Талдау түрі
|
Тағайындау
|
Салалық
|
салалық – экономиканың әр саласының өзіндік ерекшелігін есепке ала отырады;
салааралық – ұлттық экономика салалары деңгейінде жүргізіледі.
|
Уақытты
|
алдын-ала – шаруашылық операциялар болғанға дейін жүргізіледі. Жоспарлық жұмыстар мен басқару шешімдеін негіздеу, болашақта болжау үшін қажет;
кейінгі (ретроспективті) – шаруашылық актілер нәтижелері негізінде жүргізіледі. Кәсіпорын қызмет нәтижелерін объективті бағалау, пайдаланылмаған резервтерді айқындау, жоспардың орындалуын бақылау үшін пайдаланылады;
оперативті – шаруашылық операциялар болғаннан кейін жүргізіледі. Оның мақсаты – шаруашылық процестерге әсер теу және кемшіліктерді анықтау;
қорытынды – есепті мерзімге жүргізіледі (ай, тоқсан, жыл). Оның құндылығы – кәсіпорын қызметі кешенді зерттеледі.
|
Кеңістік
|
ішкішаруашылық – зерттеліп отырған кәсіпорын мен оның құрылымдық бөлімдер қызметі қарастырылады;
шаруашылықаралық – екі немесе одан жоғары кәсіпорын қызметтері нәтижелері салыстырылады. Озат тәжірибе, резервтер, келешектерді анықтауға мүмкіндік береді және олардың негізінде кәсіпорын қызметінің тиімділігіне объективті баға беруге болады.
|
Жүйедегі басқару функциялары бойынша
|
экономика, техника, технология, өндірісті ұйымдастыру, еңбектің әлеуметтік жағдайлары, табиғатты қорғаужәне басқа да қызмет түрлері талданады.
|
Аймақ бойынша
|
ішкі – кәсіпорында өндірістік, қаржылық және коммерциялық қызметін оперативті, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді басқару үшін жүргізіледі;
сыртқы – банктер, қаржылық органдар, акционерлер, инвесторлар қаржылық статистика және есеп негізінде жүргізеді;
кешенді – кәсіпорын қызметінің әртүрлі жақтарын қарастыратын талдау;
тақырыптық – кәсіпорын қызметінің жеке жақтарын қарастыратын талдау.
|
Статистикалық мәліметтерді іріктеу бойынша
|
жаппай – барлық нақты мәліметтер зерттеледі;
іріктеу – қандай да бір ерекшеліктер бойынша іріктелген факторлар зерттеледі.
|
Экономикалық талдау келесі түрлергі бөлінеді (кесте 1.2.): қаржылық-экономикалық, әлеуметтік-экономикалық, экономикалық-статистикалық, экономикалық-экологиялық, маркетингтік, салыстырмаплы факторлық, диагностикалық және маржиналдық.
Экономикалық талдау әдісі – бұл өндіріс тиімділігін арттыру мақсатында арнайы әдістер мен жоспар, есеп беру және басқа да мәліметтер көздерін тұжырымдау арқылы кәсіпорын қызметі нәтижелеріне факторлар әсерін жүйелі, кешенді зерттеу, есептеу, негіздеу. Экономикалық талдау әдісі аналитикалық зерттеулер әдісі арқылы айқындалады. Талдаудың әр бір түріне өзінің әдісі сәйкес келеді.
Әдіс дегеніміз – бұл бір жұмыстың тиімді іске асырылуының тәсілдері мен жолдарының жиынтығы. Экономикалық талдау әдісі дегеніміз – бұл кәсіпорын экономикасын зерттеудің аналитикалық тәсілдері мен жолдарының жиынтығы.
Шаруашылық қызметіне кешенді талдау жасау барысында келесі сатылар белгіленеді:
Бірінші сатыда талдаудың объектісі, мақсаты мен міндеттері беліленеді, аналитикалық жұмыстың жоспары құрылады;
Екінші сатыда талдау объектісін сипаттайтын синтетикалық және аналитикалық көрсеткіштер жүйесі анықталады;
Үшінші сатыда талдауға қажетті мәлеметтер жинақталады;
Төртінші сатыда шаруашылық жүргізудің нақты нәтижелері есепті жылдың жоспар көрсеткіштерімен, алдыңғы қатарлы кәсіпорын жетістіктерімен, саланың жетістіктерімен салыстырылады;
Бесінші сатыда факторлық талдау жүргізіледі: факторлар анықталып және олардың нәтижеге әсері анқыталады;
Алтыншы сатыда өндіріс тиімділігін арттыратын пайдаланылмаған және келешектегі резервтер анықталады;
Жетінші сатыда пайдаланылмаған резервтер мен әртүрлі фаторлар әсерін есекере отырып шаруашылық жүргізудің нәтижелерін бағалау жүргізіледі, оларды пайдалану бойынша шаралар белгіленді.
Экономикалық талдауда әртүрлі тәсілдер пайдаланылады: салыстыру, графикалық, баланстық, орташа және қатысты сандар, аналитикалық топтау.
Шаруашылық жүргізудің нәтижелеріне факторлар әсерін анықтау және талдауда резервтерді есептеу үшін келесі тәсілдер пайдаланылады: тізбекті әдіс, абсолютті және қатысты айырмашылық, экономика-математикалық әдістер.
Достарыңызбен бөлісу: |
