Мелиорацияның түрлері мен мағыналары. Дүние жүзіндегі және Ресейдегі мелиорацияланған жерлердің таралу аймақтары

Жауын-шашын буланудан гөрі көп түсетін тундра мен орманды аймақта топырақтың батпақтануы және батпақты болуы байқалады. Орманды дала зонасында булану жауын-шашын мөлшерінен асып түседі, дала, шөлейт және шөл аймақтарында жауын-шашын буланудан 2,5 ... 9 есе аз. Белгілі бір аймақтың топырақ жамылғысы да мелиоративтік тұрғыдан маңызды құрамдас болып табылады.

Жартылай шөлді және шөлейт зонасының топырақтары әртүрлі дәрежедегі сілтілі қоңыр дала сорттарымен, сұр топырақтармен, бір бөлігінде каштан (ашық), сортаңдар, сортаңдар мен құмдармен ұсынылған.

Дала зонасының топырақ жамылғысы алуан түрлі. Мұнда типтік (қарапайым) қара топырақтар, қалың, қарашіріктері аз (шлам), каштан топырақтары, сортаң және сортаң топырақтар, шалғынды-каштанды, шалғынды-қара топырақтар жиі кездеседі.

Лёсс-дала аймағында сұр орман топырақтарының әртүрлі типтері шоғырланған, солтүстік қара топырақтар мен выщеогленные; азиялық бөлігінде – белгілі бір дәрежеде сортаң және сортаң қара топырақты және шалғынды топырақтар. Бұл аймақ лесс және лесс тәрізді жыныстардың таралуымен сипатталады.

Орман аймағындағы топырақтар басым: подзолды және сазды-подзолды, глей-подзолды және шымтезек-подзолды топырақтар.

Мелиорациялық аймақтар мен аймақтарды, одан да бөлек суару және дренаждық құрылыстарды анықтау кезінде тек климаттық жағдайларды ғана емес, сонымен қатар топырақ-гидрологиялық жағдайларды да ескеру қажет:

топырақтың рельефі мен гранулометриялық құрамы (жайма, көне терраса, тау етегі, құм, шөгу жерлер және т.б.);
топырақ типтері және олардың комбинациясы (қара топырақтар, сазды-шалғынды, каштанды, сортаңдар мен сортаңдармен үйлесетін сортаң топырақтар және т.б.);

топырақтар мен топырақтардың гидрогеологиялық және мелиоративтік қасиеттері, олар жер асты суларының тұруына және минералдануына, олардың шығуына, су өткізгіштігіне және су көтеру қабілетіне, топырақ пен топырақтың толық және бос қанығу қабілетіне және т.б.

экономикалық және ұйымдастырушылық жағдайлар.

Әрбір аймақ үшін (жоғарыда аталған ерекшеліктердің қатысуымен) мелиоративтік техниканың нақты тізімін белгілеуге болады.

Шөлді аймақта мыналарды жүргізу қажет: суармалы мелиорация; қайталама тұзданумен күресу; сексеуіл жолақтары мен шоғырлары түріндегі құмдардың шоғырлануы және дамуы.

Жартылай шөлді аймақ үшін суарудың рөлі артады. Бұл аймақта тұзды жинақтаушы ірі континенттік ағынсыз бассейндердің болуы сортаңданған топырақтардың кең таралуына ықпал етеді, оларда сілтісіз суаруды жүргізу қажет. Ылғалдың болмауына байланысты су эрозиясы аз болады, жел эрозиясының зияны артады, сонымен қатар: бірінші суару, жайылымдарды суару, артезиан суларында микроаспалар құру, құдықтар салу ұсынылады.

Далалық аймақта жоғары агротехнологияларды, құрғақ егіншілік әдістерін қолдану, орманды қорғау, сондай-ақ қара топырақты және каштан топырақты суару және суару шараларын қолдану арқылы өнім біртіндеп артып, тұрақты болады. Осымен қатар эрозияға және дефляцияға қарсы іс-шараларды жүргізу, егістік-қорғау орман өсіру, сортаң және сортаң топырақтарды химиялық рекультивациялау қажет.

Даладағы мелиорацияны қажет ететін негізгі режим құраушы факторлардың бірі жауын-шашынның аз мөлшерімен жер бетіне айтарлықтай жылу мөлшерінің берілуін анықтайтын климат болып табылады.

Далада күн радиациясының әсерінен жылу ағыны жылына 90-нан 120 ккал/см 2-ге дейін, жылдық радиациялық баланс 25-тен 37 ккал/см 2-ге дейін. Бұл 1900…2600° аралығындағы 10°С-тан жоғары температураның жылдық қосындысын қамтамасыз етеді. Атмосфералық жауын-шашынның жылдық мөлшері оңтүстікте 150 мм-ден далалық аймақтың солтүстік шекарасында 450 мм-ге дейін ауытқиды, жауын-шашынның 75...85% жазда түседі. Бұл ретте ашық су бетінен булану оңтүстік шекарада 800 мм, солтүстікке қарай 650 мм-ге дейін төмендейді. Буланудың жауын-шашын мөлшерінен асып кетуіне байланысты дала экожүйелері ылғал тапшылығымен сипатталады. Жауын-шашынның булануға қатынасына тең ылғалдылық коэффициенті далалық аймақтың оңтүстігінде 0,1-ден солтүстігінде 0,6-ға дейін артады.

Дала аймағындағы өсімдік жамылғысы климаттық ерекшеліктерге айтарлықтай тәуелді. Дала аймағының орта бөлігінде өсімдік жамылғысы үшін ең оңтайлы жағдайлар жасалған. Мұндағы фитомасса қоры ең үлкен – 48 т/га, солтүстікке қарай (28 т/га дейін) және оңтүстікке қарай (9 т/га) азаяды. Далаларға өсімдік жамылғысының ендік-зоналық ауысуы тән, соған сәйкес шалғынды, қуаң, құрғақ, шөлді далалардың субзоналары ажыратылады.

Дала топырағының ерекшелігі – гумусты заттардың жоғары концентрациясы. Топырақтың мұндай түрлері мен кіші түрлері бар: күшті (типтік), қарапайым және оңтүстік қара топырақтар, қара және ашық каштан және каштан. Олардың далалық экожүйелердегі жүйелі түрде өзгеруі үш процестің өзара әрекеттесуіне байланысты: қарашіріктің жиналуы, карбонаттануы, сілтіленуі.

Дала зонасында қарашіріктің жинақталуы солтүстіктен оңтүстікке қарай азаяды: қарашіріктің концентрациясы 12...10-нан 3...2%-ға дейін, оның қоры 700-ден 100 т+га-ға дейін, қарашірік горизонтының қалыңдығы 130-дан 130-ға дейін. 10 см; кальциймен күшті, нашар еритін қосылыстар түзетін гумин қышқылдарының мөлшері азайып, фульвоқышқылдарының концентрациясы жоғарылайды.

Гумус қабатының астында кальций карбонаттарымен қаныққан қабат орналасқан. Бұл қабаттың пайда болуы қарашірік қабатындағы судың төмендейтін ағындарының карбонаттармен қаныққандығына байланысты, олар субгумус горизонтында - ормандар мен лесс тәрізді жыныстар (өсімдіктердің осы тереңдіктегі ылғалдың қарқынды булануы салдарынан). тамырлар және физикалық булану) шоғырланады және тұнбаға түседі - кристалданады. Далалық аймақтың солтүстігінде кристалды карбонаттар 60–70 см тереңдікте кездеседі, ал оңтүстікке қарай олардың тереңдігі азаяды. Оңтүстіктегі құрғақ далаларда қара топырақтардың, қара және ашық каштан топырақтарының карбонатизациясы жер бетінен дерлік жүреді.

Далалық аймақтарда сортаңдану натрийдің топырақтың алмасу кешенінен кальцийді ығыстырып, одан кейін қарашірікпен қосылып, қарашірік тұздарын түзуіне байланысты. Соңғысы салыстырмалы түрде оңай топырақ профиліне терең ауысады. Қарашірік асты карбонатты горизонттың жоғарғы бөлігінде олар шөгіп, коллоидтармен қаныққан қабат (солонециялық горизонт деп аталады) түзеді. Сортаң түзілістер ылғалданған кезде ісінеді, тығыз және жабысқақ болады; кептірілген кезде олар жарылып, тік бөлінулер түзеді. Оңтүстікке қарай тұздану күшейеді. Шөлді дала субзонасында жылтыр ашық каштан топырақтары ауданның 20%-ын алып жатыр. Ауыл шаруашылығы дақылдарына улы болып келетін сортаң горизонттар топырақтың су және жылу режимін қалыптастыруда оң рөл атқарады. Осылайша, ісінген сортаң горизонт қарашірік қабатын құрамында улы Na+ бар көтерілетін (төменнен жоғары қарай жылжитын) су ағынынан қорғайды. Сонымен қатар ісінген сортаң горизонт жауын-шашын мен суару суларының инфильтрациялық шығынын азайтады, соның нәтижесінде топырақ қосымша ылғалданады.

Орманды дала зонасы қажетті шаралардың алуан түрлілігімен ерекшеленеді, мұнда артық қалдықтарды жою әдістерімен қатар суару мелиорациясы да жүргізілуі мүмкін. Эрозияға қарсы және агроорман мелиорациясының (су реттейтін және судан қорғайтын) маңызы ерекше. Өзен террасалары мен аллювиальды жазықтарда топырақтың сода тұздануымен және олардың сілтілігімен күресу, тоғандар, су қоймалары салу арқылы ағынды суларды ұстау, суару үшін жергілікті өзендердің ағынын реттеу.

Орман аймағында негізінен дренаждық мелиорация және суды реттеу (вегетациялық кезеңнің белгілі бір құрғақ кезеңдерінде) жүргізіледі. Сондай-ақ танаптардың бетін тегістеу, тастарды, төбешіктерді, әк қышқылды топырақтарды жою қажет. Қауіпті аяздармен күресіңіз.

Көріп отырғаныңыздай, әрбір агроклиматтық аймақтың өзіндік мелиорация кешені бар, оларды біржақты бағытта және белгілі бір комбинацияда жүзеге асыру оларға жоғары тиімділік бере алады.

Жерді мелиорациялау бір ғана іс-шара емес, белгілі бір учаскеге қажетті мелиорация және онымен байланысты басқа шаралардың бүкіл кешені орындалғанда ғана күтілетін нәтиже береді, мелиорацияланған массивте топырақ құнарлылығын арттыруды қамтамасыз етеді, атап айтқанда: суару кезінде. жерді дренажбен және дренажбен - мерзімді суарумен біріктірілген; гидромелиорация еңбекті дұрыс ұйымдастырумен, агротехниканың жоғары деңгейімен, тыңайтқыштардың қажетті дозаларын енгізумен және т.б. үйлестіргенде; тік беткейлер мен сайларды бекіту – су ағызатын арналар мен оқпандарды, ал науалар мен тамшыларды орман екпелері мен шөптесін қондыра отырып; тоғандар мен су қоймаларын жайластыру - жерді суарумен және балық өсірумен; топырақты әктеумен және мәдени-техникалық жұмыстар кешенімен жерді құрғату; сортаң жерлерді игеру және жуу – мелиоративтік жыртумен, гипстенумен, барлаушылардың дақылдарын іріктеумен. Сонымен қатар суармалы құрғатылған және эрозияға ұшыраған жерлерді дұрыс игеру үшін ауыл шаруашылығы дақылдарының түрі мен сортын дұрыс таңдау және оларды кәдімгі және арнайы мақсаттағы ауыспалы егіспен ауыстыру, сонымен қатар ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикасы мен ұйымдастырылуының маңызы зор. маңыздылығы.

Сұрақтар

2. Елдің агроклиматтық аймақтарында мелиорация объектілері мен түрлері және оларды жүзеге асыру сипаты. Жерді мелиорациялаудың күрделілігі

3. Көрнекті мелиоратор ғалымдар

4. Мелиорациялық іс-шараларды ұйымдастырудағы және мелиорацияланған жерлерді пайдаланудағы маманның рөлі.

Әдебиет

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

1. Мелиорация түсінігі және оны жүзеге асыру қажеттілігі. Мелиорация – ғылым ретінде

Жерді мелиорациялау ауыл шаруашылығының өнімділігі мен орнықтылығын арттыру, жердің құнарлылығын сақтау және арттыру негізінде ауыл шаруашылығы өнімдерінің кепілді өндірісін қамтамасыз ету, сондай-ақ пайдаланылмайтын және өнімсіз жерлерді ауыл шаруашылығы айналымына тарту үшін қажетті жағдайлар жасау және жердің ұтымды құрылымын қалыптастыру. мелиорациялық агроклиматтық жер
Қазіргі уақытта мелиорация тәжірибесінде келесі негізгі ұғымдар бар:

Ммелиорация- гидротехникалық, мәдени-химиялық, эрозияға қарсы, агроорман, агротехникалық және басқа да шараларды жүргізу арқылы жерді түбегейлі жақсарту;

мелиоративтік іс-шаралар-мелиоративтік жүйелерді және бөлек орналасқан гидротехникалық құрылыстарды жобалау, салу, пайдалану және реконструкциялау, жайылымдарды суару, орманды қорғау екпелерін құру, мәдени-техникалық жұмыстарды жүргізу, топырақтың химиялық және физикалық қасиеттерін жақсарту жөніндегі жұмыстарды, ғылыми-өндірістік-техникалық осы жұмыстарға қолдау көрсету;

қалпына келтірілген жер- мелиоративтік шараларды жүзеге асыру есебінен құнарлығы жеткіліксіз деңгейде жақсартылатын жерлер;

қайтарып алушыovannсжер- мелиоративтік іс-шаралар жүргізілген жерлер;

мелиоративтік жүйелер- топырақтың оңтайлы су, ауа, жылу және қоректік режимдерін құруды қамтамасыз ететін өзара байланысты гидротехникалық және басқа құрылыстар мен құрылғылардың кешендері (каналдар, коллекторлар, құбырлар, су қоймалары, бөгеттер, бөгеттер, су алғыштар, мелиорацияланған жерлердегі басқа құрылыстар мен құрылғылар) қайтарылған жерлерде;

мемлекеттік мелиоративтік жүйелер- мемлекет меншiгiндегi және облысаралық және (немесе) шаруашылық аралық су бөлудi және су тасқынынан қорғауды қамтамасыз ететiн мелиоративтік жүйелер, сондай-ақ мемлекеттiк қажеттiлiктердi қамтамасыз ету үшiн қажет эрозияға қарсы және жайылым екпелерi;

жалпы пайдалануға арналған мелиоративтік жүйелер- белгiленген тәртiппен бiрнеше азаматтардың (жеке тұлғалардың) және (немесе) заңды тұлғалардың пайдалануына берiлген екi немесе одан да көп тұлғалардың ортақ меншiгiндегi мелиоративтік жүйелер, сондай-ақ осы тұлғалардың мұқтаждары үшiн қажеттi қорғаныш орман екпелерi. ;

жеке пайдалануға арналған мелиоративтік жүйелер- азаматтың (жеке) немесе заңды тұлғаның меншiгiндегi немесе белгiленген тәртiппен азаматтың (жеке) немесе заңды тұлғаның пайдалануына берiлген мелиоративтік жүйелер, сондай-ақ осы тұлғаларға тек өз мұқтаждары үшiн қажеттi қорғаныш орман екпелерi;

жекелеген гидротехникалық құрылыстар- суды реттеуді, көтеруді, жеткізуді, тұтынушыларға бөлуді, мелиоративтік жүйелерді пайдалана отырып су бұруды, топырақты су эрозиясынан қорғауды, сел және көшкінге қарсы қорғауды қамтамасыз ететін мелиоративтік жүйелерге кірмейтін инженерлік құрылыстар мен құрылғылар.

Аталған мәселе көптеген факторлардан туындайды, бірақ олардың негізгілері – әлемде халық санының өсуі және планетаның бір тұрғынына шаққандағы егістік алқаптарының азаюы. Сонымен, егістік алқаптарының статистикасы мынадай: 1980 жылы бір планетаға 0,3 га; қазіргі уақытта 0,23 га.

Дүние жүзінің кейбір елдері үшін ол былай көрінеді: АҚШ – 0,5 га, Франция – 0,3, Румыния – 0,4, Италия 0,2 га.

Ресейде 1980 жылы бір тұрғынға 0,9 га болса, қазіргі кезде 0,7 га. Жоғарыдағы көрсеткіштерді бағалай отырып, иә, бізде жан басына шаққандағы егістік алқаптары басқа елдермен салыстырғанда көбірек. Алайда тек сандық көрсеткіштерді салыстыра отырып, үлкен қателік жібердік. Салыстыру кезінде табиғи, техникалық және әлеуметтік жоспардың көптеген факторларының жиынтығын және олардың ішінде, әрине, географиялық және климаттық жағдайларды ескеру қажет. Ал айтылғандардан қандай қорытынды жасауға болады?

Топырақтың өнімділігі көп жағдайда табиғи жағдайларға, ең алдымен жауын-шашын мен жылу мөлшеріне байланысты. Бұл жағынан біздің ауыл шаруашылығымыз жоғарыда аталған көптеген елдерге қарағанда қиын жағдайда. Осылайша, біздің егістік алқаптарымыздың үштен екісіне жуығы, оның ішінде барлық дерлік негізгі астық алқаптары мезгіл-мезгіл қайталанатын құрғақшылықтармен ылғал жеткіліксіз аймақта орналасқан, бұл жоғары өнім алуға мүмкіндік бермейді. Ал АҚШ пен Еуропа елдерінің негізгі ауылшаруашылық аймақтарында табиғи жағдайлар әлдеқайда жақсырақ.

Сонымен қатар, әлем халқының саны да қарқынды өсуде. Мәселен, БҰҰ-ның демографиялық қызметінің мәліметтері бойынша, бүгінде әлемде 5,9 миллиард адам тұрады, 2010 жылға қарай ол – 6,9, ал 2025 жылға қарай – 8,8 миллиард адамға дейін жетеді деп күтілуде. Ал, қазір шамамен 146,9 миллион тұрғыны бар Ресейде 2010 жылға қарай 141,9 миллион адам, ал тағы 15 жылдан кейін - 134,6 миллион адам болады.

Қазіргі уақытта 1 миллионға өсіп отырған халық үшін. Аптасына 250 мың адам, одан да көп тамақ қажет. Азық-түліктің негізгі бөлігі ауыл шаруашылығы өндірісінен алынады. Ауданның барлық аудандары егін өсіруге қолайлы емес екені белгілі. AT Осыған байланысты мұндай аумақтар әртүрлі рекультивацияға ұшырайды.Сонымен қатар, жерді мелиорациялау қажеттілігі қолайлы, табиғи-климаттық көрсеткіштер, жағдайлар бойынша ауыл шаруашылығы өндірісін интенсификациялау қажеттілігінен туындайды.

Мелиорация дегеніміз не?

Рекультивация (жаңарту)ұйымдастыру-экономикалық, техникалық, агротехникалық және басқа да шаралар кешені болып табылады түбегейлі және ұзақ мерзімді жақсартуға бағытталғанқолайсыз табиғи жағдайлар және топырақ құнарлылығын арттыру.

Мелиорацияқолайсыз табиғи жағдайларды қалпына келтірудегі адамзат тәжірибесін қорытатын және дамытатын ғылым. Топырақтың су, ауа және соған байланысты жылу және қоректік режимдерін бағытталған реттеу арқылы өсімдіктердің тіршілік ету ортасының сыртқы жағдайларын жақсарту әдістері мен құралдарын зерттейді.

Жерді мелиорациялау ауылшаруашылық жерлерінің өнімділігін арттырып қана қоймайды, сонымен қатар ауылшаруашылық өндірісінің жағдайын жақсартады.

Жерді мелиорациялау – су тасқыны, құрғақ жел, аяз, шаңды дауыл, топырақтың су эрозиясы және т.

Жерді мелиорациялау кішігірім контурларды жоюдың және ауданы 25-50 га немесе одан да көп ірі егістіктерді құрудың жалғыз жолы.

Топырақ бетін тегістеу тиімді суару және жерді сортаңданудан шайып алу үшін ғана емес, сонымен қатар ауылшаруашылық жұмыстарын жоғары өнімді және сапалы жүргізу үшін де қажет.

Терең қопсыту, кесу және моль толтыру топырақтың тығыздалуымен тиімді күресуге мүмкіндік береді.

Шашырату - құрғақ желмен күресудің күшті құралы, ол атмосфералық құрғақшылықтың әсерін айтарлықтай жеңілдетеді. Аэрозольді ылғалдандыру суармалы жерлерде ғана емес, сонымен қатар суарылмайтын жерлерде де құрғақ желмен күресудің негізгі әдісі болуы мүмкін.

Демек, мелиорация топырақтың табиғи немесе жасанды құнарлығын алуға немесе өнімсіз жерлерді өнімді дақылдарға айналдыруға мүмкіндік береді, топырақтың экономикалық құнарлылығын молайтуды құрудың және кеңейтудің ең маңызды, ал кей жағдайда таптырмас факторы болып табылады. жерді және олардың топырақ ресурстарын қарқынды пайдалану.

Жерді мелиорациялау – ауыл шаруашылығы өндірісін интенсификациялаудың қуатты құралы, сондықтан оны шебер және ұқыпты пайдалану керек.

Жерді мелиорациялау – бұл қоршаған ортадағы ауқымды өзгерістер саналы түрде, бүкіл қоғамның мүддесі үшін жүзеге асырылатын, болмай қоймайтын және алдын ала белгілі болған жағдай. Адам мелиорация әсерінен жүріп жатқан процестерді өз білгенінше топыраққа, ал ол арқылы бүкіл қоршаған ортаға әсер етуді саналы түрде жоспарлайды және жүзеге асырады. Теориялық тұрғыдан алғанда, мелиорация тек қана ілгерілету керек, дегенмен бұл көбінесе іс жүзінде толық жүзеге асырылмайды: кейбір жағдайларда - объективті мүмкін еместіктен, басқаларында - жеткіліксіз білімнен.

Оны жүзеге асыру үшін мелиорация айтарлықтай шығындарды талап етеді: материалдық, еңбек және ақшалай. Ауыл шаруашылығы қомақты инвестиция мен ресурстарды қажет ететін басқа да әдістерді (шараларды) біледі. Дегенмен, басқа шаралардан айырмашылығы, мелиорация әдістері жерге (топыраққа) қолданылады, оларды ешбір жағдайда басқа жерге ауыстыруға болмайды.

Дегенмен, мелиорацияның бұрын берілген анықтамасымен, мелиорация әдістері топырақтың физика-химиялық қасиеттерін өзгертуге бағытталғанын атап өту керек. Жақсарту әсері іргелі болып табылады және ауылшаруашылық тәжірибелерінен айырмашылығы бір вегетациялық кезеңмен шектелмейді.

Халық санының үздіксіз өсуі және азық-түлік өнімдері мен ауыл шаруашылығы шикізатына сұраныстың артуы жағдайында негізгі және алмастырылмайтын өндіріс құралы – жерді пайдалануды жан-жақты интенсификациялау есебінен азық-түлік өндірісінің өсуін жеделдету міндеті сөзсіз қойылады. . Интенсификацияны күшейту ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін енгізумен, өндірісті, өңдеуді ұйымдастыруды, техника мен технологияны жетілдірумен, мелиорацияланған жерлерде ауыл шаруашылығын интенсификациялауды қамтамасыз етумен байланысты.

Өркениет дамуының қазіргі кезеңінде адам жер бетіндегі барлық өзгерістердің негізгі факторына айналады, ал енді рұқсат етілген шекараларға жақындай отырып, өмір сүру стратегиясының барлық басқаларға қарағанда басымдығы туралы мәселе туындайды. адам қызметінің мақсаттары. Осы жағдайларда мелиорацияның рөлі айтарлықтай артады, оны адам өмірінің сапасын және оның қоршаған ортасын жан-жақты жақсарту мақсатында биосфераға шығармашылық әсер етудің бір түрі ретінде қарастыруға болады.

Топыраққа мелиоративтік әсер ету оның негізгі қасиеттерінің, су, жылу, гидрохимиялық және басқа режимдердің жағдайларының түбегейлі өзгеруіне әкеледі. Ол айналадағы аумақтарға әсер етеді және осылайша, әрине, ғасырлар бойы қалыптасқан табиғи тепе-теңдікті бұзады. Ауқымды мелиорация адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасты оңтайландыру қажеттілігінен туындайды. Мәселе өте күрделі және өткір. Бұл адам өмірінің іргелі қағидаларына әсер етіп, жұртшылықты алаңдатады.

Алдағы уақытта мелиорацияның рөлі арта түспек. Бұл бірқатар факторлардың әсерінен ауыл шаруашылығы өнімдеріне сұраныстың артуына байланысты: демографиялық (халық санының өсуі), әлеуметтік-экономикалық (адамның өмір сүру деңгейінің үздіксіз өсуі), технологиялық (ауыл шаруашылығы өндірісі үшін әлеуетті жер ресурстары ауыл шаруашылығы бар жерлерде). мелиорациясыз мүмкін емес). Ендеше, таяу жылдардағы негізгі ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісінің үдемелі өсуі жерді мелиорациялаудың ауқымы мен сапасына тікелей байланысты десек, артық айтқандық болмас.

Жалпы алғанда, өмірді жақсарту үшін жерді мелиорациялауды ұсынуға болады (1-сурет): (В.В.Шабанов, А.П. Бунин, 2004).

2. Агроклиматтық аймақтарға сәйкес мелиорацияның объектілері мен түрлері және оларды жүзеге асыру сипаты.туралыбізге елдер. Жерді мелиорациялаудың күрделілігі

Ауылшаруашылық мелиорациясы топырақтың су, ауа, микробиологиялық және қоректік режимдерін өзгертіп, мәдени өсімдіктердің өсіп-өркендеуіне қолайлы жағдай туғызады.

Ауыл шаруашылығы мелиорациясының объектілері ретінде:

су режимінің қолайсыз жерлері (батпақтар, батпақты жерлер, құрғақ далалар, жартылай шөлдер және шөлдер);

қолайсыз физикалық-химиялық қасиеттері бар жерлер (тұзды топырақтар, ауыр саз топырақтар, құмдар және т.б.)

судың немесе желдің зиянды механикалық әсеріне ұшыраған жерлер (шатырлар, жеңіл үрленетін топырақ жамылғысы).

1995 жылы 8 желтоқсанда Мемлекеттік Дума қабылдаған Ресей Федерациясының «Мелиорация туралы» Федералдық заңы мелиорация түрлері мен түрлерінің ұғымдарын анықтайды.

Мелиорациялық шаралардың сипатына қарай мелиорацияның келесі түрлері бөлінеді:

гидромелиорация;

агроорман шаруашылығы;

мәдени-техникалық мелиорация;

химиялық мелиорация.

Жерді мелиорациялаудың жекелеген түрлерінің бөлігі ретінде осы Федералдық заң мелиорация түрлерін белгілейді.

Жерді гидромелиорациялау. Жерді гидромелиорациялау – батпақты, шамадан тыс ылғалданған, құрғақ, эрозияға ұшыраған, шайылған және басқа жерлерді түбегейлі жақсартуды қамтамасыз ететін мелиоративтік шаралар кешенін жүргізуден тұрады. оның жағдайы судың әсеріне байланысты.

Жерді гидромелиорациялау мелиоративтік жүйелерді, сондай-ақ бөлек орналасқан гидротехникалық құрылыстарды пайдалана отырып суды көтеру, беру, бөлу және ағызу жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру арқылы мелиорацияланған жерлерде топырақтың су, ауа, жылу және қоректік режимдерін реттеуге бағытталған.

Мелиорацияның бұл түріне ирригациялық, құрғату, су тасқынына қарсы, селге қарсы, эрозияға қарсы және басқа да мелиорация түрлері жатады.

Агроорман шаруашылығы жерлерін мелиорациялау. Агроорман шаруашылығының мелиорациясы қорғаныш орман екпелерінің топырақ-қорғау, су реттегіш және басқа да қасиеттерін пайдалану арқылы жерді түбегейлі жақсартуды қамтамасыз ететін мелиоративтік шаралар кешенін жүргізуден тұрады.

Жерді қалпына келтірудің бұл түріне келесі мелиорация түрлері жатады:

эрозияға қарсы – жыраларда, сайларда, құмдарда, өзен жағаларында және басқа да аумақтарда орман екпелерін құру арқылы жерді эрозиядан қорғау;

егіс алқаптарын қорғау – ауыл шаруашылығы алқаптарының шекарасында қорғаныш орман екпелерiн құру арқылы жердi табиғи, антропогендiк және техногендiк қолайсыз құбылыстардың әсерiнен қорғау;

жайылымдарды қорғау – қорғаныш орман екпелерін құру арқылы жайылымдық жерлердің тозуын болдырмау.

Мәдени-техникалық мелиорация. Мәдени-техникалық мелиорация жерді түбегейлі жақсарту бойынша мелиоративтік шаралар кешенін жүргізуден тұрады.

Жерді қалпына келтірудің бұл түрі жерді қалпына келтірудің келесі түрлеріне бөлінеді:

мелиорацияланған жерлерді ағаш және шөптесін өсімдіктерден, тұмсықтардан, дүбірлерден және мүктерден тазарту;

мелиорацияланған жерлерді тастан және басқа заттардан тазарту;

Аталған мәселе көптеген факторлардан туындайды, бірақ олардың негізгілері – әлемде халық санының өсуі және планетаның бір тұрғынына шаққандағы егістік алқаптарының азаюы. Сонымен, егістік алқаптарының статистикасы мынадай: 1980 жылы бір планетаға 0,3 га; қазіргі уақытта 0,23 га.

Дүние жүзінің кейбір елдері үшін ол былай көрінеді: АҚШ – 0,5 га, Франция – 0,3, Румыния – 0,4, Италия 0,2 га.

Ресейде 1980 жылы бір тұрғынға 0,9 га болса, қазіргі кезде 0,7 га. Жоғарыдағы көрсеткіштерді бағалай отырып, иә, бізде жан басына шаққандағы егістік алқаптары басқа елдермен салыстырғанда көбірек. Алайда тек сандық көрсеткіштерді салыстыра отырып, үлкен қателік жібердік. Салыстыру кезінде табиғи, техникалық және әлеуметтік жоспардың көптеген факторларының жиынтығын және олардың ішінде, әрине, географиялық және климаттық жағдайларды ескеру қажет. Ал айтылғандардан қандай қорытынды жасауға болады?

Топырақтың өнімділігі көп жағдайда табиғи жағдайларға, ең алдымен жауын-шашын мен жылу мөлшеріне байланысты. Бұл жағынан біздің ауыл шаруашылығымыз жоғарыда аталған көптеген елдерге қарағанда қиын жағдайда. Осылайша, біздің егістік алқаптарымыздың үштен екісіне жуығы, оның ішінде барлық дерлік негізгі астық алқаптары мезгіл-мезгіл қайталанатын құрғақшылықтармен ылғал жеткіліксіз аймақта орналасқан, бұл жоғары өнім алуға мүмкіндік бермейді. Ал АҚШ пен Еуропа елдерінің негізгі ауылшаруашылық аймақтарында табиғи жағдайлар әлдеқайда жақсырақ.

Сонымен қатар, әлем халқының саны да қарқынды өсуде. Мәселен, БҰҰ-ның демографиялық қызметінің мәліметтері бойынша, бүгінде әлемде 5,9 миллиард адам тұрады, 2010 жылға қарай ол – 6,9, ал 2025 жылға қарай – 8,8 миллиард адамға дейін жетеді деп күтілуде. Ал, қазір шамамен 146,9 миллион тұрғыны бар Ресейде 2010 жылға қарай 141,9 миллион адам, ал тағы 15 жылдан кейін - 134,6 миллион адам болады.

Қазіргі уақытта 1 миллионға өсіп отырған халық үшін. Аптасына 250 мың адам, одан да көп тамақ қажет. Азық-түліктің негізгі бөлігі ауыл шаруашылығы өндірісінен алынады. Ауданның барлық аудандары егін өсіруге қолайлы емес екені белгілі. AT Осыған байланысты мұндай аумақтар әртүрлі рекультивацияға ұшырайды.Сонымен қатар, жерді мелиорациялау қажеттілігі қолайлы, табиғи-климаттық көрсеткіштер, жағдайлар бойынша ауыл шаруашылығы өндірісін интенсификациялау қажеттілігінен туындайды.

Мелиорация дегеніміз не?

Рекультивация (жаңарту)ұйымдастыру-экономикалық, техникалық, агротехникалық және басқа да шаралар кешені болып табылады түбегейлі және ұзақ мерзімді жақсартуға бағытталғанқолайсыз табиғи жағдайлар және топырақ құнарлылығын арттыру.

Мелиорацияқолайсыз табиғи жағдайларды қалпына келтірудегі адамзат тәжірибесін қорытатын және дамытатын ғылым. Топырақтың су, ауа және соған байланысты жылу және қоректік режимдерін бағытталған реттеу арқылы өсімдіктердің тіршілік ету ортасының сыртқы жағдайларын жақсарту әдістері мен құралдарын зерттейді.

Жерді мелиорациялау ауылшаруашылық жерлерінің өнімділігін арттырып қана қоймайды, сонымен қатар ауылшаруашылық өндірісінің жағдайын жақсартады.

Жерді мелиорациялау – су тасқыны, құрғақ жел, аяз, шаңды дауыл, топырақтың су эрозиясы және т.

Жерді мелиорациялау кішігірім контурларды жоюдың және ауданы 25-50 га немесе одан да көп ірі егістіктерді құрудың жалғыз жолы.

Топырақ бетін тегістеу тиімді суару және жерді сортаңданудан шайып алу үшін ғана емес, сонымен қатар ауылшаруашылық жұмыстарын жоғары өнімді және сапалы жүргізу үшін де қажет.

Терең қопсыту, кесу және моль толтыру топырақтың тығыздалуымен тиімді күресуге мүмкіндік береді.

Шашырату - құрғақ желмен күресудің күшті құралы, ол атмосфералық құрғақшылықтың әсерін айтарлықтай жеңілдетеді. Аэрозольді ылғалдандыру суармалы жерлерде ғана емес, сонымен қатар суарылмайтын жерлерде де құрғақ желмен күресудің негізгі әдісі болуы мүмкін.

Демек, мелиорация топырақтың табиғи немесе жасанды құнарлығын алуға немесе өнімсіз жерлерді өнімді дақылдарға айналдыруға мүмкіндік береді, топырақтың экономикалық құнарлылығын молайтуды құрудың және кеңейтудің ең маңызды, ал кей жағдайда таптырмас факторы болып табылады. жерді және олардың топырақ ресурстарын қарқынды пайдалану.

Жерді мелиорациялау – ауыл шаруашылығы өндірісін интенсификациялаудың қуатты құралы, сондықтан оны шебер және ұқыпты пайдалану керек.

Жерді мелиорациялау – бұл қоршаған ортадағы ауқымды өзгерістер саналы түрде, бүкіл қоғамның мүддесі үшін жүзеге асырылатын, болмай қоймайтын және алдын ала белгілі болған жағдай. Адам мелиорация әсерінен жүріп жатқан процестерді өз білгенінше топыраққа, ал ол арқылы бүкіл қоршаған ортаға әсер етуді саналы түрде жоспарлайды және жүзеге асырады. Теориялық тұрғыдан алғанда, мелиорация тек қана ілгерілету керек, дегенмен бұл көбінесе іс жүзінде толық жүзеге асырылмайды: кейбір жағдайларда - объективті мүмкін еместіктен, басқаларында - жеткіліксіз білімнен.

Оны жүзеге асыру үшін мелиорация айтарлықтай шығындарды талап етеді: материалдық, еңбек және ақшалай. Ауыл шаруашылығы қомақты инвестиция мен ресурстарды қажет ететін басқа да әдістерді (шараларды) біледі. Дегенмен, басқа шаралардан айырмашылығы, мелиорация әдістері жерге (топыраққа) қолданылады, оларды ешбір жағдайда басқа жерге ауыстыруға болмайды.

Дегенмен, мелиорацияның бұрын берілген анықтамасымен, мелиорация әдістері топырақтың физика-химиялық қасиеттерін өзгертуге бағытталғанын атап өту керек. Жақсарту әсері іргелі болып табылады және ауылшаруашылық тәжірибелерінен айырмашылығы бір вегетациялық кезеңмен шектелмейді.

Халық санының үздіксіз өсуі және азық-түлік өнімдері мен ауыл шаруашылығы шикізатына сұраныстың артуы жағдайында негізгі және алмастырылмайтын өндіріс құралы – жерді пайдалануды жан-жақты интенсификациялау есебінен азық-түлік өндірісінің өсуін жеделдету міндеті сөзсіз қойылады. . Интенсификацияны күшейту ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін енгізумен, өндірісті, өңдеуді ұйымдастыруды, техника мен технологияны жетілдірумен, мелиорацияланған жерлерде ауыл шаруашылығын интенсификациялауды қамтамасыз етумен байланысты.

Өркениет дамуының қазіргі кезеңінде адам жер бетіндегі барлық өзгерістердің негізгі факторына айналады, ал енді рұқсат етілген шекараларға жақындай отырып, өмір сүру стратегиясының барлық басқаларға қарағанда басымдығы туралы мәселе туындайды. адам қызметінің мақсаттары. Осы жағдайларда мелиорацияның рөлі айтарлықтай артады, оны адам өмірінің сапасын және оның қоршаған ортасын жан-жақты жақсарту мақсатында биосфераға шығармашылық әсер етудің бір түрі ретінде қарастыруға болады.

Топыраққа мелиоративтік әсер ету оның негізгі қасиеттерінің, су, жылу, гидрохимиялық және басқа режимдердің жағдайларының түбегейлі өзгеруіне әкеледі. Ол айналадағы аумақтарға әсер етеді және осылайша, әрине, ғасырлар бойы қалыптасқан табиғи тепе-теңдікті бұзады. Ауқымды мелиорация адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасты оңтайландыру қажеттілігінен туындайды. Мәселе өте күрделі және өткір. Бұл адам өмірінің іргелі қағидаларына әсер етіп, жұртшылықты алаңдатады.

Алдағы уақытта мелиорацияның рөлі арта түспек. Бұл бірқатар факторлардың әсерінен ауыл шаруашылығы өнімдеріне сұраныстың артуына байланысты: демографиялық (халық санының өсуі), әлеуметтік-экономикалық (адамның өмір сүру деңгейінің үздіксіз өсуі), технологиялық (ауыл шаруашылығы өндірісі үшін әлеуетті жер ресурстары ауыл шаруашылығы бар жерлерде). мелиорациясыз мүмкін емес). Ендеше, таяу жылдардағы негізгі ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісінің үдемелі өсуі жерді мелиорациялаудың ауқымы мен сапасына тікелей байланысты десек, артық айтқандық болмас.

Жалпы алғанда, өмірді жақсарту үшін жерді мелиорациялауды ұсынуға болады (1-сурет): (В.В.Шабанов, А.П. Бунин, 2004).

2. Агроклиматтық аймақтарға сәйкес мелиорацияның объектілері мен түрлері және оларды жүзеге асыру сипаты.туралыбізге елдер. Жерді мелиорациялаудың күрделілігі

Ауылшаруашылық мелиорациясы топырақтың су, ауа, микробиологиялық және қоректік режимдерін өзгертіп, мәдени өсімдіктердің өсіп-өркендеуіне қолайлы жағдай туғызады.

Ауыл шаруашылығы мелиорациясының объектілері ретінде:

су режимінің қолайсыз жерлері (батпақтар, батпақты жерлер, құрғақ далалар, жартылай шөлдер және шөлдер);

қолайсыз физикалық-химиялық қасиеттері бар жерлер (тұзды топырақтар, ауыр саз топырақтар, құмдар және т.б.)

судың немесе желдің зиянды механикалық әсеріне ұшыраған жерлер (шатырлар, жеңіл үрленетін топырақ жамылғысы).

1995 жылы 8 желтоқсанда Мемлекеттік Дума қабылдаған Ресей Федерациясының «Мелиорация туралы» Федералдық заңы мелиорация түрлері мен түрлерінің ұғымдарын анықтайды.

Мелиорациялық шаралардың сипатына қарай мелиорацияның келесі түрлері бөлінеді:

гидромелиорация;

агроорман шаруашылығы;

мәдени-техникалық мелиорация;

химиялық мелиорация.

Жерді мелиорациялаудың жекелеген түрлерінің бөлігі ретінде осы Федералдық заң мелиорация түрлерін белгілейді.

Жерді гидромелиорациялау. Жерді гидромелиорациялау – батпақты, шамадан тыс ылғалданған, құрғақ, эрозияға ұшыраған, шайылған және басқа жерлерді түбегейлі жақсартуды қамтамасыз ететін мелиоративтік шаралар кешенін жүргізуден тұрады. оның жағдайы судың әсеріне байланысты.

Жерді гидромелиорациялау мелиоративтік жүйелерді, сондай-ақ бөлек орналасқан гидротехникалық құрылыстарды пайдалана отырып суды көтеру, беру, бөлу және ағызу жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру арқылы мелиорацияланған жерлерде топырақтың су, ауа, жылу және қоректік режимдерін реттеуге бағытталған.

Мелиорацияның бұл түріне ирригациялық, құрғату, су тасқынына қарсы, селге қарсы, эрозияға қарсы және басқа да мелиорация түрлері жатады.

Агроорман шаруашылығы жерлерін мелиорациялау. Агроорман шаруашылығының мелиорациясы қорғаныш орман екпелерінің топырақ-қорғау, су реттегіш және басқа да қасиеттерін пайдалану арқылы жерді түбегейлі жақсартуды қамтамасыз ететін мелиоративтік шаралар кешенін жүргізуден тұрады.

Жерді қалпына келтірудің бұл түріне келесі мелиорация түрлері жатады:

эрозияға қарсы – жыраларда, сайларда, құмдарда, өзен жағаларында және басқа да аумақтарда орман екпелерін құру арқылы жерді эрозиядан қорғау;

егіс алқаптарын қорғау – ауыл шаруашылығы алқаптарының шекарасында қорғаныш орман екпелерiн құру арқылы жердi табиғи, антропогендiк және техногендiк қолайсыз құбылыстардың әсерiнен қорғау;

жайылымдарды қорғау – қорғаныш орман екпелерін құру арқылы жайылымдық жерлердің тозуын болдырмау.

Мәдени-техникалық мелиорация. Мәдени-техникалық мелиорация жерді түбегейлі жақсарту бойынша мелиоративтік шаралар кешенін жүргізуден тұрады.

Жерді қалпына келтірудің бұл түрі жерді қалпына келтірудің келесі түрлеріне бөлінеді:

мелиорацияланған жерлерді ағаш және шөптесін өсімдіктерден, тұмсықтардан, дүбірлерден және мүктерден тазарту;

мелиорацияланған жерлерді тастан және басқа заттардан тазарту;