Мұғалімдердің кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастыру мақсатын мектепте білім жетілдіру жүйесі жасалады

Ел арасында мынадай бір тәмсіл бар: «Жиһанкез ел аралап келе жатып, тау басына қарай ақ тер-көк тері шығып тас арқалап бара жатқан үш адамды кездестіреді. Оған бұл нәрсе қызықты болып көрінеді де, жиһанкез бірінші адамнан: «Неғылып жүрсің?» деп сұрайды. Бірінші адам тістеніп: «Көрмей тұрсың ба немене, тастарды тауға алып бара жатырмын» деп жауап береді. Жиһанкез екінші адамға да осы сұрақты қояды. Ол терең күрсініп: «Мен өміріме осылай қаржат табамын» деп жауап береді. Жиһанкездің сұрағына үшінші адам: «Мен үй салмақшымын» дейді.

Осы үш адамның іс-әрекетінде қандай ерекшелік бар? Олардың қайсысына ауырырақ. Неліктен?

Бұл тәмсілдің арғы мағынасы: адамдардың арқалап жүрген тастарының қаншалықты ауырлығына байланысты емес, іс-әрекетінің мақсатсыздығы, мағынасыздығы. Шынымен де адамның әрбір ісі нәтижесімен бағаланатыны түсінікті ғой. Адамның алға қойған мақсаты қол жеткізуге тиісті соңғы нәтижесін көрсетіп тұрады. Адам қол жеткізуге ұмтылған нәтижесін, өз жұмысының ең соңғы көрсеткішін неғұрлым нақты білсе, соғұрлым өз мақсатына ең қолайлы әрі тиімді әдістерді дұрыс таңдай алады, жеңілдеу жолдармен жүруге мүмкіндіктерді ашады.[1]

Осы жоғарыда айтылған тәмсіл білім берумен, тәрбиелеумен тікелей байланысты. Олай болса, бұл жұмыстарды тиімді ұйымдастыру үшін педагог мақсатты дұрыс қойып, ең соңғы нәтижесі қандай болатынын нақты болжай білуі тиіс.

Қайсібір мектеп болмасын мұғалімдерінің кәсіби деңгейі жоғары болса, сол мектептің қол жеткізер нәтижесі жоғары болады. Сондықтан мектептің әдістемелік жұмыстарында мұғалімдердің кәсіби тұрғыдан үнемі өсуін, тоқтап қалмауын қадағалап, сонымен қатар соған бағытталған жұмыстарды жүйелі түрде ұйымдастырып отырған жөн.

Мұғалімдердің кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастыру мақсатында гимназиямызда білім жетілдірудің жүйесі жасалған. Бұл жүйе бір-бірімен тығыз байланысты 5 кезеңнен тұрады.

Ақпараттандыру кезеңі. Бұл кезеңде мұғалімдердің білім жетілдіру курстарынан өтуі жөнінде ақпараттар жинақталды, бес жылдық жоспар жасалып, әрбір оқу жылының соңында келесі жылға мұғалімдердің сұраныстары анықталды. Мұғалімдер өздері өткісі келетін білім жетілдіру курстарына сұраныс берумен қатар, өздерін толғандырып жүрген, қиыншылық туғызатын мәселелерді айқындайды. Бұл кезең оқу жылының соңында, келесі жылға дайындық бағытында жүргізіледі.

Диагностикалық кезең. Білім жетілдіру бағытындағы әдістемелік курстардың тақырыптары мен мақсаттары анықталады. Әдістемелік курстардың жұмысы бірнеше бағыттарды қамтиды:

1. 
   Заңнамалық және нормативті құжаттармен танысу
   
2. 
   Оқытудың инновациялық технологияларын меңгеру.
   
3. 
   Жекелеген пәндерді оқытудағы қиындықтарды жеңу.
   
4. 
   Тәрбие жұмыстарындағы мәселелерді талдау.
   
5. 
   Пәндерді оқытудың әдістемесін жетілдіру.
   

Келесі оқу жылында білім жетілдірудің бағыты инновациялық технологияларға, кейбір пәндердің ерекшеліктеріне арналды. Осылай әрбір жылдың тақырыбы мектептің алға қойған мақсаты мен мұғалімдердің сұраныстарына сәйкес іріктеліп отырылды.

Ескерте кететін жай әрбір таңдалған тақырып өзекті болуы керек, ол мұғалім үшін маңызды болса, нәтижесі де зор болады және мұғалімдердің кәсіби құзыреттіліген көтеріп отыруға бағытталуы тиіс. Сонымен қатар таңдалған тақырып мектептің жыл бойына таңдап алынған мақсаттары мен міндеттерінен шығып кетпегені абзал.

Осы жұмыс түсініктірек болу үшін бір тақырыптың нәтижелі ұйымдастырылуына мысал келтірейін. Мақсат: бастауыш сынып мұғалімінің ақпараттық құзыреттіліктерін арттыру.

1-кезең. Әрбір мұғалімнің ақпараттық технологияларды меңгеру мүмкіншілігін анықтау үшін сауалнама әзірлеп, деңгейлерін білу ( үйінде компьютер бар ма, ақпараттық технологиялар бойынша курстан өткен бе, компьютерде жазу жаза ала ма, қандай бағдарламалармен жұмыс жасай біледі, интерактивті тақтамен еркін жұмыс жүргізе ала ма т.б) Нәтижесінде анықталғаны мұғалімдердің түгелге жуығы интерактивті тақтамен жұмыс жасауға қиналатынын білдік.

2-кезең. Мектепішілік екі айлық білім жетілдіру курсының бағдарламасы жасалды.

3-кезең. Әрбір жұма сайын информатика пәнінің маманы бастауыш сынып мұғалімдеріне дәріс беріп әрі практика жүзінде үйретті.

4-кезең. Осы курстардың нәтижесінде әрбір мұғалім интерактивті тақтаны пайдалана отырып шығармашылық сабақ өткізді.

5-кезең. «Бастауыш сыныптардағы оқу үрдісінде интерактиві тақтаны пайдаланудың тиімділігі» тақырыбында семинар ұйымдастырылды.

Бұрынғы білім беру үрдісінде «ашық сабақ» ұғымы көп пайдаланылатын. Әрине, мұғалімнің өз деңгейін, кәсіби дайындығын көрсетуде оның пайдалы тұстары мол екені дәлелденген. Қазір де бұл ұғым арагідік кездесіп жатады. Мектебімізде мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін көрсету, озат тәжірибені насихаттау, өзара сабаққа қатысып тәжірибе жинақтау мақсатында соңғы бес жылда мұғалімдердің шығармашылық есеп беру күндері осы жоғарыда айтылған «ашық сабақтың» орнын басты деуге болады. І санатты мұғалімдер қараша айында, ІІ санатты мұғалімдер ақпан айында, разрядты мұғалімдер сәуір айында шығармашылық есептерін береді. Олар шығармашылық сабақ, сыныптан тыс жұмыс көрсетіп, көрмесін, портфолиосын әзірлейді.

Мектепте жүргізілген әдістемелік жұмыстар мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін арттыруға бағытталуы тиіс. Жыл сайын мұғалімдердің кәсіби дамуына сараптама жасалып, талқылап отырған жөн. Мұғалімнің кәсіби деңгейлерін төмендегі талаптармен бағалауға болады:

1. 
   Өз пәнін білуі
   
2. 
   Дидактиканы меңгеруі
   
3. 
   Инновациялық технологияларды меңгеруі
   
4. 
   Өз білімін жетілдіруі, өз мүмкіндіктерін жүзеге асыруы
   
5. 
   Ғылыми ізденіспен айналысуы
   
6. 
   Өз білімі мен тәжірибесін нәтижеге бағыттай алуы
   
7. 
   Ақпараттық технологиялырдың мүмкіндігін тиімді қолданы алуы
   
8. 
   Педагогикалық әдебі
   
9. 
   Сынып жетекшілігін атқаруы
   
10. 
    Қоғамдық жұмыстарға қатысуы, жауапкершілігі
    
11. 
    Баспасөзге материалдарын жариялауы, пеагогикалық зерттеулермен айналысып, тәжірибесін көрсетуі
    
12. 
    Өзара сабаққа қатысу, талдау жасау мүмкіндігі
    
13. 
    Әдістемелік жүйесінің қалыптасуы
    
14. 
    Портфолиосының жасақталу деңгейі
    
15. 
    Оқушылардың білім сапасын, білігі мен дағдысын бағалай білуі
    

Мұғалім – үнемі оқып үйреніп, зерттеп жүргенде ғана, кәсіби тұрғыдан өседі. Ол үшін елімізге танымал ұлы адамдардың еңбектерін, педагогикалың ой-пікірлерін оқып үйрену қажет. Гимназияда жыл сайын жүргізілетін «Ұлтымыздың ұстаздары» жобалар сайысының мақсаты: ел құрметтеген даналардан үйрену. Алғашқы кезде бұл жұмыс оқушылармен ұйымдастырылған болатын. «Ұлтымыздың ұстаздары» жобалар сайысының салмағы мен маңыздылығы ұстаздар үшін ерекшелігін ескере отырып, бұл жұмысты мұғалімдер арасында педагогикалық зертхана түрінде өткізуге шешім қабылдадық. Тұңғыш қазақ даласына білім нұрын себелеген Ыбырай Алтынсарин, «Әліппенің атасы» атанған Ахмет Байтұрсынов, алғаш рет «Табиғаттану», «Жануартану» оқулықтарын жазған Халел Досмұхамедов, ұстаз бейнесі мен беделі туралы құнды пікірлер қалдырған Спандияр Көбеев, оқу-ағарту саласында көптеген өнегелі істерімен жолбасшы болған С.Сейфуллин т.б халық құрметтеген арыстарымыздың еңбегін зерделеп оқу барлығымызға үлкен тәжірибе мектебі болары сөзсіз. Осындай нәтижелі жұмыстардың бір сәтінде мынадай бір қазынаға жолыққанымызды атап өтсек:

Сонау ерте кезеңде-ақ ұстаз беделі туралы айтылып келеді. Ыбырай Алтынсариннің ізбасары С.Көбеев ағамыз мұғалім беделін көтерудің төмендегідей үлгілерін ұсынады:

1. 
   Қоғамдық жұмыстарды белсене атқаруы қажет
   
2. 
   Педагогика ғылымын егжей-тегжейлі білуі міндетті
   
3. 
   Мұғалім өз пәнін өте жақсы білумен қатар, басқа пәндерден де хабары болғаны жөн.
   
4. 
   Ол кластың құрамын, әр баланың жеке бас ерекшелігін зерттеп үйренгені дұрыс.
   
5. 
   Балалар ұжымымен қоян-қолтық араласып, оларға талаптар қойып, олардың орындалып отырылуын бақылауға міндетті.
   
6. 
   Мұғалім жүріс-тұрысы, киген киімі, сөйлеген сөзі арқылы үлгілі болуы қажет.
   
7. 
   Мұғалім баланы жақсы көруі қажет. [2]
   

Қорыта айқанда, жан-жақты құзыреттілігі жоғары, еліміздің мәртебесін көтеретін тұлға қалыптастыру үшін мұғалім де соған сай болуы керек. «Болат қайнауда шынығады» дегендей мұғалімді қалыптастыратын, кәсіби құзыреттілігін көтеретін мектептегі әдістемелік жүйенің жұмысы нәтижеге бағытталуы тиіс.

1. Б.Р.Каскатаева, Е.У.Медеуов «О современной тенденции подготовки педагогических кадров» , «12 жылдық білім беру» журналы №12/2010жыл