7-параграф. "Таным" білім беру саласы
163. "Таным" білім беру саласының базалық мазмұны келесі ұйымдастырылған оқу қызметтерінде жүзеге асырылады: сенсорика, кеңістікте бағдарлай білу, жаратылыстану, қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру, құрастыру.
164. Мақсаты - сенсорлық емес психикалық функциялармен бірге сақталған анализаторлардың негізінде баланың танымдық қабілетін дамыту және түзету.
165. Міндеттері:
1) озаттардың мәнді белгілерін ерекшелеу, салыстыру, бақылау біліктілігін қалыптастыру негізінде танымдық тәжірибесін молайту;
2) түсінік қалыптастыру мақсатында заттар туралы білімдерін жалпылау және топтастыру амалдарын үйрету;
3) перцептивті әрекетті қалыптастырудың негізі ретінде заттық-тәжірибелік әрекетті дамыту;
4) кеңістікте бағдарлану дағдыларын дамыту.
8-параграф. 1-жартыжылдық
166. Сенсорика.
167. Иіс пен дәм сезуді дамыту:
1) қарапайым иістерді ажыратуға үйрету;
2) қолданылатын тамақтар әртүрлі дәмде болатыны туралы білімдерін бекіту (тәтті кәмпит, қышқыл алма);
3) ас азық-түлікке тән иістерді ажыратуға үйрету;
4) бірнеше иістерден бірдей иістерді табуға ынталандыру;
5) тірі және өлі табиғат объектілері мен заттардың шынайы иістерімен таныстыру;
6) тұрмыстық және тамақ иістерін ажыратуға үйрету;
7) қоршаған кеңістіктегі иісті заттармен сәкестендіруге үйрету.
168. Тактильды қабылдауының дамуы:
1) нақты және контрастылы тактильды қоздырғыштарға зейіндерін тұрақтандыруға үйрету;
2) заттың көлемі мен формасын ескере отырып, затты алу біліктілігін бекіту;
3) беткі жамылғысының құрылымымен ерекшеленетін табиғи матриалдарды қолдану арқылы тактилды қабылдауын дамытуды жалғастыру;
4) ашық көзімен беткі жамылғысы әртүрлі заттарды қолмен қысуға үйрету;
5) арнайы қозғалғыш қимылмен зерттеуге үйрету;
6) алақан, қол, саусақтарымен заттарды зерттеу біліктілігін қалыптастыру;
7) өз-өзіне қолына және массаж жасау арқылы тактильды қабылдауын дамытуға жәрдемдесу; масаж щеткасының көмегімен арқаға массаж жасау.
169. Қалдық көру арқылы қабылдауының дамуы:
1) қолмен қағып алуды қалыптастыру, қол мен көз қимылын бақылау, затқа көз тоқтатуға үйрету;
2) ересек адаммен қарым-қатынас жасау шенберінде заттар мен ойыншықтарға қызығушылығын дамытуды жалғастыру;
3) диалог бойынша серіктесіне зейінін тұрақтандыруға жәрдемдесу;
4) тактильды қабылданатын графикалық белгілер (фота, сурет) және ойыншықтарға, оның бөліктеріне,заттарға көз тоқтатуына ынтасын шақыру ;
5) кеңістікте орналасуына қарай заттардың бі-біріне қатынасына қарай зататрдың бөліктерін орналастыруға үйрету;
6) заттарды формасы бойынша (дөңгелек, төртбұрыш, тіктөртбұрыш) түсі бойынша (көк,қызыл, сары), мөлшері бойынша (үлкен-кіші) дифференцациялауға үйрету;
7) сандық белгіге (біреу-көп)бағдарланауға үйрету;
8) есептеуші таяқшаның көмегімен ересек адамның әрекетіне еліктеу арқылы құрастыру элементтерін кеңістікте орналастыруға үйрету;
9) еліктеу бойынша қарапайым құрылыс құру біліктілігін бекіту;
10) еңкею тегістігінде баланың бормен сурет салуға ынталандыру;
11) форма және көлемі бойынша бірдей заттарды сәйкестендіру біліктілігін бекіту;
12) көлемі бойынша үш зат арасындағы (үлкен,кіші-ең кіші) сәйкесті туралы түсініктерін қалыптастыру;
13) үш мүмкіндіктен берілген сенсорлық қасиеті бойынша затты таңдауға үйрету.
170. Есту қабілетін дамыту:
1) сөздік емес дыбыстарға қызығушылығын ояту, оған жауап қайтаруын дамыту;
2) сөздік емес дыбыстарды дифференциациялау біліктілігін дамыту;
3) әртүрлі қашықтықта (жақын-алыс) дыбыс дереккөзін табуға үйрету;
4) бағытты дұрыс табуға, қайдан дыбыс шығып жатқанын, өз орналасқан жерін анықтау, қимыл бағытын анықтауға үйрету;
5) шулы ортада ересек адамның даусын тыңдауға үйрету;
6) заттың дыбысталуы бойынша (ойыншық, сылдырмақ, музыкалық ойыншық) дұрыс дыбысталған ойыншықты табуға үйрету;
7) еліктеу бойынша дұрыс дыбысталған ойыншықты табуға, өздігімен дыбысқа еліктеуді жасауға үйрету;
8) ақырын және қатты дауысты шығару үшін дыбыс күшін өлшеуге үйретуді жалғастыру;
9) шум сипаты бойынша ажырату, оларға эмоционалды жауап қайтаруға үйрену: қуанышты дыбысқа қуанышты мимика, сәйкес қимылғаестуін тұрақтандыру.
171. Вестибулярлы аппаратын дамыту:
1) шынтаққа тіреліп, ішпен жату қалпында (ойнау, сурет салу) жұмыс жасауға баланы үйрету;
2) алдындағы ойыншықты итеру арқылы тосқауылдан айналып қозғалуға үйрену;
3) аяқтың ұшында жүруді бекіту;
4) тізқатар тұруға үйрету;
5) аяқтың кезектілігімен баспалдақ бойынша түсуге үйрету;
6) сүйенішпен бір аяқта тұру қалпында қимыл үйлесімділігінің дамуына жәрдемдесуді жалғастыру (оң және солға бөлек);
7) допты аяқпен тебуге үйрету;
8) допты екі қолымен ұстап көлдеңнен лақтыруға үйрету;
9) екі қолымен допты ұстап алуға үйрету;
10) таяқша арқылы атап өтуге үйрету; зат астына еңбектеу;
11) ересектің көмегімен гимнастикалық таяқша бойынша жүруге үйрету;
12) гимнастикалық таяқшадан атап өтуге үйрету;
13) тік және көлдеңнен жазықтықта сурет салуға үйретуді жалғастыру.
172. Күтілетін нәтижелер:
1) қарапайым иістерді ажырату;
2) қолданылатын тамақтар әртүрлі дәмде болатыны туралы біледі (тәтті кәмпит, қышқыл алма);
3) азық-түліктерге тән иістерді ажыратады;
4) бірнеше иістерден бірдей иістерді табады;
5) тұрмыстық және тамақ иістерін ажыратады;
6) қоршаған кеңістіктегі иісті заттармен сәкестендіруге үйрету;
7) нақты және контрастылы тактильды қоздырғыштарға зейіндерін тұрақтандырады;
8) заттың көлемі мен формасын ескере отырып, затты алады
9) ашық көзімен беткі жамылғысы әртүрлі заттарды қолмен қысады;
10) арнайы қозғалғыш қимылмен зерттеуді қолданады;
11) алақан, қол, саусақтарымен заттарды зерттейді;
12) қолмен қағып алуды қалыптастыру, қол мен көз қимылын бақылау, затқа көз тоқтатады;
13) ересек адаммен қарым-қатынас жасау шенберінде заттар мен ойыншықтарға қызығушылық танытады;
14) диаолог бойынша серіктесіне зейінін тұрақтандырады;
15) тактильды қабылданатын графикалық белгілер (фота, сурет) және ойыншықтарға, оның бөліктеріне,заттарға көз тоқтатады;
16) кеңістікте орналасуына қарай заттардың бір-біріне қатынасына қарай заттардың бөліктерін орналастырады;
17) заттарды формасы бойынша (дөңгелек, төртбұрыш, тіктөртбұрыш) түсі бойынша (көк,қызыл, сары), мөлшері бойынша (үлкен-кіші) дифференцациялайды;
18) сандық белгіге (біреу-көп)бағдарланады;
19) есептеуші таяқшаның көмегімен ересек адамның әрекетіне еліктеу арқылы құрастыру элементтерін кеңістікте орналастырады;
20) еліктеу бойынша қарапайым құрылыс құрады;
21) еңкею тегістігінде баланың бормен сурет салуға талпынады;
22) форма және көлемі бойынша бірдей заттарды сәйкестендіреді;
23) көлемі бойынша үш зат арасындағы (үлкен,кіші-ең кіші) сәйкестіндіруге талпынады;
24) үш мүмкіндіктен берілген сенсорлық қасиеті бойынша затты таңдайды.
25) сөздік емес дыбыстарға қызығушылығын ояту, оған жауап қайтарады;
26) сөздік емес дыбыстарды дифференциациялайды;
27) әртүрлі қашықтықта (жақын-алыс) дыбыс дереккөзін табады;
28) бағытты дұрыс табуға, қайдан дыбыс шығып жатқанын, өз орналасқан жерін анықтау, қимыл бағытын анықтайды;
29) шулы ортада ересек адамның даусын тыңдайды;
30) заттың дыбысталуы бойынша (ойыншық, сылдырмақ, музыкалық ойыншық) дұрыс дыбысталған ойыншықты табады;
31) еліктеу бойынша дұрыс дыбысталған ойыншықты табуға, өздігімен дыбысқа еліктейді;
32) ақырын және қатты дауысты шығару үшін дыбыс күшін өлшейді;
33) шуды сипаты бойынша ажыратып, оларға эмоционалды жауап қайтарады: қуанышты дыбысқа қуанышты мимика, сәйкес қимылға естуін тұрақтандырады;
34) шынтаққа тіреліп, ішпен жату қалпында (ойнау, сурет салу) жұмыс жасайды;
35) алдындағы ойыншықты итеру арқылы тосқауылдан айналып өтеді;
36) аяқтың ұшында жүруге талпынады;
37) тізқатар тұруға талпынады;
38) аяқтың кезектілігімен баспалдақ бойынша түседі;
39) сүйенішпен бір аяқта тұру қалпында қимыл үйлесімділігіне талпынады (оң және солға бөлек);
40) допты аяқпен тебуге талпынады;
41) допты екі қолымен ұстап көлдеңнен лақтырады;
42) екі қолымен допты ұстап алады;
43) таяқша арқылы атап өтеді; зат астынан еңбектейді;
44) ересектің көмегімен гимнастикалық таяқша бойынша жүреді;
45) гимнастикалық таяқшадан аттап өтеді;
46) тік және көлдеңнен жазықтықта сурет салады.
173. Кеңістікте бағдарлай білу:
1) балаға қоршаған кеңістікте қозғалу үшін өз денесінен қарай жүру нүктесі екенін санасына жеткізу;
2) кеңістікте бағдарлану үшін қалдық көруін қолдану дағдысын қалыптастыру;
3) өз дене бөлігін ересек адамның, қуыршақтың дене бөлігімен сәйкестендіруге үйрету ;
4) дене бөліктерінің кеңістікте орналасу туралы түсініктерін қалыптастыруды (бас-жоғары, аяқ-төмен, сол қол, оң қол) дамыту;
5) үй, бөлме ішінен шығу негізінде жақын ортада бағдарлана алуын жалғастыру;
6) баланы бөлме кеңістігінде және заттардың кеңістікте орналасуына (анда, мында), қоршаған орта, сурет салу, жапыстыру, құрастыру, заттық-ойын әрекетіне бағдарлана алуға үйрету;
7) топ кеңістігінде бағдарлана алуға үйрету, ұйықтан тұруды түсіну: дәретханаға бар, топқа бар; пиктограмманы қолдану;
8) бөлмеден және балбақшадан тыс кеңістікте бағдарлануға үйрету;
9) жүру амалын, жүру кезінде қол мен аяқтың үйлесімділігін сақтауын жалғастыру;
10) баспалдаққа дұрыс түму мен шығу біліктілігін дамыту (өз әрекетін дактильды-ым-ишараттық немесе сөздік (қалдық естуі бар кезде) формада тұтқадан ұстау, бір аяғын қою, бір аяғын баспалдаққа қою: "Мен жоғарыдамын. Мен төменге түсемін";
11) баланы ауыспалы кеңістікпен таныстыру, мысалы, үстелге жету үшін алдындағы ойыншықты алу.
174. Күтілетін нәтижелер:
1) балаға қоршаған кеңістікте қозғалу үшін өз денесінен қарай жүру нүктесі екенін біледі;
2) кеңістікте бағдарлану үшін қалдық көруін қолданады;
3) өз дене бөлігін ересек адамның, қуыршақтың дене бөлігімен сәйкестендіреді;
4) дене бөліктерінің кеңістікте орналасу туралы түсініктері бар;
5) үй, бөлме ішінен шығу негізінде жақын ортада бағдарлана алуға талпынады;
6) жүру амалын, жүру кезінде қол мен аяқтың үйлесімділігін ұштастырады;
7) баспалдаққа дұрыс түсуді, шығады (өз әрекетін дактильды-ым-ишараттық немесе сөздік (қалдық естуі бар кезде) формада тұтқадан ұстау, бір аяғын қою, бір аяғын баспалдаққа қою: "Мен жоғарыдамын. Мен төменге түсемін";
8) баланы ауыспалы кеңістікпен таныс, мысалы, үстелге жету үшін алдындағы ойыншықты алу;
9) баланы бөлме кеңістігінде және заттардың кеңістікте орналасуына (анда, мында), қоршаған орта, сурет салу, жапыстыру, құрастыру, заттық-ойын әрекетіне бағдарланады;
10) топ кеңістігінде бағдарлана алады, ұйықтан тұруды түсінеді: дәретханаға бар, топқа бар; пиктограмманы қолдану;
175. Жаратылыстану.
176. Мен және қоршаған орта:
1) топ педагогын тану, атымен сәйкестендіре алу біліктілігін қалыптастыру;
2) топ балаларын тану, атымен сәйкестендіре алу біліктілігін қалыптастыру;
3) таныс және таныс емес адамдарды тану біліктілігін қалыптастыру.
177. Мен және табиғат.
178. Тәулік бөліктері:
1) бала орындайтын тәжірибелік әрекет негізінде тәулік (күн-түн) бөліктері туралы білімдерін қалыптастыру;
2) күн мен түннің белгілері туралы білімдерін қалыптастыру (күндіз-жарық, күн шығады, түнде-қараңғы);
3) тәулік бөлігімен (күндіз-ойнайды, тамақ ішеді; түнде-ұйықтайды) күн тәртібінде нақты әрекетті сәйкестендіру біліктілігін қалыптастыру;
4) графикалық бейнелерді қолдану арқылы тәулік бөлігін (сөйлеу мүмкіндігі бар балаға сәйкес) атауға, күн мен түнді ажырату біліктілігін қалыптастыру.
179. Жыл мезгілдері:
1) бала орындайтын (жазда-құмда ойнаймыз, қыста-қармен ойнаймыз) тәжірибелік әрекет негізінде жыл мезгілдері (жаз-қыс) туралы білімдерін қалыптастыру;
2) жаз-қыс мезгілінің белгілері туралы (жазда-жылоы, ағаштарда жасыл жапырақтар; қыста-суық, қар бар) білімдерін қалыптастыру;
180. Өлі табиғаттың объектілері:
1) тірі емес табиғат объектілері туралы білімдерін қалыптастыру (құм, тас);
2) тәжірибелік әрекетте (құм-құрғақ, дымқыл) құмның қасиеті мен ерекшеленетін белгілері туралы білімдерін қалыптастыру;
3) құммен (себу, салу, қазу, жапыстыру) әрекет жасау біліктілігін қалыптастыру;
4) таспен таныстыру: кішкентай тастар- балабақша алаңында, аквариумде; үлкен тастар-далада. Кішкентайлар- жеңіл, үлкендер-ауыр;
181. Өсімдіктер:
1) жақын ортадағы өсімдіктеріне (ағаш, шөп, бөлме гүлдері) қызығушылығын ояту;
2) жемістер (алма, алмұрт) және көкіністер (қияр, қырыққабат) туралы білімдерін қалыптастыру;
3) көкініс пен жемісті сыртқы келбеті мен дәмінен тану біліктілігін қалыптастыру;
4) өсімдіктерге (шыбықтарды сындыруға, гүлдерді үзуге болмайды: өсімдіктерге күтім жасау) мейірімділік қатынас жасау біліктілігін қалыптастыру;
5) графикалық бейнелердің көмегімен өсімдіктерді көрсету мен атау (сөйлеу тілінде мүмкіндігі бар балаға) біліктілігін қалыптастыру.
182. Күтілетін нәтижелер:
1) топ педагогын таниды, атымен сәйкестендіреді;
2) топ балаларын таниды, атымен сәйкестендіреді;
3) таныс және таныс емес адамдарды таниды;
4) бала орындайтын тәжірибелік әрекет негізінде тәулік (күн-түн) бөліктері туралы білімдері бар
5) күн мен түннің белгілері туралы білімдері бар (күндіз-жарық, күн шығады, түнде-қараңғы);
6) тәулік бөлігімен (күндіз-ойнайды, тамақ ішеді; түнде-ұйықтайды) күн тәртібінде нақты әрекетті сәйкестендіреді;
7) графикалық бейнелерді қолдану арқылы тәулік бөлігін (сөйлеу мүмкіндігі бар балаға сәйкес) атауға, күн мен түнді ажыратады;
8) бала орындайтын (жазда-құмда ойнаймыз, қыста-қармен ойнаймыз) тәжірибелік әрекет негізінде жыл мезгілдері (жаз-қыс)туралы білімдері бар;
9) жаз-қыс мезгілінің белгілері туралы (жазда-жылы, ағаштарда жасыл жапырақтар; қыста-суық, қар бар) білімдері бар;
10) өлі табиғат объектілерін біледі (құм, тас);
11) тәжірибелік әрекетте (құм-құрғақ, дымқыл) құмның қасиеті мен ерекшеленетін белгілері туралы біледі;
12) құммен (себу, салу, қазу, жапыстыру) әрекет жасайды;
13) тастың қасиеттерімен таныс: кішкентай тастар- балабақша алаңында, аквариумде; үлкен тастар-далада. Кішкентайлар- жеңіл, үлкендер-ауыр;
14) жақын ортадағы өсімдіктеріне (ағаш, шөп, бөлме гүлдері) қызығушылығы бар;
15) жемістер және көкіністер туралы білімдері бар;
16) көкініс пен жемісті сыртқы келбеті мен дәмінен таниды;
17) өсімдіктерге (шыбықтарды сындыруға, гүлдерді үзуге болмайды: өсімдіктерге күтім жасау) мейірімділік қатынас жасайды;
18) графикалық бейнелердің көмегімен өсімдіктерді көрсетеді,атайды (сөйлеу тілінің мүмкіндігі бар балаға).
183. Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру:
1) ұзындықтары әр түрлі таяқшаларды, қағаз жолақтарын бір-біріне қою барысында ұштарын сәйкестендіруге үйрету;
2) мынадай заттарды сипап көруге беру: куб, цилиндр, конус, параллелелипед;
3) өздікті қолдану (сөз және/немесе ым): тең-тең емес (саны бойынша), жоғары-төмен, ұзын-қысқа, жуан-жіңішке (белгілі жағдаяттарда), шар, куб, цилиндр, конус. Үшке дейінгі есеппен таныстыру;
4) үшке дейінгі есеппен таныстыру;
5) еліктеу, үлгі, сөз бойынша бірдей заттар ішінен біреу және көпті ерекшелеуге үйрету;
6) "біреу", "көп" сөзімен таныстыру;
7) үш сан шамасында сөздік сипатсыз көптікті тәжірибелік салыстыруға үйрету;
8) саусақтың санымен заттарды сәйкестендіруге қолдану;
9) ойын және тұрмыста сан бойынша көптіктен бір немесе екі затты сәйкестендіріп, таңдауды жүзеге асыруға үйрету;
10) күнделікті біріктірілетін заттарды сәйкестендіру;
11) ойын жағдайында (қуыршақ үлкен-төсек кішкентай, кішкентай үй-аю үлкен, қақпа кішкентай-машина үлкен) заттарды көлемі бойынша сәйкестендіруге үйрету;
12) "кішкентай", "үлкен" сөзімен таныстыру;
13) көлемі бойынша бірдей заттарды сәйкестендіруге үйрету (сабақта және тұрмыста);
14) бір біріне қою және салу арқылы көлем бойынша заттарды сәйкестендіру;
15) нақты кезектілікпен (үлгі бойынша) тізбекке 3-4 (4-6) пирамида сақиналырын салу, үй жасау және тізбекті толтыру;
16) 2-3 дидактикалық ойыншықтан таңдау жұмысы кезінде шар және шаршыны ажыратуға және формасын ескеруді үйрету;
17) "шар", "текше" сөздерімен таныстыру;
18) "Дәл осындай бер" нұсқауы мен еліктеу бойынша көлемді формаларды ажырату.
184. Күтілетін нәтижелер:
1) ұзындықтары әр түрлі таяқшаларды, қағаз жолақтарын бір-біріне қою барысында ұштарын сәйкестендіреді;
2) өздікті қолдану (сөз және/немесе ым): тең-тең емес (саны бойынша), жоғары-төмен, ұзын-қысқа, жуан-жіңішке (белгілі жағдаяттарда), шар, куб, цилиндр, конус. Үшке дейінгі есеппен таныс.
3) еліктеу, үлгі, сөз бойынша бірдей заттар ішінен біреу және көпті ерекшелейді;
4) "біреу", "көп" сөзімен таныс;
5) үш сан шамасында сөздік сипатсыз көптікті тәжірибелік салыстырады;
6) саусақтың санымен заттарды сәйкестендіреді;
7) ойын және тұрмыста сан бойынша көптіктен бір немесе екі затты сәйкестендіріп, таңдайды;
8) күнделікті біріктірілетін заттарды сәйкестендіреді (кесе - ыдыс, тарелка - қасықтар, қорап - қақпақ, 2-3 бөліктен тұратын матрешка);
9) ойын жағдайында заттарды көлемі бойынша сәйкестендіреді;
10) "кішкентай", "үлкен" сөзімен таныс;
11) көлемі бойынша бірдей заттарды сәйкестендіреді (сабақта және тұрмыста);
12) бір біріне қою және салу арқылы көлем бойынша заттарды сәйкестендіру;
13) нақты кезектілікпен (үлгі бойынша) тізбекке 3-4 (4-6) пирамида сақиналырн салу, үй жасау және тізбекті толтырады;
14) 2-3 дидактикалық ойыншықтан таңдау жұмысы кезінде шар және шаршыны ажыратады және формасын ескереді (игры "Не домалайды, не домаламайды", "Терезені тап"-коропка қиығына әртүрлі геометриялық фигураларды салу);
15) "шар", "шаршы" сөзімен таныс;
16) "Дәл осындай бер" нұсқауы мен еліктеу бойынша көлемді формаларды ажыратады.
185. Құрастыру:
1) құрастыру материалдармен жұмыс жасау ниеттерін ояту;
2) ұзақ мерзімді емес ойынды қолнау мақсатында (қуыршаққа, машинаға жиһаз; машинаға гараж, қақпа құру; қуыршаққа үй) баланың көз алдында күрделі емес құрастыруларды құрастыру;
3) басқа балалармен құрастырулар құруға үйрету;
4) объектілердің кеңістік қасиеттерін (форма, көлем, орналасуы) қабылдауын дамытуға жаттығулар мен арнайы дидактикалық ойындар жүргізу;
5) үлгі бойынша құрастыруға қажетті элементтер жинағын фоннан ерекшелеу (мынандай қайда?);
6) тегіс (графикалық) үлгілерді қолдану;
7) "толықтыру" амалын амалын қолдану;
8) графикалық, үлгі және ересек адамға еліктеу бойынша құрастыруды құруға үйрету;
9) сабақтан тыс, заттық-құрылыс ойындар барысында құрастыру бойынша дағдыларын бекіту.
186. Күтілетін нәтижелер:
1) құрастыру материалдармен жұмыс жасайды;
2) басқа балалармен құрастырулар құрастырады;
3) үлгі бойынша құрастыруға қажетті элементтер жинағын фоннан ерекшелейді (мынандай қайда?);
4) тегіс (графикалық) үлгілерді қолданады;
5) "толықтыру" амалын (үйге есік пен терезені бекіту), сонымен қатар "қосу" амалын қолданады;
6) графикалық, үлгі және ересек адамға еліктеу бойынша құрастыруды құрады;
7) сабақтан тыс, заттық-құрылыс ойындар барысында құрастыру бойынша меңгерген дағдыларын қолданады.
Достарыңызбен бөлісу: |