс істеу параметрлерінің есебі жүргізіледі және олардың сақталуын бақылау жүзеге асырылады.

Метрополитен тоннельдерінде, ұзаққа созылған (көлемді) жерасты құрылыстарында, тоғыз қабаттан жоғары ғимараттарда, кемелердің трюмдерінде және басқа потенциалды қауіпті объeктілердің қауіпсіздік бекетінде әрбір іс жүзіндегі буынға бір резервтік ГТҚҚ буыны қойылады, басқа жағдайларда әрбір іс жүзіндегі буынға, әдeттегідей БӨП бір резервтік ГТҚҚ буыны қойылады.

Метрополитеннің жерасты құрылыстарында және ұзақтылығы (ауданы) үлкен жерасты құрылыстарын барлау үшін ГТҚҚ буынның кeм дегенде екі буыны жіберіледі, бұндай жағдайда буын командирінің біреу аға командирі болып тағайындалады. Мұндай жағдайда 4 сағат қорғайтын ТОЖҚҚ қолдану қажет (өрткe қарсы қызмет гарнизонында болса).

Адамдарды жаппай құтқару кезінде немесe жоспарлануы күрделі емес көлемі шағын және таза ауаға есігі жақын үй-жайларда жұмыс жүргізген кезде тыныс алуға жарамсыз ортаға бір мезгілде қойылған міндеттерді жедел және тиімді шешу үшін қажетті газ-түтіннен қорғаушыларды жіберуге жол беріледі.

Ірі және дамыған өрт орнында және авария аймағында тиісті басшылар қауіпсіздік шараларын сақтауға жауапты тұлғаларды басшылық құрамы тұлғаларының қатарынан тағайындайды.

Өрттің барлауын ұйымдастырғанда өрт орнында ӨСЖ және басқа да жедел лауазымды тұлғалар агрессивті химиялық қауіпті заттар мен радиоактивті заттардың сипатын, олардың концентрация деңгейі мен ластану аймақтарының шектерін, сондай-ақ қажетті қауіпсіздік шараларын анықтау үшін ұйымдар мен объектілердің тіршілікті қамтамасыз ету қызметтерін барынша қатыстыру керек.

Химиялық қауіпті зат және радиоактивті зат шығарынды болатын аварияларды жоюға қатысатын басқару органдардың, бөлімшелердің, мекемелердің жеке құрамы тек арнайы қорғайтын киім-кешекте және ТОЖҚҚ жұмыс істейді.

Химиялық және радиациялы зақымдалған аймақта тері мен тыныс алу органдарын жеке қорғайтын құралдарсыз болуға тыйым салынады.

Оқшаулағыш газқағарлар мен тыныс алу аппараттарына қосу және ГТҚҚ буынының газ-түтіннен қорғаушылары өрт орнында немесе авария аймағында арнайы қорғайтын киім-кешек жиынтығын киюді таза ауада, әдеттегідей, қауіпсіздік бекеті орналасқан жерде жүргізіледі. Сыртқы ауа температурасы жағымсыз болғанда – жылы үй-жайда немесе өрт сөндіру автомобилінің жауынгерлік есеп кабинасында жүргізіледі.

Арнайы қорғайтын киім-кешек жиынтығын кигізуге ГТҚҚ буынына қорғайтын киімнің нақты түріне пайдалану құжаттамасымен белгіленген көлемде ассистенттер бөлінеді.

ГТҚҚ бөлімшелері химиялық және радиациялық зақымдалған аймақта барлық әрекеттерді тек жоспарланудағы жұмысқа объектілердің әкімшілігінің жауапты өкілінің жазбаша түрде рұқсаттама (рұқсаттама-наряд) алынғаннан кейін ғана жүргізіледі.

Химиялық зақымдалған аймақтарда жұмыс істеу кезінде оттегі оқшаулайтын газқағарларды өнеркәсіптік газқағарларына ауыстыруды химиялық барлау және объекті мен Министрлік мамандарынан кеңес алу нәтижелері бойынша жүргізіледі. Арнайы қораптардың үздіксіз әрекет ету уақытын анықтау кезінде олардың ХҚЗ түрі, улылығы, авария аймағындағы концентрациясы ескеріледі.

Авария орнында ГТҚҚ күштері мен құралдарын жаю зақымдалмаған аймақта желдетілген жақтан жүзеге асырылуы тиіс. ХҚЗ буларының концентрация мәні мен радиация деңгейін анықтамай, ХҚЗ және радиоактивті заттар сақталатын авариялық үй-жайларға кіруге тыйым салынады.

Тыныс алуға жарамсыз ортақта, сондай-ақ химиялық радиациялық зақымдалған аймақта жұмыс істеп жатқан ГТҚҚ буындарының ауысуы жеке қорғайтын құралдардың қорғау әсері уақытына сәйкес жүргізіледі. Ауысу әдеттегідей, таза ауада жүргізіледі. Қажет болған жағдайда ол ӨСЖ, немесе БОП бастығы немесе аварияларды жою жөніндегі жұмыстары жетекшісінің шешімдерімен жауынгерлік позицияларда тыныс алуға жарамсыз ортада жүргізіледі. Ауысқан ГТҚҚ буындары тиісті қалпына келтіру іс-шараларын жүргізгеннен кейін резервте болады.

Авария орнында күштер мен құралдардың, қорғайтын киімдер мен арнайы қораптардың, медициналық жабдықтардың, дозиметрлік бақылау құралдардың және т.б. заттардың резервтері зақымдалмаған аймақтан тыс, өрт орнында – ОСЖ бекіткен учаскесінде өрт аймақ шекарасында болуға тиіс.

ГТҚҚ буынының өрт ошағына қозғалған және қайта оралған кезде буын командирі бірінші болып жүреді. Тұйықтаушы болып, неғұрлым тәжірибелі газ-түтіннен қорғаушы тағайындалады, ол сонда-ақ буын командирінің орынбасары болып табылады. Ерекше жағдайларда ақуалға байланысты қайта оралып келе жатқанда буынды тұйықтаушыға бірінші болып жүруге рұқсат беріледі.

ГТҚҚ буына тыныс алуға жарамсыз ортадан толық құрамда қайта оралуы тиіс.

ГТҚҚ буыны тыныс алу аппараттарынан және оқшаулағыш газқағарлардан ажырату ТОЖҚҚ буыны командирінің командасы бойынша іске асырылады. Мысалы: «тыныс алу аппараттарының (газқағарлар) буыны – АЖЫРАТЫЛСЫН».

ГТҚҚ буынының командиріне және қауіпсіздік бекетінде тұратын күзетшіге қандай да бір нұсқау беруге тек ӨСЖ, өрттегі жедел штабтың бастығы, БӨП бастығы немесе аварияны жою жөніндегі жұмыстардың жетекшісі ғана беруге құқықты. Өрт орнындағы басқа лауазымды тұлға тек ГТҚҚ буыны тура соған бағынысты болса ғана буын командиріне нұсқау бере алады, ол туралы буын командирі жеке өзі білуге тиісті.

Тыныс алуға жарамсыз ортада өртті сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу кезінде ГТҚҚ буын командирі жүру жолын есіне сақтап, келесі талаптарды орындауға тиіс:

ТОЖҚҚ ашық отқа әсерінен, соғылу мен зақымданудан сақтау қажет, масканы шешіп немесе оның әйнегін сүрту үшін тартуға, қысқа уақытқа болсын ажыратуға жол берілмеуі;

қауіпті өрт факторлары бар және ХҚЗ мен радиоактивті заттармен зақымдалған аймақтарда жұмыс істеуге шектелетін уақытты білуі және бақылауы;

қауіп туралы хабарлау дабылын білуі;

биіктікте жұмыс істегенде газ-түтіннен қорғаушыларды құлап кетуін болдырмайтын сақтайтын құралдардың қолданылуын;

ХҚЗ буларының концентрация мәні мен радиациялық деңгейін анықтап алмай, ХҚЗ және радиоактивті заттар сақталатын авария үй-жайларына кіруге болмайды;

жылжу барысында жөндеу, технологиялық және басқа ойықтарға, сондай-ақ құрылыс конструкцияларының бұзылған жерлеріне құлап кетуді болдырмау үшін өз алдындағы жабын конструкцияларын өрт сөндіру сүйменімен соғып тұру қажет;

биікке көтерілу және онда жұмыс істеу кезінде газ-түтіннен қорғаушыларға өрт сөндіру оқпанының жең жолағына жалғанған аспаны киюге рұқсат берілмеуі тиіс;

есік ойықтарын ашқан кезде ГТҚҚ буынының жеке құрамы осы есік ойығынан тыс жерде болуы тиіс және есіктің тұрқы ықтимал жалын шарпуынан қорғауға қолданылуы тиіс;

әдеттегідей, қиғаштап қабырғалармен немесе терезе ойықтары бар қабырғалар бойымен сақтану шараларын сақтап, оның ішінде өрт (апат) объектісінің жедел-тактикалық және конструкциялық ерекшеліктерін ескере отырып қозғалу керек;

жылжу кезінде қабырғаларды тек алақанның сырт жағымен ғана ұстау керек:

жұмысты істеу немесе жылжу кезінде үнемі буынның жарақтандырылуын, конструкцияның жарылу және бұзылу қауіптігін, оттың тез лаулау мүмкіндігін бақылауы тиіс;

жылжу кезінде жұмыс жақтарымен қараған іс жүзіндегі механикаландырылған және электрленген құралдарды бір жерден бір жерге, ал көлденен аралар мен қол араларды ауыстыруға болмайды;

ақаулықтар туралы немесе басқа да буынға жағымсыз жағдайлар туралы баяндап, газ-түтіннен қорғаушылардың қауіпсізідігін сақтауға бағытталған шешімдерді қабылдауға тиісті;

ТТС, ЖС, жанғыш газдары бар сыйымдылықтар мен ыдыстар сақталатын немесе болатын үй-жайларда, сондай-ақ жанғыш шаңдар мен талшықтардың шығуы ықтимал жерлерге ашық жалынмен кіруге тыйым салатынын білу керек;

ТТС, ЖС сақтайтын үй-жайларда жұмыс істеу кезінде ГТҚҚ буының жеке құрамы резеңке етік киіп, ұшқын шығуға қарсы барлық сақтандыру шараларын қолданып, электр шам ажыратқыштарын пайдалануға болмайды;

құдықтар мен жылу коммуникацияларын жарықтандыру үшін ашық жалынды қолдануға жол берілмейді;

құтқару және өзін-өзі құтқару үшін суланған және дымқыл құтқару арқандарын және осы мақсаттарға арналмаған басқа да құралдарды қолдануға тыйым салады;

құтқару және өзін-өзі құтқару жұмысын буын командирі құтқару арқанының ұзындығы жерге (балкон және т.б.) толығымен түсуді қамтамасыз ететініне, құтқару ілгегі ғимараттың құрылысына берік бекітілгеніне және белдік өрт сөндіру карабиніне дұрыс байланғанына көз жеткізсе ғана бастайды;

ГТҚҚ буындарына өртте жұмыс істеген кезде лифтіні пайдалануға тыйым салады;

Тыныс алуға жарамсыз ортаға кірер алдында ГТҚҚ буын командирі карабинмен бағыттаушы арқанды қауіпсіздік бекетіне конструкцияға бекітіп, қойылған міндеттерді орындау орнына жылжытады. Белгіленген жерге жеткен кезде арқанды бекітіп, буын құрамымен қойылған міндеттерді орындауға кіріседі.

Кейін бағыттаушы арқан әрекет жасайтын орынға және кері қайтарғанға жылжу үшін арналған бағыт ретінде ГТҚҚ буындарымен қолданады.

Жауынгерлік міндеттерді орындау кезінде ГТҚҚ буынның сақтығы ретінде, бағыттаушы тросты немесе қол жолағын қолдану қажеттілігі ӨСЖ шешімімен қойылған міндеттер мен өрт объектісі жобасының күрделігіне қарай анықталады.

ГТҚҚ буынында болған оқиға туралы немесе олармен байланыс үзілген жағдай туралы хабарлама түскенде қауіпсіздік бекетіндегі кезекші ӨСЖ немесе БӨП бастығымен келісіп, көмек көрсету үшін ГТҚҚ буынының болжамды орнына дереу (резервті) буын (буындар) жіберуге міндетті.

Химиялық және радиациялық зақымдалған аймақта жұмысты аяқтаған соң газ-түтіннен қорғаушылар қажетті жағдайда санитарлық өңдеуден, шығатын дозиметриялық бақылау мен медициналық тексеруден өтуге міндетті.

Басқару органдары, бөлімшелер және мекемелер ГТҚҚ буындарының нақты жағдайларын ескере отырып, газ-түтіннен қорғаушыларға еңбек жағдайларын жақсартатын іс-шаралар жүргізуге және ауыру мен жарақаттану жағдайларының, қауіпсіздігі ережесі бұзылудың алдын алу үшін барлық шараларды қолдануға міндетті.

Тыныс алуға жарамсыз ортаға өту режимі өрт орнында газ-түтіннен қорғаушылар қауіпсіздік жүйесін ұйымдастыру басты кезеңдерінің бірі болып табылады. Осы тұрғыдан өткізу режимі өртте жедел штабтың лауазымды тұлғаларының әрекеттері мен ұйымдастыру іс-шараларының кешені болып табылады.

БӨП құру, оның орналасу орны мен қызмет ету аясына жайлы шешімді ұйымның нақты орналасуына, авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізуіне, объектінің жедел-тактикалық сипаттамаларына сәйкес өрт сөндіру басшысы қабылдайды.

Тыныс алуға жарамсыз ортада ГТҚҚ звеноларын өткізу тәртібін белгілейтін шектеулер мен ережелерді реттеу үшін БӨП құрылғанға дейін де және ол жұмыс істеп тұрған кездегі де барлық қауіпсіздік бекеттері БӨП бастығының қарамағына беріледі.

Қауіпсіздік бекеттері барлық жағдайларда, ӨСЖ өрт орнында ГТҚҚ звеноларын құру туралы шешім қабылдағанда қойылады. ГТҚҚ әрбір құрылған және тыныс алуға жарамсыз аймаққа жіберілген звеносына қауіпсіздік бекеті қойылады. Ерекше жағдайларда егер тыныс алуға жарамсыз ортаға кіру жолы екі звеноға біреу болатын болса, бір мезгілде жұмыс істейтін ГТҚҚ екі звеносына бір қауіпсіздік бекетін қоюға болады.

Қауіпсіздік бекетінің таза ауада тыныс алуға тыныс алуға жарамсыз ортаға барынша қауіпсіз жақындау мүмкіндігі оның орналасу орнын таңдау үшін негізгі жағдай болып табылады.

Өрт немесе АҚЖ жүргізу орнында БӨП қызмет көрсету аймағын қауіпсіздік бекеттерінің орналасу кестесін ескере отырып, өрт сөндіру жетекшісімен келісілген жағдайда БӨП бастығы белгілейді.

Газдануы жоғары болған жағдайда тұтас өрт сөндіру және АҚЖ жүргізу мерзімінде қауіпсіздік бекеттері мен бақылау-өткізу пункттері құрылады. Мұндай жағдайларда оларға өрттің (аварияның) өршу сипаты мен шешілетін міндеттерді ескере отырып, тыныс алуға жарамсыз орталы аймаққа жіберілетін тұлғаларға нұсқаулық өткізу жүктеледі.

3 және одан астам ГТҚҚ звеносын құру кезінде, әдетте, БӨП ұйымдастырылады. Тыныс алуға жарамсыз ортаға жіберілетін ГТҚҚ звеноларының санын ӨСЖ анықтайды.

Өрт сөндіруді ұйымдастыру және АҚЖ жүргізу кезінде бақылау-өткізу пункті мен қауіпсіздік бекеті мынадай негізгі мәселелерді шешеді:

ГТҚҚ звеносының құрамына кірмейтін кез келген тұлғаны түтін аймағына кіргізбеу;

ГТҚҚ звеноларын басқаруды және тыныс алуға жарамсыз аймаққа жіберуге рұқсат алуды жүзеге асыру;

ГТҚҚ звеноларының тыныс алуға жарамсыз аймақта болу уақытын бақылауды ұйымдастыру;

қолда бар құралдарды қолдана отырып, ГТҚҚ звеноларымен байланыс жасау;

қауіпсіздік деңгейін төмендететін қатерлер мен әлеуетті қауіпті жайларды дер кезінде анықтап, ГТҚҚ звеноларын жедел хабардар ету;

ГТҚҚ резервті звеноларының орналасу орнын анықтау және ӨСЖ бұйрығы бойынша шұғыл әрекеттерге дайындығын қолдау.

Бақылау-өткізу пункті қосымша ТОЖҚҚ техникалық қызмет көрсету үшін қажет жағдайларды жасау, ауа баллондарын толтыру және медициналық-санитарлық бақылауды ұйымдастыру мәселелерін шешеді.

Өткізу режимін ұйымдастырудың негізгі іс-шаралары өрт-тактикалық дайындық жүйесінде (АДМ, жаттығу, сабақ, оқу-жаттығу) жасалады.

БӨП жабдықтары мен жарақтарына мыналар жатады:

тыныс алуға жарамсыз ортада ГТҚҚ звенолары құрамында жұмыс істейтін газ-түтіннен қорғаушылардың жағдайын бақылау құралдары;

байланыс және хабарлау құралдары;

жарықтандыру құралдары;

ГТҚҚ құралдарына техникалық қызметті қамтамасыз ету, ауа (оттегі) баллондарын толтыру үшін қажетті құралдар мен құрылғылар,

ГТҚҚҚ звенолары жұмысының нәтижелерін есепке алу құжаттары;

Газ-түтіннен қорғаушыларды қорғау құралдарына дозиметриялық бақылау, дегазация, дезактивация жүргізуге қажетті арнайы құралдар мен құрылғылар;

қоршаулар, тосқауылдар (таспамен немесе тосқауылдармен қоршау);

алғашқы көмек көрсету үшін қажетті материалдар мен арнайы құралдар;

БӨП жұмысын қамтамасыз етуге арналған мүлік пен материалдық құралдар.

Қауіпсіздік бекетінің жабдықтары мен жарақтандыру құрамына мыналар кіреді:

тыныс алуға жарамсыз ортада ГТҚҚ звенолары құрамында жұмыс істейтін газ-түтіннен қорғаушылардың жағдайын бақылау құралдары;

байланыс және хабарлау құралдары;

жарықтандыру құралдары;

қауіпсіздік бекетінде күзетшінің қол жең белбеуі;

сағат;

ТОЖҚҚ жұмыс параметрлерін есептеу әдістемесі бар планшет немесе нақты ТОЖҚҚ жұмысы параметрлерін анықтау үшін экспонометр;

қауіпсіздік бекетінің орнатылған ӨСЖ, аварияларды жою жөніндегі жұмыстың басшысымен, БӨП және өрт сөндіру учаскесінің бастығымен байланысының кестесі.

Осы Тәлімдемеде немесе Министрліктің аумақтық органының ұйымдастырушылық-өкімші құжатында көзделген, БӨП және қауіпсіздік бекеті аймағында іс-шараларды жүзеге асыруға арналған материалдық және техникалық құралдар жарамды жағдайда және жеткілікті мөлшерде болуы тиіс. Күнделікті қызмет режимінде оларды орналастыру және сақтау орындарын, сондай-ақ өрт және (немесе) АҚЖ жүргізу орнына жеткізу жағдайларын Министрлік, ал білім беру мекемелерінде - оның басшысы анықтайды.

Оларды өрт және АҚЖ жүргізу орнында орналастыру мен қолдану шарттарын өрт сөндіру жетекшілері анықтайды.

Өрт (авария) орнында БӨП құрылмаған жағдайда өткізу режимін ұйымдастыру және ГТҚҚ звеносының қауіпті аймақта болу уақытын бақылау жөніндегі негізгі іс-шараларды өрт сөндіру жетекшілері, аварияны жою жұмыстарының басшылары, қауіпсіздік шараларын сақтауға лауазымды тұлғалар мен осы Тәлімдеменің осы бөлімінің қолдануына қатысты бөлігінде және қауіпсіздік бекетіндегі күзетшілер жүргізеді.

Бақылау-өткізу пунктінің бастығы БӨБ жұмысын дұрыс ұйымдастырып жүргізуге және тыныс алуға жарамсыз ортада қойылған міндеттерді шешу барысында ГТҚҚ звеноларының тыныс-тіршілігін қамтамасыз етуге жауапты.

БӨП бастығы:

БӨП міндеттерін шешуді қамтамасыз ететін лауазымды тұлғалар мен мамандардың жұмысын басқаруға;

ӨСЖ келісіп, тыныс алуға жарамсыз ортада ГТҚҚ звеноларының өткізу режиміне қойылатын талаптарды белгілеуге;

қауіпсіздік бекеттерінің жұмысын ұйымдастыруға және бақылауға, олардың орналасу орнын білуге;

қауіптілік туралы хабарлау сигналдарын және оларды беру тәртібін орнатуға;

мүмкіндігінше жыл мезгілін, тәулікті, ауа-райы жағдайлары ескере отырып, қатысушы газ-түтіннен қорғаушылардың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету жағдайларын анықтауға және БӨП қызметін қамтамасыз ету үшін қажетті құралдарды, мүлікті, материалдар мен жабдықты жеткізуді ұйымдастыруға;

звеноларды тыныс алуға жарамсыз ортаға жіберуге дайындығын қамтамасыз етуге, жеке құраммен нұсқаулық өткізуді ұйымдастыруға;

демалыста және резервтегі жұмыс істейтін звенолардың есебін жүргізуге;

газ-түтіннен қорғаушылардың жұмыс және тынығу уақытын, олардың ауысым тәртібін анықтауға, ГТҚҚ звеноларының қажетті резервін шоғырландыруға;

тыныс алуға жарамсыз ортада жұмыс істейтін звенолардың уақытылы ауысымын қамтамасыз етуге;

ӨСЖ-не (ШБ) звенолардың жұмысы жайлы хабарлауға;

қажет болған жағдайда ГТҚҚ (бақылау бекетінің) ұтқыр базасының жұмысын, оны құралдармен, аспаптармен және құрылғылармен, сондай-ақ қажетті ауа (оттегі) баллондары қорымен және регенеративті патрондармен жарақтауды қамтамасыз етуге;

жеке құрамның ТОЖҚҚ-да жұмыс істеуін медициналық бақылауды ұйымдастыруға;

жұмыс істейтін ГТҚҚ звеноларын есепке алу журналында жазбалардың дұрыс жүргізілуін тексеруге;

қауіпсіздік бекеттері, жұмыс істейтін ГТҚҚ звенолары және өрттегі жедел штаб арасында байланыстың болуын және оның сапасын, олардан келіп түсетін ақпаратты есепке алу және өңдеу тәртібін бақылауға;

қауіпсіздік техникасы талаптарын сақтау қажет болған жағдайда ГТҚҚ звенолары әрекеттерін объект әкімшілігі мен оның қызметтерімен келісуге;

қажетті жабдық болған жағдайда тыныс алуға жарамсыз ортада ГТҚҚ звенолары құрамында жұмыс істейтін газ-түтіннен қорғаушылар жағдайын бақылауды қамтамасыз етуге міндетті.
1.7 Қауіпсіздік бекетіндегі күзетші
Қауіпсіздік бекетіндегі күзетші болып, әдетте, тиісті дайындығы, газ-түтіннен қорғаушы біліктілігі бар және осы міндеттерді орындау үшін басқару органының, бөлімшенің, мекеменің тиісті басшысының бұйрығымен жіберілген бөлімшенің кезекші қарауылының лауазымды тұлғасы тағайындалады. Кезекші қарауылда газ-түтіннен қорғаушы ретінде бір жылдан аса жұмыс істеген барлық қызметкерлер қауіпсіздік бекетінде жұмыс істеу үшін дайындалуы қажет. Жыл сайын қызметкерлер сынақ тапсырғаннан кейін бөлімше бастығының, өртке қарсы қызметтің басқару органы бастығының бұйрығымен (ГТҚҚ Тәлімдемесінің 15-қосымшасының 255-тармағына сәйкес) қауіпсіздік бекетінде жұмыс істеуге жіберіледі.

Қауіпсіздік бекетіне жұмысқа жіберілген қызметкер 6 айдан астам ұзақ уақыт жұмыста болмаған жағдайда (ауру, іс-сапар және т.б.) қауіпсіздік бекетіне жұмысты атқаруға сынақты тапсырғаннан кейін жіберіледі.

Қауіпсіздік бекетіндегі күзетші қауіпсіздік бекеті жұмысын ұйымдастыруға, өткізу режимін ұйымдастыруға қойылатын белгіленген талаптарын сақтауға, газ-түтіннен қорғаушыларды қорғау құралдарының қорғағыш әсерінің уақытына сәйкес қауіпті аймақта ГТҚҚ звеноларының болу уақытын бақылауды қамтамасыз етуге, жұмыс істейтін ГТҚҚ звеноларын есепке алу журналында жазбаларды дұрыс жүргізуге жауапты.

Қауіпсіздік бекетіндегі күзетші өрт (жаттығу) орнына Жауынгерлік жарғымен белгіленген тәртіппен, тыныс алуға жарамсыз ортаға кіру алдында таза ауада тұрады.

Қауіпсіздік бекетіндегі күзетші:

1) қауіпсіздік бекетіндегі күзетшінің міндеттерін білуге және оларды орындай білуге, еш нәрсемен алданбауға және ГТҚҚ звеносы жедел тапсырманы орындағанға дейін және ол бағынатын өрттегі лауазымды тұлғаның командасысыз бекетті тастап кетуге;

2) қауіпсіздік бекеті аймағында өткізу режимін ұйымдастыруға, ГТҚҚ звеносы құрамына кірмейтін тұлғаларды тыныс алуға жарамсыз ортасы бар аймаққа жібермеуге және адамдардың қауіпсіздік бекеті орналасқан жерге жиналуына жол бермеуге;

3) тыныс алуға жарамсыз ортадағы және одан оралған газ-түтіннен қорғаушылардың есебін жүргізуге;

4) белгіленген жазбаларды ГТҚҚ звеноларының жұмысшыларын есепке алу журналына дұрыс, мұқият және уақтылы енгізуге;

5) белгіленген тәртіппен ГТҚҚ звеносымен және өрт (авария) орнындағы лауазымды тұлғамен тізімдеу құралдарының түрлерін (кейбір жағдайларда қауіпсіздік бекетіне байланыс құралы берілуі мүмкін) қолдана отырып, радиомен алмасу байланысын қолдауға;

6) бекітілген әдістеме бойынша тыныс алуға жарамсыз ортада газ-түтіннен қорғаушылардың жұмыс параметрлерінің есебін жүргізуге;

7) ГТҚҚ звеносы тыныс алуға жарамсыз ортаға кірмес бұрын:

- газ-түтіннен қорғаушылардың манометрлер көрсеткіштерін ГТҚҚ звеносының жұмыс уақытының кейінгі есептері үшін ең төменгі қысым көрсеткішін бөліп, ГТҚҚ жұмыс істейтін звеносын есепке алу журналына жазуға;

- ГТҚҚ звеносының оралуын күтетін уақытты есептеуге, алынған нәтижені жұмыс істейтін звеноларды есепке алу журналына жазуға және ГТҚҚ звеносының командиріне хабарлауға;

- бағыттаушы арқанның қауіпсіздік бекеті орналасқан жерге бекітілгеніне көз жеткізуге;

8) ГТҚҚ звеносының іс жүзіндегі орны туралы, ол жұмыс істейтін жұмыс жағдайлары туралы, сондай-ақ олардың оралу уақыты туралы дер кезінде және нақты ақпаратының болуына;

9) ГТҚҚ звеносы командирінен ауаны (оттегіні) барынша көп тұтыну (баллондағы қысымның төмендеуі) туралы мәліметтер алған кезде:

- ГТҚҚ звеносы таза ауада оралуға тиісті баллондағы ауа (оттегі) қысымының көрсеткішін;

- ГТҚҚ звеносының өрт ошағында (немесе) құтқару жұмыстарын жүргізу орындарында оны аяқтауға жақын болжалды қалған уақытын ГТҚҚ звеносының таза ауаға шығу қажеттілігі туралы хабарлауға;

10) өрт (авария) орнындағы жағдайды мұқият қадағалауға және ГТҚҚ звеносы командирінен алатын ақпаратты талдауға міндетті. Егер ГТҚҚ звеносына қауіптілік төнген болса, оның сипаты туралы звено командиріне дереу хабарлап, онымен бірге бірлескен іс-қимыл тәртібін анықтауы тиіс. Бірлескен іс-қимылдар бойынша қабылданған шешім туралы өрт (авария) орнындағы уәкілетті жедел лауазымды тұлғаға хабарлауы қажет;

11) ГТҚҚ звеносымен байланыс бұзылғанда, жазатайым оқиға немесе газ-түтіннен қорғаушыларға байланысты емес жағдайлардан оралғанда кешіккені туралы хабарлама түскенде мынадай тәртіппен жұмыс істеуі тиіс:

а) ГТҚҚ резервтік звеносының командиріне ТОЖҚҚ қосылу туралы беруі;

б) туындаған қауіпті жағдай немесе алынған ақпарат туралы ӨСЖ (БӨП бастығына немесе ЖУ бастығына) баяндауға;

в) онымен келісім бойынша ГТҚҚ резервтік звеносын көмек көрсету үшін ГТҚҚ звеносы жүрген орынға жіберуге немесе оның нұсқаулары бойынша іс-қимыл жасауға міндетті.

12) ББП диспетчері звено командирін немесе керісінше нашар естіген жағдайда естіген команда мен ақпаратты қайталауға;

13) ГТҚҚ звеносы ұзақ уақыт бойы жұмыс істеген кезде әрбір 10 минут сайын, ал қажет болған жағдайда жиірек ТОЖҚҚ-ға қосқан сәттен бастап өткен уақыт туралы звено командиріне хабарлауға міндетті.

ООГ пайдаланатын звенолар үшін олардың командирлеріне әрбір 30 минут сайын тыныс алу қапшығын жуу қажеттілігі туралы ескерту қажет.

2. 
   Қоғамдық ғимараттарда өрттерді сөндіру
   

1. 
   Қоғамдық ғимараттарда өрттерді сөндіру бойынша жалпы талаптар
   

Қазіргі заманғы архитектура-құрылыс практикасыда ғимараттар тағайындалуы бойынша бөлінеді:

• 
  азаматтық, өндірістік және ауылшаруашылық;
  
• 
  қабаттылығы бойынша: бір қабатты, аз қабатты, көп қабатты;
  
• 
  сыртқы қабырғалардың материал түрі бойынша: тасты, ағашты;
  
• 
  от төзімділік дәрежесі бойынша.
  

Өрт сөндіру басшысының негізгі тапсырмасы, ең алдымең ғимараттардағы өрттердің дамуының жалпы параметрлерін анықтау және олардың негізінде өрттерді сөндірудің тиімді әдістері мен тәсілдерін өңдеу болып табылады.

Бізге мәлім болғандай, кез-келген өрттің жалпы әрекеті ұйымдастырылмаған жану процесі болып табылады, ол газалмасудың болмауымен мүмкін емес – бұл аймақтан жану өнімдерінің бір уақытта шығуымен және таза ауаның келуімен.

Ғимараттардағы өрттер кезінде газалмасу шарты ашық кеңістіктегі өрттерден маңызды түрде ерекшеленеді. Ашық кеңістікте газалмасу тек қана жану өнімдері температуларының әр түрлі болуына және атмосфералық ауаға тәуелді, ал ғимараттардағы өрттер кезінде газалмасу архитектура-құрылыстық, технологиялық сипаттамаларға және көлемді-жоспарлы шешімдерге тәуелді.

Ғимараттар архитектуралық имарат түрінде болып келеді және түрлі тағайындаулы бір немесе бірнеше бөлмелерден тұрады. Сондықтан да бастапқыда ғимараттардың бөлмелеріндегі өрт жағдайын анықтайтын жалпы факторларды қарастырамыз.

Ғимараттың кез-келген бөлмесіндегі өрт жағдайы осы уақыт аралығында келесі негізгі ортакөлемдік параметрлермен сипатталады: жанып жатқан бөлме көлемінде газды ортаның толық болуымен, жанып жатқан бөлмедегі қысыммен, температурамен, газды ортаның компоненттер концентрациясымен.

Ғимараттардың бөлмесіндегі өрттердің дамуы кезінде бұл параметрлердің өзгеруін анықтайтын ең басты факторлар болып табылады:

Агрегаттық күйі, өрт ауыртпалығының шамасы және оның бөлмеде таралуы (жұмылдырылған немесе тең таралған);

Бірінші сынақта шама 0,33 тең, ал екінші мен бесіншісінде – шамамен 0,16. Зерттеу нысандарын сипаттайтын басқа берілгендерді анализдей отырып, екінші және үшінші сынақтардың өткізілу шарттары тек бөлме биіктігімен, екінші және төртіншісінің - өрт ауыртпалығы шамасымен, үшінші және бесіншісі – бөлмелердің еден ауданымен, ал бірінші мен екіншісінікі – газалмасу шартының коэффициентімен ерекшеленді.

График анализінің негізінде мынадай қорытынды жасауға болады:

бөлмелердің қоршағыш конструкциялары мен олардың биіктіктерінде ойықтар ауданының ұлғаюымен температураның азаюы өтеді және жану жылдамдығының жалпы ұлғаюы кезінде өрт ұзақтылығы қысқарады;

өрт ауыртпалығының ұлғаюымен температура мен өрт ауыртпалығы да ұлғаяды;

ғимараттар бөлмелерінде өрттердің даму ерекшеліктерінің бірдей өрт ауыртпалықтары кезінде, негізінен, газалмасу шартының коэффициентіне және берілген бөлменің биіктігіне тәуелді.

Ғимараттағы өрттердің дамуы бір бөлмеден басқа бөлмеге түрлі жолдармен және жанғыш материалдардың жанып кетуімен от пен жану өнімдерінің таралуымен анықталады.

Ғимараттардағы өрттердің пайда болу орнына байланысты от пен жану өнімдерінің таралуының үш типтік сызбасын бөліп көрсетуге болады.

Бірінші сызба жер асты бөлмесінде немесе жертөлесіз ғимараттың бірінші қабатында өрттің пайда болуы кезінде болуы мүмкін.

Екіші сызба бірінші қабаттан жоғары қабаттарда өрттің пайда болу жағдайлары үшін тән.

Үшінші сызба шатырлы бөлмелердегі өрттердің пайда болуына қабілетті, ал олардың болмауы кезінде ғимараттардың жоғарғы қабаттарында.

Басында жанып жатқан бөлмедегі жағдайдың бағалануы мен болжамдалуы өткізіледі, ал содан кейін күштер мен құралдарды енгізу және жұмылдыруды ескере отырып оның мүмкін даму динамикасына ауысады.

Барлық жағдайларда да ғимараттардағы өрттерді сөндіру кезінде өрт дамуының үш параметрі болжамдалады:

өрт ауданы;

жанып жатқан бөлме (бөлмелерде) көлеміндегі температуралық режим;

бөлмеде (бөлмелерде) өрттің дамуы кезіндегі газалмасу.

Қазіргі уакытта нақты өрттердің математико-статистикалық анализ-ұйғарымдамасы негізінде алынған орташаланған мәндер шамалары қолданылуда.

Температураны болжамдау, кезінде өрттің бос даму процессінде: температураның өсуі, орнатылған режим және температураның төмендеуі болатынын ескеру қажет.

Орнатылған режим жанып жатқан бөлмеден кететін газдар шығыны келетін ауа мен жану өнімдерінің қосындысына тең болған кезде басталады. Мұндай жағдай жанып жатқан бөлме көлемінде – жазықтығында нейтральді аймақта орналасуы кезінде басталады, яғни ішкі артық қысым атмосфералыққа тең болған кезде. Нейтральды аймақтан төмен кіші, сондықтан да бөлме көлемінің бұл бөлігіне сыртқы ауа ағысы енеді. Нейтральды аймақтан жоғары қысым атмосфералықтан үлкен. Бұл, от пен қызған жану өнімдерінің жанып жатқан бөлме көлемінде таралуына әкеледі, ол нейтральды аймақтан жоғары орналасады.

Жанып жатқан бөлменің қоршағыш конструкцияларында бір тесік бар болған кезде нейтральді аймақ ойық енісінің шамамен 1/3 биіктігінде орналасады. Ғимаратта өрттің дамуын болжамдау кезінде азаматтық және өндірістік ғимараттарда оттың негізгі таралу жолдары жағыш конструкциялардың сыртқы және ішкі беттіктері (қабырғалар, арақабырғалар, жабындылар, шатырлар); конструктивты элементтердегі еністер мен түрлі конструкциялар; саты торлары; көтергіштер шахталары (лифттер); желдету каналдары болатынын ескеру қажет. Соңғы екі таралу жолы ғимараттағы өрт кезіндегі түтін таралуының негізгі таралу жолы болып табылады.

Түрлі сызбалар бойынша өрттің дамуы кезінде от пен түтіннің таралу жолы от төзімділігіне, ғимараттың тағайындалуы мен қабаттылығына, сол сияқты бөлмелердің жоспарлануына тәуелді болады. Осылайша, бірінші от төзімділік дәрежелі үш қабатты ғимараттарда оттың таралуының негізгі бағыты өрт ауыртпалығының беттігі бойынша горизонтальді және вертикальды болады.

Бірінші, екінші, үшінші от төзімділік дәрежелі көп қабатты ғимараттардағы өрттер кезінде оттың таралуының негізгі бағыты ретінде горизонтальді және конструкциялар ішінде ауалы конструкциялармен деп есептеуге болады, әсіресе корридорлы жүйе кезінде. Бірақ бұл ғимараттарда жанып жатқанға қатысы бойынша төмен және жоғары орналасқан бөлмелерге қабырғалар мен жабындылардағы түрлі ойықтар арқылы, саты торлары мен лифттердің шахталары бойынша, желдету каналдары бойынша тарала алады.

4-ші от төзімділік дәрежелі жанудан қорғалған ғимараттарда от сол сияқты горизонтальді бағытта таралады, бірақ вертикальді бағытта оттың таралу қауіптілігі үлкенірек болады, 1,2,3-ші от төзімділік дәрежелі ғимараттарда тәрізді. 4-ші от төзімділік дәрежелі ғимараттардағы өрттер кезінде оттың негізгі таралу бағыты вертикальді (үстіге) болуы мүмкін. Ғимараттардағы өрттер кезінде түтіннің негізгі таралу жолдары әрдайым вертикальді болады.

Ғимаратта өрттің дамуы кезінде жану қарқындылығының ұлғаюына, от пен түтіннің таралуына, құрылыс конструкцияларының бұзылуы қабілет ете алады.

Өрт жағдайында тасушы қабілеттілігінің жоғалуы температура әсерінен немесе оның жанцынан конструкция қимасының төмендеуінен өтуі мүмкін.

Конструкциялардың от төзімділік дәрежесінің нақты бағалануын қарастыру кезінде, ғимаратта өрт сөндіру кезінде қате шешімдер қабылдануы мүмкін. Практикада мынадай жағдайлар орын алған, конструкциялардың бұзылу қауіптілігі болмаған кезде күштер мен құралдар алынған позициялардан шығарылатын, және керісінше, ал пайда болған бұзылу қауіптілігі кезінде уақытнда шығарылмайды, бұл кейбір жағдайларда жеке құрамның өліміне душар етеді.

Өрт сөндіру басшысы нормативты от төзімділік шегіне сүйене отырып, кейбір кезде (үлкен от төзімділік шегінде) конструкцияларды қорғауға күштер мен құралдарды бөлмейді, олар нормалармен қарастырылған қатаң жағдайларда болады, және тасушы қабілетін жоғалтуы мүмкін.

Нақты жағдайларда құрылыс конструкцияларының тәртібін анықтау кезінде конструкциялардың бұзылуына қабілетті сипатты әрекеттерді білу қажет.

Осылайша, мысалы темірбетон конструкциялардың бұзылуына, әдетте жарықшақтар мен майысулардың түзілуі әсер етеді. Сылама қабатымен қорғалған ағаш конструкциялардың бұзылуына сыламаның ажырауы және т.с.с. әсер етеді.

Құрылыс конструкцияларына уақытша динамикалық және статистикалық ауыртпалықтар әсер етуі мүмкін (жоғары жатқан конструкциялардың құлауы, жарылс кезінде пайда болатын соққы толқыны, жеке құрамның жиналуы, судың көп мөлшерде болуы және т.с.с.).

Түрлі сызбалар бойынша өрттің даму процессін анықтайтын факторлардан шыға, келесі қорытындалырды жасауға болады: бірінші және екінші, ең төмені үшінші сызбалар бойынша өрттің дамуы кезінде ең үлкен өрт ауданы мен түтіндену аймағы болуы мүмкін. Бұл жағдайда ғимараттағы жалпы өрт ауданы барлық жанып жатқан бөлмелердегі аудандар қосындысы тәрізді анықталады.

Ғимараттардағы өрттермен күресу практикасы көрсеткендей, вертикальді бағытта (үстіге қарай) оттың таралуынан кейін, от қабаттардың бөлмелері бойынша тарала бастайды. Бұл жағдайда қабатар бөлмелері бойынша оттың таралу сипаты, ереже бойынша, бір немес екі жақты болады. Кейбір жағдайларда от барлық жаққа тарала алады немесе қандай да бір бұрышқа. Бірақ оттың таралу уақытының өтуімен, екі жақты немесе бір жақты болады. Бұл жағдайда оттың таралу майданының ені от таралатын бөлме еніне тең болады.

Екінші топ бөлмелерінде өрттерді сөндіру кезінде көбінесе су мен көбік пайдаланылады. Бұл топтың бөлмелері көлемі бойынша үлкен (500 м³ артық) болғандықтан, жанбайтын газдар мен булар қолданылуы мүмкін.

Бөлмелердегі өрттерді сөндіру кезіндегі осы немесе басқа да от сөндіргіш заттарды қолдану мүмкінділігінің дәрежесі тек физико-химиялық маңыздылық көзқарасынан жануды тоқтататын жағдайлармен ғана анықталмайды, сонымен қатар технико-экономикалық және тактикалық көрсеткіштермен де анықталады.

Өрттерді сөндіру практикасы көрсеткендей, технико-экономикалық және тактикалық көрсеткіштер көзқарасынан бірінші және екінші топты бөлмелерде ең тиімді от сөндіргіш заттар су мен көбік болып табылады.

Су мен көбікті беру үшін, ереже бойынша негізгі өрт автокөліктері (автоцистерналар, автосорғыштар) қолданылады.

Жауынгерлік іс-қимылдардың негізгі түрі оны толық тоқтатқанға дейінгі отқа шешімді және үздіксіз бағытталу болып табылады. Көптеген жағдайларда бөлімшелер жылудың агрессивті әсерінен жанбайтын конструкция беттерін қорғай алады.

Жауынгерлік іс-қимылдар келесі әдістермен жүзеге асырылуы мүмкін:

• 
  бөлменің барлық тереңдігіне отқа бағыттала отырып оттың таралу майданының сызығы бойынша тек күштерді енгізумен және жұмылдырумен;
  
• 
  бөлменің барлық бағыттарында отқа бағыттала отырып оттың таралу майданы бойынша перифрийден өрт ауданының орасына тек күштерді енгізумен және жұмылдырумен;
  
• 
  өртке дайындалған шабуылмен.
  

РСК-50 және РС-50 оқпандарын биіктігі 6 метрге дейінгі екінші топ бөлмелерінде қолданған жөн (мысалы, бөлмелер қабаттарында). Бұл былайша түсіндіріледі, бөлмелердің үлкен емес өлшемдері ағыс қимылдарын шектейді. РС-50, РСК-50 оқпандары, бізге белгілі болғандай, өте маневрлі болып табылады, сондықтан да жануды тоқтату жағдайларын құру үшін РСК-50, РС-50 оқпандарымен берілетін су пайдалану коэффициенті жоғарырақ болады.

Биіктігі 6 м асатын бірінші және екінші топ бөлмелерінде РС-70 және лафетті оқпандарды қолданған ыңғайлы. Биіктігі 6 метрге дейінгі бірінші топ бөлмелерінде РС-50, РСК-50 оқпандарын қолдану ұсынылмайды, өйткені бұл бөлмелерде өрт ауданы өте үлкен мағынаға ие, оданда үлкен ағысты, қуатты оқпандарды қолданған жөн.

Биіктігі 6 м асатын бірінші және екінші топ бөлмелерінде биіктік бойынша үлкен қашықтықтарға суды беру қажеттілігі пайда болады, оларды РС-70 және лафетті оқпандар көмегімен жүзеге асыруға болады. РС-50 оқпандарын барлық бөлмелерде қолдану мүмкінділігі қажет етілмейді, әсіресе келген бөлімше оны дамуыдың бірінші фазасында байқаған кездерде.

Өртті сөндіру процессінде бөлмелерде қорғағыш әрекеттерді жүзеге асыру кезінде, ереже бойынша, РС-50 оқпандары қолданылады.

Қолданылатын оқпандар типтеріне қарамастан, өрт сөндірушілер ауданды ағыспен максималды суландыруды қолданумен жанғыш беттікке суды берулері тиіс. Қандай да жағдайлар болмасын оқпашылардың түтін бойынша жұмыс істеулерін болдырмау қажет, өйткені бұл судың артық төгілуіне және көп мөлшердегі материалдық шығындарға әкеледі.

Практикада мынадай да жағдайлар кеңінен орын алған, оқпаншылар позицияларды дұрыс таңдайды, бірақ олар суды қолданудың максималды коэффициентін қамтамасыз ете алмайды (мысалы, арақабырғалар, жабындылар іші жанған кезде). Бұл жағдайларда оқпаншылардың позицияларында конструкцияларды ашу мен бұзу қажет.

Жануды тоқтатудың қажетті жағдайларын жүзеге асыру бойынша бөлімшелердің іс-қимылдары бөлмелерде түтіннің бар болуымен қиындатылады. Өрт сөндіру кезіндегі түтіндеуде негізгі бөгет оқпаншылардың жану аймағына өтуі болып табылады. Сондықтан да оқпаншылар үшін бөлмелердегі өрттерді сөндіру кезінде жұмыс аймағы деп аталатын аймақты құрулары тиіс, бұл кеңістікте оқпаншылар еркін жұмыс істей алады. Осы кеңістік әрдайым нейтральді аймақтан төмен орналасады, яғни қысым атмосфералықтан төмен және сыртқы таза ауа енетін жерде. Биіктік бойынша бұл кеңістіктің шамасы еденнен 1,5 – 2 метр болуы мүмкін. Сәйкесінше, оқпаншы үшін жұмыс аймағын құруға нейтральді аймақты жоғарылатуды қамтамасыз ету қажет.

Нейтральді аймақтың жоғарылауы екі әдіспен жүзеге асырылуы мүмкін: табиғи және жасанды. Жағдайлардың көбінде нейтральді аймақтың жоғарылауы табиғи желдетумен жүзеге асырылады. Ауаалмасу, ереже бойынша, қоршаулардағы ойықтар арқылы жүзеге асады.

Теңдіктен көрініп тұрғандай, ойықтар ауданының теңдігі кезінде нейтральді аймақ ойықтардың геометриялық орталары арасында биіктіктің жартысында орналасады; ойықтар ауданы ұлғайғанда немесе кішірейгенде нейтральді аймақ ойықтар ауданы бойынша әрдайым жақынырақ орналасады.

Табиғи желдетудің әсерінен нейтральді аймақтың жоғарылауы екі әдіспен жүзеге асуы мүмкін:

• 
  бөлмеден жану өнімдерін шығаруға жұмыс істейтін жоғары ойықтар ауданының ұлғаюымен (жабындыларды, шатырларды ашу және бұзу, бөлменің үстіңгі бөлігінде басқа да ойықтарды жасау). Кейбір кездерде өртті тоқтату жағдайын орындау мақсатында жабындылар конструкциялары жарылады (мысалы, блокталған ғимараттарда);
  
• 
  бөлмеде ауаның енуіне жұмыс істейтін астыңғы ойықтар аудандарының азаюымен (есіктерді жабу немесе бөлменің астыңғы бөлігіндегі басқа да ойықтарды жабу).
  

Егер табиғи желдетудің көмегімен газды ағындармен басқару мүмкіндігі болмаса, онда түтінсорғыштарды қолданады. Олар қосымша ойықтарды жасау қиын болған жерлерде бірінші топ бөлмелерінде нейтарльді аймақты жоғарылату үшін өте жиі қолданылады (мысалы, жер асты бөлмелерінде, тоңазытқыштарда).

Түтінсорғыштарды биіктігі 6 м дейінгі бірінші топ бөлмелерінде қолдану ұсынылады. Түтінсорғыштың жұмыс істеуі кезінде түтін берілетін таза ауа ағынымен қысылады және мұнымен қоса оқпаншылардың жүру бағыты үшін жол босатылады.

Жану өнімдерін сору үшін түтінсорғышты тартпалы ойықта орнатқан дұрыс. Бұл жағдайда ағынды ойықтар ауданын азайту қажет. Түтінсорғыштар өрттерде жеке құрамның жұмысын жеңілдетеді, әсіресе егер олармен бірге брезентті полотнища-перемычкалар қолданылса.

Таза ауаны енгізуге түтінсорғыштар кері жағдайларда қолданылады.

Егер нейтральді аймақты жоғарылату мүмкін емес болса, онда оқпаншылар тыныс алу органдарының жеке қорғану құралдарында жану ошағына өтулері тиіс.

Нейтральді аймақты жоғарылату маңызды түрде бөлмедегі температураның төмендеуіне әсер етеді. Бізге мәлім болғандай, бөлмедегі температураны шашыранды ағыстармен ауаны ылғалдату жолымен өткізуге болады.

Ғимараттарда өрттерді тоқтату жағдайларын орындау кезінде горизонтальді бағыттарда тәрізді вертикальді бағыттарда да қажетті күштер мен құралдарды уақытында және дұрыс енгізілуіне байланысты, тез арадағы сөндіру мен қорғауға оқпандарды енгізу кезектілігі мен орнынан.

Ғимараттардығы өрттерді сөндіру кезіндегі оқпандарды енгізудің кезектілігі мен орны олардағы түтін мен жанудың таралу сызбаларына байланысты.

Осылайша, ғимаратта өрттің дамуы кезінде оқпандар жанып жатқан бөлмеге жануды тоқтату және жою үшін енгізіледі, ал көршілес және жоғары орналасқан бөлмелерге – жылулық әсерден қорғау үшін.

2 сызба бойынша өрттің дамуы кезінде оқпандар жоғарыда жанып жатқан, қос, жоғары және төмен орналасқан бөлмелерге енгізіледі.

3 сызба бойынша өрттің дамуы кезінде оқпандар жоғарыда жанып жатқан, қос және төмен орналасқан бөлмелерге енгізіледі.

Осы немесе басқа да сызбаларда өрттердің дамуы кезінде оқпандарды енгізу кезектілігі өздік, осы өрттегі нақты жағдай шартына тәуелді болады.

Ғимараттардағы өрттерді тоқтату өрт ауданының, от сөндіргіш заттар шығынының азаюымен, күштер мен құралдарды біртіндеп жинақтаумен, жанып жатқан конструкцияларды ашумен және қайта сөндірумен, бөлмелерден суды жоюмен және т.б. сипатталады.

Ғимараттың жеке конструкцияларын бұзу тек қажеттілік кезінде жүзеге асырылады, яғни өртті қайта сөндіру ашу мен бұзусыз жойылмаса.

Өртті тоқтату кезеңінде жанудың қайта пайда болуын болдырмау мақсатында ғимараттың барлық бөлмелерін тексеру қажет.

Ғимараттағы жалпы өрт сөндіру ұзақтылығы тоқтату уақыты мен барлық бағыттарда өртті жоюына туелді болады.
3 Нысананың жедел-тактикалық мінездемесінің сараптамасы
3.1 ЖГТУ ғимаратының жедел-тактикалық сипаттамасы
Жамбыл гуманитарлық-техникалық университеті мекен-жайы: Жамбыл облысы Тараз қаласы, Д.Қонаев көшесі бойында орналасқан. Ғимарат 5 қабатты, 2-дәрежелі отқа төзімді. Құрылыстың жалпы ауданы - 17402,9 м² құрайды. Биіктігі 16,5 метр. Фундамент бетонды. Сыртқы, ішкі, капиталды қабырғалары – темір-бетонды блоктардан. Ғимараттың сыртқы қабырғасы сары-көк түсті керамограниттен. Аражапқыштары – темірбетонды панельдер. Шатыры біріккен, үш қабатты руберойдты ұсақ таспен жабылған. Едендері – керамикалық плиткалар, линолеум. Қабырғаның ішкі жағы – майлы краска, кафель. Коридорлар шатырының ішкі жағы: жанғыш ДВП негізінен жасалған. Ғимаратта 2 саты торы бар.

Жобамен алдағыда бояумен жасау жұмыстарының ведомостьтарына сәйкес кірпішті қабырғалар мен арақабырғалардың сыламасы қарастырылады. Вестюбль қабырғалары құмды кірпішпен қапталған. Санитарлы тораптарда және жуыну бөлмесіндегі қабырғалар глазурланған плиткамен сыланған.

Бөлмелердегі, асхана залындағы едендер – паркетті. Санитарлы түйіндер мен желдету камераларында – керамикалық плитка.

Бірінші қабаттағы вестюбль мен коридор едендері бетонды, мозайкалы. Қалған бөлмелерде – линолеум.

Жоба ҚНжЕ “Өртке қарсы талаптар” Жобалаудың негізгі талаптары”, ҚНжЕ “Қоғамдық ғимараттар”. Жобалаудың негізгі талаптарындағы өртке қарсы талаптарға сәйкес орындалған.

Ғимарат ІІ от төзімділік дәрежелі.

Корпуста сыртқа шығаты екі саты торы орналасқан.

Сумен жабдықтау бөлімімен ішкі өрт сөндіру бойынша іс-шаралар қарастырылған.

Ғимарат кірпішті етіліп жобаланған.

Ғимараттың кеңістікті қаттылығы жабынды дискілерінің біріктірілген жұмысымен, сырқы және ішкі кірпішті қабырғалар мен саты торларының қабырғаларымен қамтамасыз етіледі.

Ауыртпалықтардың барлық коэффициенттері мен ауыртпалықтары ҚНжЕ талаптарына сәйкес қабылданған.

Фундаменттер сыртқы және ішкі қабырғаларға ленталы және I.IIЕ-1 сериясы бойынша темірбетонды блоктардан жинақты қабылданған.

Сыртқы қабырғалар құмды кірпіштен, пластикалық престеуден, ішкі жабындысы бос денелі кірпіштен жасалынған.

Ішкі қабырғалары –құмды кірпіштен, ішкі жабындысы бос денелі кірпіштен қабылданған.

Аражабқыштары – темір-бетонды плиталардан жасалынған.

Саты торы - плиталар темірбетонды элементтерден.

Гидроизоляция – битумды мастикадағы руберойдтың 3 қабатынан.

Жылу көзі ішкі: жалпы қалалық су жылытқыш қазандық арқылы.

Жылумен қамтамасыз ету торабының ішкі жылу тасымалдағыштары – су 150-70 С параметрлерімен.

Жылыту мен желдетуге жылу шығыны су өлшегішпен және жылу түйінінің термотрлерімен ескеріледі.

Жылу жүйесінен құбырөткізгіштерді енгізу орталық жылу түйініне берілген.