Microsoft Word История. №3,2010

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ХАБАРШЫСЫ,  «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, № 3 (26), 2010 ж. 
 
 
71
Трансказахстанской  линии  Боровое-Акмолинск-Караганда-Балхаш  и  Нельды  (Жарык)-Джезказган.  Тем 
самым  была  обеспечена  производственная  связь  Карагиндинского  угольного  бассейна  с  Коунрадским  и 
Джезказганским меднорудными месторождениями. 
В период Великой Отечественной войны в основном строились стратегически важные железные 
дороги, связывающие среднеазиатский и казахстанский тылы с фронтами и районами, обеспечивающими 
оборонные заводы необходимым стратегическим сырьем и продовольствием. 
Значительным  событием  послевоенных  лет  стало  завершение  в 1953 году  строительства  участка 
Моинты - Чу (440 км) [2]. Линия      Моинты - Чу  ликвидировала  оторванность  районов  северного  и 
центрального Казахстана от юга и столицы республики, сократила путь для грузов и пассажиров между 
индустриальным Уралом и республиками Средней Азии.   
За 50-е  годы  плотность  железнодорожной  сети  Казахстана  увеличилась  вдвое.  К 1958 году 
эксплуатационная длина железных дорог Казахстана составляла уже 10,3 тысячи километров. 
Таким  образом,  строительство  Турксиба  в  тридцатые  годы  прошлого  века  и  развитие  на  этой 
основе  всего  железнодорожного  транспорта  республики  сыграло  выдающуюся  роль  в  формировании 
современной  экономики  Казахстана.  При  огромной  территории  государства,  грузоемкости    многих 
отраслей  реального  производства  этот  вид  транспорта  остается,  по  сути,  становым  хребтом  нашей 
государственности, объединяющей в единое целое производительные силы страны. При особом значении 
железнодорожного  транспорта  важным  является  знание  его  социально-экономической  роли,  а  главное – 
истории зарождения, становления и развития стальных магистралей. Ведь их протяженность достигла 14 
тысяч километров, и, что отрадно, строительство продолжается и по сей день.   
 
1.  Назарбаев  Н.А.  Славная  вековая  история  железной  дороги - прочный  фундамент  экономики 
страны // КАЗИНФОРМ. - Астана, 2004. -6 августа.  
2.  Исингарин  Н.К.  Железные  дороги  Казахстана.  Становление. – Алматы:  ТОО  «Экономтранс-
консалтинг», 2004. - 416 с. 
3.  Шормаков  Б.  Стальная  магистраль  республики  (очерк  истории). – Алматы:  ТОО  «МТИА», 
2003. - 142 с. 
4.  Омаров А.Д. История железных дорог Казахстана. - Алматы: Баур и К°, 1997. - С.287. 
5.  Решения    партии    и  правительства  по  хозяйственным  вопросам (1917-1967 гг.). - М.,  т. 1. - 
С.561.  
6. «Турксиб – магистраль социализма». - Алма-Ата: Казахстан, 1986. -  224 с.  
7. Омаров А.Д. Дорога дружбы. - Алматы: Транспорт, 1995. - 49 с. 
8.  Исингарин  Н.К.  Известные  железнодорожники  Казахстана. – Алматы:  ТОО  «Экономтранс-
консалтинг», 2005. - 844 с. 
 
Түйін 
Түріксіб – бірінші бесжылдықтың ең маңызды құрылысы. Ол Қазақстанның теміржол көлігін одан 
əрі  дамытудың  негізін  қалады.  Түріксіб  республиканың  қазіргі  экономикасын  дамытуда  өте  зор  рөл 
атқарды. 
Еліміздің  темір  жолдарының  ұзындығы  қазір 14 мың  километрге  созылды,  олардың  құрылысы 
бүгінгі күнге дейін жалғасуда. 
 
Summary 
Turksib – is most important project of first fiveyears. His put a base for subsequent progress of 
Kazakhstan railways. Turksib played an important role in forming of present economics of the republic. Length of 
railways now reached to 14 thousands kilometers, railways building going up in our days.  
 
 
 
 
 
 
 

ВЕСТНИК  КазНПУ им.Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», № 3 (26), 2010 г. 
 
 
72
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ 
ҚАУІПСІЗДІК САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЗМЕТІ 
 
У.М. Джолдыбаева–  
т.ғ.к., Абай атындағы ҚазҰПУ-нің академик Т.С. Садықов атындағы 
Қазақстан тарихы кафедрасының доцент м.а. 
 
Мемлекеттік экологиялық саясаттың бірінші қатарлы маңызды мəселесі қоршаған ортаны қорғау 
болып табылады. Тəуелсіздік алған жылдары Қазақстан БҰҰ-ның қоршаған ортаны қорғау жəне дамыту 
жөніндегі  экологиялық  қауіпсіздік  идеясына  қосылды.  Елбасымыз  Н.Ə.  Назарбаевтың: “Бұл  арада  біз 
бірқатар  мəселелерді,  атап  айтқанда,  экологиялық  жағынан  зардап  шеккен  аудандардың  экономикалық 
даму  мəселелерін  шешуде  халықаралық  ынтымақтастық  пен  іс-қимылды  үйлестіруді,  қоршаған  ортаны 
қорғауды  жақсарту  жөніндегі  заңнамалық  нормаларды  енгізуді,  экологиялық  қауіпсіздіктің  басқа  да 
элементтерін  шешуіміз  керек,” [1] – деген  сөзі  қазіргі  кезде  экологиялық  проблемалардың  мемлекеттік 
деңгейге көтерілгенінің айғағы.  
1996 жылы мемлекеттің экологиялық саясатының стратегиялық бағыттары анықталып, қоршаған 
ортаны  қорғау  жөніндегі  ұйымдастырушылық,  құқықтық,  экономикалық  жəне  əлеуметтік  іс-шаралар 
жүйесі  бекітілген  Экологиялық  қауіпсіздік  тұжырымдамасы  мақұлданды,  ал  экологиялық  қауіпсіздіктің 
ұтымды  деңгейіне  жетудегі  негізгі  құжат  болып  табылатын  «Қазақстан  Республикасының 2004-2015 
жылдарға  арналған  экологиялық  қауіпсіздік  тұжырымдамасында»  мемлекеттің  қоршаған  ортаны  қорғау 
саласындағы  жаңа  саясат  негіздері  қаланды.  Осы  құжатта  аталып  өткендей,  экологиялық  қауіпсіздік 
ұлттық  қауіпсіздіктің  маңызды  бөлігі  жəне  қоғам  дамуының  міндетті  шарты,  яғни  табиғи  жүйелердің, 
қоршаған  ортаның  тиісті  сапасын  қалпында  сақтаудың  негізі  болып  табылады [2]. Тұжырымдамада 
жаһандық  жəне  ұлттық  экологиялық  проблемалар  шеңбері  белгіленген.  Жаһандық  проблемаларға: 
климаттың  өзгеруі,  озон  қабатының  бұзылуы,  биологиялық  əралуандылықты  сақтау,  ал  ұлттық 
экологиялық  мəселелерге  экологиялық  апат  аймақтары,  Каспий  қайраңы  ресурстарын  игеру  барысында 
туындаған  проблемалар,  су  қорының  сарқылуы  мен  ластануы,  байырғы  ластанулар,  шекарааралық 
сипаттағы  мəселелер,  əскери-ғарыш  жəне  сынақ  кешендері  полигондарының  табиғатқа  тигізген  əсері, 
ауаның  ластануы,  қоршаған  ортаның  радиоактивті,  бактериологиялық  жəне  химиялық  заттармен 
ластануы, өнеркəсіптік жəне тұрмыстық қалдықтардың зиянды əсері, табиғи жəне техногендік сипаттағы 
төтенше  жағдайлардың  əсері  жатқызылған.  Сонымен  қатар  өтпелі  кезеңнің экологиялық  басымдықтары, 
атап  айтқанда,  жекешелендірудің  экологиялық  проблемалары,  табиғатты  қорғау  заңнамасы  жүйесі, 
мемлекеттік  қадағалау  жəне  сараптама  жасау  жүйесін  əзірлеу,  табиғатты  пайдаланудың  экономикалық 
механизмдері,  қоршаған  ортаның  мониторингі  мəселелері  қарастырылған.  Тұжырымдамада  аталған 
проблемаларды  шешудің  жəне  экологиялық  қауіпсіздікті  қамтамасыз  етудің  негізгі  бағыттары  мен 
жолдары  ретінде  табиғатты  пайдаланудың  экономикалық  тетіктерін,  қоршаған  ортаны  қорғау  жəне 
табиғатты  пайдалану  саласындағы  мемлекеттік  бақылау,  экологиялық  сараптама  жəне  табиғатты 
пайдалануға  рұқсат  беру,  экологиялық  мониторинг  жүйелерін  жетілдіру  жəне  қоршаған  ортаны  қорғау 
саласындағы  индикаторлар  мен  көрсеткіштердің  жүйесін  индикативті  əлеуметтік-экономикалық 
жоспарлау мен мемлекеттік экологиялық статистика тəжірибесіне енгізу көзделген. Сондай-ақ, Қазақстан 
Республикасының  қоршаған  ортаны  қорғау  жəне  экологиялық  тұрақтылықты  қамтамасыз  етуге 
бағытталған  заңнамасын  жетілдіру,  экологиялық  үгіт-насихат  жүргізу,  экологиялық  білім  беру, 
экологиялық  қауіпсіздікті  ғылыми  қамтамасыз  ету,  соның  ішінде  іргелі  зерттеулердің  дамытылуын 
қамтамасыз  ету;  қоршаған  ортаның  мониторингін  жүргізудің  бірыңғай  жүйесін  енгізу;  Қазақстан 
Республикасының  аумағын  экологиялық  аймақтарға  бөлу  жəне  картаға  түсіру  жəне  осы  саладағы 
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту əрі күшейту қажеттілігі мəселелері де қарастырылған.  
Тұжырымдаманы  іске  асырудың  І  кезеңі (2004-2007 жылдар)  жоспарына  сəйкес  Қазақстан 
Республикасы  Үкіметінің 2004 жылғы  № 1278 Қаулысымен  “Қазақстан  Республикасындағы  қоршаған 
ортаны қорғаудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы” бекітілді. Онда қоршаған ортаны қорғау, 
экологиялық сақтандыру, өндіріс пен тұтыну қалдықтары, экологиялық аудит туралы заң актілерін əзір-
леу, қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыңғай жүйесін құру көзделген. Осы аталған 
шараларды  іске  асыру  мақсатында  “Қазгидромет”  Республикалық  мемлекеттік  кəсіпорны  аясында 
Республикалық қоршаған орта мониторингі орталығы құрылды. 2005 жылы Қазақстан Республикасының