Мазмұны Кіріспе Тарау -I. Кеңестік шығармашылық интеллигенциясы калыптасуының бастапқы кезеңІ

ХХ ғасырдың басында жалпыресейлік мұсылмандық және түркі халықтары арасындағы азаттық қозғалыста бірнеше бағыт байқалды. Мәселен, Ә.Бөкейханов бастаған қазақ саяси элитасы Россия федеративтік демократиялық республикасы құрамында ұлттық мемлекеттік автономия алудан үміттеніп, осы мақсатты өзіне мұрат тұтқан ұлттық-саяси Алаш партиясы мен Алашорда үкіметін құрды яғни қазақ жерін, оның асты үсті берекесін, ұлттық рұхани құндылықтарын ұлттық мемлекеттік құрылым арқылы сақтап, оларды жаңа талапқа сай бейімдеу міндетін қойды. Бұл орыс үкіметінің Қазақстанда жүргізілген пәрменді қоныс аудару және орсытандыру саясатына қарсы жауап ретінде білімді ұлттық элита тарапынан қарастырылған табиғи қам-қаракет болатын.

Мұстафа Шоқай және Минуар Кари бастаған келесі бағыттағы Түркістан өлкесінің зиялылары (құрамында қазақ, өзбек, қырғыз, тәжік, түркімен, татар бар) Түркістан халықтарын отарлық тәуелсіздіктен- экономикалық және мәдени мешеуліктен Ресей Федерасиясы құрамында Түркістан Республикасын (мұхтарият) құру арқылы құтқарудан үміттенді. Осы мақсатта Түркістан өлкесі мұсылман халықтарының орта мәселелерін талдауға алған мұсылман съезі Түркістан автономиясы құрылғандығын жария еткен оның Уақытша үкіметін бекітті. Бұл бағыттағы Түркістандық зиялылардың түсінігі бойынша қуатты отарлық биліктің зорлығынан оған Түркістан халықтарының саяси, экономикалық және діни ауыз бірлігін, тұтастығын қарсы қою арқылы ғана мүмкін еді. Басқаша айтқанда Түркістандық саяси элита Ресейдің Түркістандағы саясатын жеке ұлттардың мүддесіне қарсы бағытталған әрекет емес, жалпы өлке халықтарының ортақ мүддесіне, өркениеттік құндылықтарына шабуыл есебінде бағалап, оған күш біріктіп қарсы шығуды азаттық қозғалыстың басты міндетіне жатқызды.

Келесі бағыттағы зиялылар 1917 жылғы Қазан социалистік революциясы жеңгенен кейінгі уақытта Ресей социал-демократиясы большевиктер партиясының бағадарламасына қабыл алып, өз елдері арасында осы саяси ұйымның талап-тілектерін орнықтырушы күшке айналды.

Әрине, ресейлік түркі халықтарының азаттық қозғалысындағы бұл бағыттар арасындағы айырмашылықты асыра бағалауға болмас.Сонымен бірге оны елемеу де қателікке ұрындырар еді. Біздің түсінігімізше, ХХ ғасырдың басында өмірге келген бұл азаттық қозғалыстағы алдыңғы екі ағым теориялық немесе тәжірибелік тұрғыдан болсын өзінің логикалық соңынан жетпестен империялық күштердің араласуымен үзіліп қалды. Кезінде өмірге келіп, қызу тартыс туғызған бұл ағымдар ұстанған пікірлерді қазіргі тарихи кезеңде ой елегінен өткізу тым пайдасыз болмас деп түсінеміз.

Ұлттық элитаның социалистік төңкеріске шейін қалыптасып қалған ұлттық идеологиясы, ұлттық қайта жаңғыру бағдарламасы бар еді. Өз ретінде бұл идеология, бағдарлама іске асып, шындыққа айналса,онда қазақ елі басқа елдің, өзге мемлекеттің идеологиялық арбауына көнбейтін еді. Демек, жаңа отарлау (неоколонизация) саясатына бой алдырмайтын еді, яғни өз атамекеннің байлығын өз игерерлік жағдайға жетіп, өзін-өзі басқара алатын еді.

1. 
   Бес арыс. Естеліктер, эсселер және зерттеу мақалалар. Алматы: Жалын, 1992. 294-295-б
   
2. 
   Қамзабек ұлы Д. Руханият. Алматы: Білім, 1997. 203-б
   
3. 
   Екеу. Абайдан соңғы ақындар // Абай. 1918. №1 7-б.
   
4. 
   Қазақстан кеңес жазушыларының тұңғыш съезі. КИХЛ,1934. 71-б
   
5. 
   Сәрсеке М. Ғасыр перзенті // Егемен Қазақстан. 1999. 29-қаңтар.
   
6. 
   Чокин.Ш. Четыре времени жизни 273-б.
   
7. 
   Серсекеев М. Сәтбаев. Алматы: Жалын,1988. 22-б
   
8. 
   Мағжан. Бернияз Күлеев// Ақжол. 1923.22- қаңтар.
   
9. 
   Мұқанұлы С. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті 1-бөлім. Қызылорда: Қазақстан,1932.371,375,378-б
   
10. 
    Ахмедов Ғ.Алаш алаш болғанда. Алматы: Жалын,1996. 146-б
    
11. 
    Қозыбаев М. Тарих зердесі. 1-кітап. Алматы: Ғылым, 1998. 65-68,70-71б
    
12. 
    Кемеңгерұлы Қ.Шығармалар.Алматы:Тұлға,1995.102-б
    
13. 
    Бұл да сонда 98,104,110-б
    
14. 
    Ләмбекұлы С.Тектінің тұяғы // Егемен Қазақстан.2000.28- маусым
    
15. 
    Жұбанов А.Қазақ композиторларының өмірі мен творчествосы 164-б
    
16. 
    Ахметова Л.Қарлығаш қаламдастар.Алматы: Қазақ университеті, 1993. 64б.
    
17. 
    Қожакеев Т.Сара сөздің сардарлары. Алматы: Санат,1995. 81-89б
    
18. 
    Хабарлар // Айқап 1913,№16 359-б
    
19. 
    М.Қойгелдиев. Ұлттық саяси элита. Қызметі мен тағдыры ( ХVIII-ХХ ғасыр) Алматы: «Жалын баспасы» 2004. б-3.
    
20. 
    Бұл да сонда б-20.
    
21. 
    Х.Тұрсын. Тұрар Рысқұлов және ұлттық саяси элита мәселелері. «Т.Рысқұловтың 110 жылдығына арналған халықаралық ғылыми конференция» Түркістан: 2005ж. б-179.
    
22. 
    Агзамходжаев С.С. Түркистон мухторияти: милий-демократик давлатчилик қурилиши тажрибаси. Тошкент: Маьавият, 2000. 168б.
    
23. 
    Конституция Туркистанской Республики Россиской Социалистической Федерации, принятая 6-м Туркестанским съездом Советов. Ташкент: Издания Бюро печати при ТурЦИК-е, 1918.-16с.
    
24. 
    Рыскулов Т. Мусбюро РКП (б) в Туркистане. Ташкент,1922.
    
25. 
    ӨРОММ, Р-17-қор, 1-тізім, 214-іс, 123-п.
    
26. 
    О.Қоңыратбаев. Тұрар Рысқұлов. Қоғамдық саяси және мемлекеттік қызметі. Түркістан кезеңі. А:, «Қазақстан» 1994. б-98
    
27. 
    Ленин В.И. Шығармаларының толық жинағы. 41-т., 169-б.
    
28. 
    ӨРОММ, Р-17-қор, 1-тізім, 214-іс, 143-п.
    
29. 
    Бұл да сонда, 229-іс, 253-арт.п.
    
30. 
    Алаш-Орда. Сб. документов. Сост. Н.Мартыненко. Алматы: Айқап 1992.27б.
    
31. 
    Заки Валиди Тоган.Воспаминания. Борьба народов Туркестана и других Восточных мусулман- турков за национальное бытие и сохранение культуры.Кн.1. Уфа, Китап,1994, 182-184б
    
32. 
    Айқап: Библиографиялық көрсеткіш. Алматы,1995. 325-б
    
33. 
    Дөнентаев С. Ұрпағыма айтарым. Алматы: Жазушы.1989. 267-б
    
34. 
    Мұқанов С. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті.1-бөлім Қызылорда:1932.345-346 б.
    
35. 
    Жиреншин Ә. Қазақ кітаптары тарихынан. Алматы: Қазақстан.1971. 143-б.
    
36. 
    Дөнентаев С.Ұрпағыма айтарым. Алматы: Жазушы.1989. 287-б
    
37. 
    Серікқалиев З. Тағдыр және біз.Алматы: Ана тілі,1996. 245-246б
    
38. 
    Мұқанов С. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті 1-бөлім 1932ж 264-б
    
39. 
    Алғашқы қарлығаштар. Жинақ. Алматы: Қазақстан, 1993. 3-17б
    
40. 
    Затаевич В.А 500 казахских кюйев. Алматы: Казиздат. 1931 289-б
    
41. 
    Жұбанов А. Замана бұлбұлдары. Алматы: 1963. 232-239б
    
42. 
    Бегалин С. Сахара сандуғаштары: Алматы: Қазақстан 1976. 144-б
    
43. 
    М.Шоқай. Таңдамалы. 1-том. Алматы: Қайнар 1998. 154-б
    
44. 
    Кәкішов Т. Қызыл сұңқар Аламаты: Қазақстан 1968. 186-б
    
45. 
    Дөнентаев С. Ұрпағыма айтарым. Алматы: Жазушы.1989. 253-б
    
46. 
    Қожакеев Т.// Лениншіл жас 1991.5-мамыр.
    
47. 
    Есова С. Октябрьдің ұрпақтары. Кіт: Қазақстан азамат соғыс жылдарында. Алматы: Қаз.мем.баспасы., 1960.377-б
    
48. 
    Тайшықов Қ. Октябрь ұшқыны Алматы: Қазмемкөркемәдебас,1961.5-б.
    
49. 
    Бес арыс Алматы; Жалын,1992. 379-б
    
50. 
    Нұржекеұлы Б. Әйгілі Жамал әнші // Егемен Қазақстан,2002,5 наурыз.
    
51. 
    Базарбаев Ж. Шалқыған күй,шырқаған ән // Социалды Қазақстан, 1936. 26-мамыр.
    
52. 
    Әлихан Бөкейхан. Таңдамалы. Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1995. 379б
    
53. 
    Атамекен. Шиелі өңірінің шежіресі. Алматы: Мұраттас, Қайнар,1998. 33б
    
54. 
    Бегалин С. Сахара сандуғаштары. Алматы: Қазақстан, 1976. 144-б
    
55. 
    Затаевич А.В. 1000 песен казахского народа. М.Музгиз, 1963 с.193-196, 489, 546
    
56. 
    Сейфуллин С. Тар жол, тайғақ кешу. Алматы: Жазушы, 1977. 136-б
    
57. 
    Би аға Бейімбет Майлин туралы естеліктер. Алматы: Жазушы, 1991. 107-114б, 295б