Материалдары

1. 
   Nacos BL (2016) Mass Mediated terrorism: the central role of the media in terrorism and counterterrorism. Rowman and Littlefield publishers, USA. ISBN: 978-1-4422-4761-1
   
2. 
   Studfiles.ru – Internet resource of student’s archive, 10^th of April (2015) International terrorism and mass-media. http://www.studfiles.ru/preview/2912347/ (in Russian)
   
3. 
   Kozybayev SK (2013) Mass Media of Eurasia: the press of the new time. Kazakh Universiteti, Almaty.
   
4. 
   Omn.ru – Informational agency, 12^th of April (2011) Glavred MK: SMI – instrument vlasti. http://www.omn.ru/?p=11270 (in Russian)
   
5. 
   Stringer news.com – Information agency, 7^th of October (2015) Terrorism. Scale of the Threat. http://stringernews.com/publication.mhtml?Part=50&PubID=37329 (in Russian)
   
6. 
   Today.kz – Information agency, 5th of June (2016) How to stop terrorism in Kazakhstan http://today.kz/news/proisshestviya/2016-06-06/719097-kak-ostanovit-terrorizm-v-kazahstane/ (in Russian)
   
7. 
   Rand Corporation. Objective analysis. (2017) Explore terrorism and homeland security. http://www.rand.org/topics/terrorism-and-homeland-security.html
   
8. 
   Weimann G, Winn C (1994) Theater of Terror: Mass Media and International Terrorism. Longman Publishing Group, USA. ISBN 0-8013-1101-2
   
9. 
   Wikipedia.com – Worldwide free encyclopedia. 6^th of August (2016, updated) International terrorism. https://ru.wikipedia.org/wiki/Международный_терроризм (in Russian)
   

В мировой практике службы по связям с общественностью рассматриваются с различных сфер жизнедеятельности, являясь чаще всего связующем звеном между внутренними и внешними источниками коммуникационной связи компании (проекта) и т.д. Многие предприятия до сих пор сомневаются в необходимости создания пиар служб, ссылаясь на затраты и хлопоты, другие же предпочитают обратиться к внешним специалистам PR агентств для разовых мероприятий. Мониторинг и анализ компаний, имеющих в своем штате службу по связям с общественностью (отдел, департамент) доказывает на практических «кейсах» результативность данного шага на 92 %. В сравнении, предприятия, не придавшие значению деятельности пиар службы, в 7 из 10 случаев терпят поражение в реализации своих проектов.

В первую очередь PR-служба должна реализовывать определенную стратегию, разработанную согласно миссии компании, кроме того от каждого сотрудника службы требуется постоянное взаимодействие со всеми аудиториями. Суть данного требования состоит в том, что PR-служба всегда должна быть способна дать компетентный ответ на любой вопрос, касающийся работы организации или кого-либо из ее сотрудников, разрешить конфликтную ситуацию без весомых потерь, а также быстро проинформировать о происходящем руководителя.PR-служба всегда должна реагировать на происходящее, здесь действует принцип «всегда есть что сказать». Особенно велико значение этого момента в случаях, когда компания переживает какой-либо сложный для ее деятельности период. Так, например, в 1988 году широкой огласке было придано отравление огромного числа людей напитком Coca-Cola. Подобная ситуация сложилась из-за неверных действий PR-службы организации. На первом этапе компания Coca-Cola не сочла нужным прокомментировать случившееся, а уже потом, через некоторое время, когда скандал набрал обороты, все департаменты вдруг выдали информацию, причем все комментарии отличались друг от друга. Такая неслаженность в работе вызвала еще большее недоверие общественности, поползли слухи о недобросовестности компании. Чтобы подобного не случилось, PR-служба должна не только вовремя реагировать на происходящее, но также и вести постоянный контроль и управление всеми коммуникациями компании как внутри нее, так и во внешней, окружающей ее среде, при этом создавая определенный образ компании и ее руководства, соответствующий ее миссии [1].

Немаловажным фактором является реализация технологий коммуникационного обеспечения компании, путем быстрого реагирования и решения поставленных задач. Практика PR изменяется от организации к организации. Нет единого шаблона на для структуры, ни для диапазона деятельности, и приоритеты у каждого предприятия свои. Имеется ряд факторов, способных влиять на расстановку приоритетов в программах по PR- деятельности той или иной организации и на способы осуществления этой программы [2, C. 62].

Создание службы по СО в предприятии дело достаточно трудоемкое, которое несомненно потребует, как моральных, так и материальных затрат. В первую очередь необходимо найти специалиста, который возглавит службу и станет доверенным лицом руководителя компании. Авторитет руководителя службы по СО должен быть непререкаемым перед сослуживцами. Чаще всего персонал службы набирается уже поэтапно, в зависимости от стратегических целей и задач компании, направленных на налаживание внутренних отношений и внешних коммуникаций.

Связи с общественностью, как коммуникационные технологии, по мнению известных американских исследователей Дж. Грюнига и Т. Ханта, выделяются на 4 стадии. Эти стадии названы авторами «4 модели PR»:

1) пресс-агентство/паблисити;

2) информирование общественности;

3) двухсторонняя асимметричная;

4) двухсторонняя симметричная.

Эти модели различаются по направленности коммуникационных потоков (от организации к общественности и наоборот) и по сбалансированности учитываемых интересов (включаются ли интересы общественности в ожидаемый результат). Анализ моделей помогает понять различие сегодняшней коммуникационной практики. Зачастую специалисты по связям с общественностью и некоторые коммуникационные агентства практикуют свою деятельность в соответствии c ранними моделями, не принимая во внимание практику более развитых, современных структур. Для первых двух моделей коммуникации всегда однонаправлены – от организации к общественности. Сами же модели отличаются тем, что пресс-агентства (паблисити) не связывают себя обязательством давать полную картину организации (или представляемого ими продукта). Другие две модели рассматривают коммуникацию, организуемую службами по связям с общественностью, как двухстороннюю — от организации к общественности и обратно. Однако баланс учитываемых интересов коммуникатора вносит существенное различие в эффект их функционирования. [3,C. 86]

На сегодняшний день специфика коммуникационных технологий потерпела ряд значительных изменений. В последние годы появилось большое количество теоретических моделей коммуникаций. Можно отметить то, что тенденция с односторонней коммуникации сменилась на двухстороннюю симметричную коммуникацию.

При одностороннем характере коммуникаций субъектом является организация. Общение здесь абсолютно монологично. Именно интересы организации являются наиболее значимыми и на достижение ее целей ориентировано общение. Общественность же воспринимается как объект воздействия. Это, так называемое, манипулятивное общение сужает возможности взаимодействующих сторон в адекватном восприятии друг друга. В сравнении с двухсторонней симметричной моделью, где основания выступают для того, чтобы совместить в практике специалистов по связям с общественностью этичность с эффективностью на основе принципов диалогического общения. В этом случае устойчивый пролонгированный эффект оценивается уровнем понимания общественностью целей и задач организации, а организацией — интересов и потребностей общественности. При такой постановке деятельности служб по связям с общественностью существует возможность создания не только адекватного имиджа организации, но и других механизмов, способных регулировать взаимодействие организации со своей социальной средой. Происходит постепенный переход от опосредованного средствами массовой коммуникации общения с общественностью к интегрированию компании в свои целевые аудитории, от взаимодействия с отдельными общественными группами к гармонизации социальной среды, производственной деятельности компании в целом (концепция социальной ответственности компании) [4].

Таким образом, можно заметить некую «эволюцию» направленности целей и задач в службах по связям с общественностью. На сегодняшний день их основной задачей является достижение взаимопонимания между участниками коммуникационного процесса, где внимание заостряется на характеристиках и мотивационных установках коммуникатора и коммуниканта. Пиар в данном контексте выступает платформой для реализации технологий коммуникационного обеспечения, используя научно-техническую базу и технологические возможности PR служб.

В эпоху стремительного роста рыночных отношений, службы по связям с общественностью послужили для многих коммерческих компаний «спасательным кругом», сработав как механизм взаимовыгодных и стабильных отношений в обществе. Особенности практики PR заключаются ни на сиюминутном достижении результата, а на четком планировании коммуникативной стратегии. Совокупность методов и функций пиар направлены на укрепление позиций предприятия на рынке, путем взаимодействия внутренних отношений и внешних коммуникаций. Специалистам службы по СО необходимо обладать информацией об особенностях и структуре работы внутри предприятия для создания корпоративной культуры, системы взаимодействия командных вопросов и совершенствовании управления предприятием.

Внешние коммуникации распространяются за рамки организации, то есть коммуникатор или получатель сообщения находится за пределами структуры. Примерами Внешней коммуникации могут служить пресс-релиз, посылаемый организацией в СМИ, публичные выступления представителя на пресс-конференции, издание информационного бюллетеня для широкой аудитории, дни открытых дверей и т. п. Для профессиональной организации внешних коммуникации необходимо знание, как внешней среды, так и особенностей коммуникативного процесса [5, C. 147].

На практике PR-служба может играть различную роль в организации, однако всегда существует некая идеальная модель. По мнению А.Н. Чумикова и М.П. Бочарова [6, с. 541-542] идеальная служба по СО в крупной коммерческой организации должен находится в подчинении представителей топ-менеджмента и заниматься следующими вопросами:

- подготовкой технического задания и организацией тендеров на проведение маркетинговых, социологических, политологических и прочих исследований, анализом их результатов;

- разработкой программ по формированию общественного мнения или изменению его в пользу фирмы;

- организацией тендеров и выбором специализированных PR-агентств для возможной совместной работы;

- налаживанием корпоративных связей с общественностью, формированием имиджа фирмы среди широких слоев населения, коммуникацией с лидерами, создающими общественное мнение, - официальными политиками, лоббистами, деятелями культуры, учеными и пр.;

- взаимодействием со СМИ, организацией пресс-конференций, подготовкой пресс-релизов, статей, радио- и телепередач, брошюр, каталогов, бюллетеней, отчетов о коммерческой и общественной деятельности фирмы, включая спонсорство, благотворительность, пожертвования;

- организацией презентаций фирмы и производимых ею товаров и услуг, семинаров, экскурсий на фирму, юбилеев и других торжеств;

- внутрифирменные PR: оптимизацией кадровой политики фирмы, созданием системы внутрифирменного статуса, подготовкой материалов и изданием корпоративной газеты/журнала, поддержкой программ по работе с молодыми сотрудниками, ветеранами, пенсионерами, представителями разных национальностей и конфессий, участием в разработке и проведении акций социального, культурного, спортивно-оздоровительного характера, планированием и осуществлением мероприятий для сотрудников фирмы в нерабочей обстановке.

Службы по связям с общественностью являются основополагающим элементом построения коммуникационных отношений на предприятии. Посредством функций пиар осуществляется работа по созданию и укреплению внешних связей, поддержанию благоприятного имиджа и реализация определенной стратегии в сфере информационной политики. Мониторинг и анализ направлений PR деятельности показывает, что коммуникация является не только «проводником» между компанией и общественностью, но и объединяющим звеном целей и задач, направленных на достижение стратегии предприятия.

Стоит отметить, что служба по СО должна осуществлять полный контроль и управление как внешними, так и внутренними коммуникациями компании. Решением многих вопросов выступает, как управленческий аспект, так и целенаправленное формирование общественного мнения. Эффективная организация работы PR-службы позволяет наиболее четко и функционально проводить деятельность по формированию и поддержанию имиджа предприятия, а также достигать поставленных целей и задач в более короткие сроки.

1. 
   PR-Служба Компании. Практическое Пособие // Книжный магазин kniga.com. [Электронный ресурс] URL6 http://www.kniga.com/books/preview_txt.asp?sku=ebooks310090 (дата обращения: 17.03.2017).
   
2. 
   Элисон Тикер. Паблик Рилейшнз. Учебник. — М.: Проспект, 2005. — 332 с.
   
3. 
   Василенко В.И. Масс-медиа в условиях глобализации. Информационно-коммуникационная безопасность. Монография. — М.: Проспект, 2017. — 168 с.
   
4. 
   Связи с общественностью, как социальная инженерия. // Пиар инженеринг. URL: http://pr-engineering.narod.ru/1_2_2.html (дата обращения: 17.03.2017).
   
5. 
   Эраст Галумов. Основы PR. — М.: «Летопись XXI», 2004. — 286 с.
   
6. 
   Шарков, Ф.И. Паблик рилейшнз: учебник / Ф.И. Шарков. - 3 изд. - М.: Дашков и К, 2009. – 632 с.
   

This thesis is designed to answer the question if journalism education affect the condition of journalism in the country and if it is necessary to make changes in journalism education of Kazakhstan.

Kazakhstan, as a former member of Soviet Union, has inherited most of its traditions even since its collapse in many spheres. After getting independence in 1991, there was a time for some freedom and real freedom of speech, as skilled Kazakhstani journalists would say. Since then many things have changed, new problems appeared - media sphere as well as media laws have been modified and accustomed to a new reality. If laws were tightened for journalists, then media sphere became very dependent on government purchases. But then, there is a problem of journalism quality or level as a whole in the country, which many experts say as not competitive.

Most of the problems in journalism of Kazakhstan arise from the lack of proper education and training for journalists, as well as united guidelines and ethics that journalists should follow. Therefore, there is a relative distrust to journalism and journalists in Kazakhstani society. Working as a journalist and being a journalism student both in Kazakhstan and The United States I myself have witnessed the different systems of education, different perception of journalism and different attitude of people to journalists. And Kazakhstan is not in a winning position. In this study I would like to explore the nuances of journalism education in Kazakhstan, how it changed during the last 25 years of independence and if graduates of journalism schools in independent Kazakhstan are making some positive changes in journalism history.

During Soviet Union there was only one university that taught journalists in Kazakhstan – Kazakh National University of Al-Farabi. Nowadays, there are 23 higher education places that offer journalism and media programs. The process of slowly changing journalism education is still ongoing. With dominant Soviet style of journalism, some universities now offer western standards of journalism too. As a result, there is unclear concept of how to teach journalism in Kazakhstan. While the new standards and approaches appeared in media market, many educational institutions of independent Kazakhstan did not cope with the challenges of contemporary media market demand. Media practitioners of Kazakhstan and other Central Asian nations frequently mention the quality of journalism education when hiring fresh graduates. Often, many mention lack of grammar literacy, ability to write own piece without plagiarism and lack of critical thinking.

The education system in Kazakhstan has experienced many changes and still is on the phase of new experiments. Recent initiative, which was firstly announced by the president Nazarbayev to implement a three-language secondary education (Kazakh, Russian and English), and then picked up by the Ministry of Education and Science of Kazakhstan is going to affect journalism education as well. As of now, if we look at the language differences, Kazakh speaking journalism varies significantly from the Russian one. If we add compulsory education in English in secondary schools, then we will get a new media niche in English media outlets in the future, too.

Journalists are shaping informational field of the country, forming public opinions, having impact on political and social agenda. It is powerful and influential profession which needs to be treated seriously in educational institutions.

If we go back to journalism education, in practice we see that many professors in higher education institutions still use old (sometimes Soviet) literature to teach young journalists and give knowledge that is not valuable in today’s media market. Moreover, majority of professors who teach journalism students are not even journalists themselves. Some of them dominantly are philology, language and literature professors. Many journalists have switched to public relations and communications sphere for higher salary and less pressure.

When saying less pressure, we mean press freedom, censorship and self-censorship. However, they are not the only problems that lead to low-quality journalism in the country. It all starts from the beginning – how journalism taught.

In Kazakhstan journalism departments are often one of the less demanding to enter after Unified National Test (UNT) that pupils must pass after graduation from high school in order to study in Kazakhstani universities. Journalism entry exams do not require UNT high scores and many prospective students go there to switch to another major after studying journalism one semester. Thus, some students go to journalism without initial planning to study it.

Furthermore, there is no specialization of journalism after graduation. Students graduate with bachelor degree in general journalism without studying deeply what they would be interested in, such as economics, finance, ecology, political science, medicine, sports, investigation and etc. in order to define which area to work in a segmented media market after graduation. Sure enough, students do study all of these classes but more as liberal arts not specific. This leads to non-professionalism in specific media outlets such as business, medical, ecological. Recent graduates learn “as they go” and it reflects to some extent on the quality of certain materials.

All of these led me to conclusion that this area needs a research. It also raised certain questions in my mind, such as:

1. 
   Is specialization (business, ecological journalism, investigative, political journalism) in journalism degree necessary to work in Kazakhstani or international market?
   
2. 
   Is journalism degree necessary to work in journalism market in Kazakhstan?
   
3. 
   How journalism taught in other countries? What are the differences and similarities?
   
4. 
   What are the criteria for good journalism education?
   

This area of research is important because journalism plays a crucial role in developing resilient, educated and civilized society. So, in order to understand what is needed for future Kazakhstani journalists, it is important to conduct such research which can also be given as a form of recommendation or guideline to higher education institutions with Journalism and Media Departments. This research also gives a new perspective on the journalism education because it contains personal interviews from media professionals and experts, which gives unique mixture of empirical knowledge for future journalists and professors from media departments.

О чем эта история? Грузинский хан Гирей был пленен красотой польской княжны Марии. Он привез ее в свой дворец в надежде получить благосклонность польской красавицы, но Мария ненавидела хана и мечтала только об одном – вернуться на родину, в Польшу.

Однако свое сокровенное желание Мария не смогла объяснить любимой жене хана – грузинке Зареме, как не смогла Мария понять страстной речи Заремы, приревновавшей Марию к хану. И все потому, что говорили женщины на разных языках: Мария – по-польски, Зарема – по-грузински.

Финал истории печален: ревнивая Зарема убила Марию, а влюбленный безутешный в своем горе хан Гирей казнил Зарему.

Кто знает, как бы закончилась эта история, если бы две женщины говорили на одном языке? Скорее всего, они бы поняли и пожалели друг друга, и Зарема помогла Марии бежать домой.

Знание языков меняет мир вокруг человека, помогает наладить взаимопонимание между людьми, избежать ссор и вражды, создает больше возможностей для каждого, кто хочет обрести новых друзей, расширить свой кругозор, получить качественное образование зарубежом, побывать в разных уголках земного шара, познакомиться с культурой, обычаями и традициями других стран.

Зачастую мы начинаем изучать язык в силу выбранной нами профессии, если работа связана с международными организациями, компаниями или даже определенным видом искусства.

Например, второй иностранный язык, который я начала изучать после английского, французский язык. Это произошло, когда я поступила в Алматинское хореографическое училище им. А.В. Селезнева в Казахстане. Балет, как искусство, зародился во Франции, поэтому во всем мире принята единая система названий балетных движений и терминов на французском языке. Благодаря единому профессиональному глоссарию артисты балета и балетмейстеры всего мира могут работать практически в любой стране – между ними нет языкового барьера, так как балет – это искусство танца, которое имеет единый профессиональный язык.

То же самое можно сказать о едином языке музыки. В основе любого произведения – семь нот. И текст партитуры композитора из любой страны может без труда прочесть музыкант любой национальности.

Художников всего мира объединяет язык линий и цвета, понятный без слов каждому человеку.

Если говорить о языках народов мира, то национальный язык – один из основных признаков существования нации и государства в целом. Без языка нет нации. Ведь нация подразумевает собой группу людей, у которых сформировался единый язык общения, обычаи и традиции, культура, менталитет. Именно эти элементы и отличают одну нацию от другой.

Но обязательно нужно учитывать тот факт, что в современном мире осталось очень мало мононациональных государств, подобных Японии. Формула «одно государство – одна нация» уходит в прошлое.

Многонациональные государства имеют давнюю историю. На их территории проживают представители нескольких национальностей, которые сохраняя собственный язык, с годами находят и язык межнационального общения, который жизненно необходим для взаимопонимания и мирного сосуществования людей.

Например, я по национальности казашка. Моя родина – Казахстан. Я – гражданин Республики Казахстан, уникального государства, на территории которого, в мире и согласии, проживают представители свыше ста национальностей.

Мой родной язык – казахский – наследие моих предков. Казахский народ прошел через многочисленные войны в борьбе за отстаивание своих исконных земель, кровью и потом защищая свою нацию от захвата территории другими народами, а значит, от риска исчезновения культуры казахского народа. Благодаря моим предкам я сейчас живу на своей исконной земле свободным и независимым человеком и говорю на своем родном языке. Поэтому моим первостепенным долгом является сохранение этого бесценного наследия предков: языка, обычаев и традиции казахского народа.

Согласно частям 1 и 2 статьи 7 Конституции Республики Казахстан, казахский язык является государственным языком, однако в государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с казахским официально употребляется русский язык. Он является языком межнационального общения.

Случилось это в середине ХХ века в силу исторически сложившихся обстоятельств. После установления советской власти произошла массовая депортация различных этнических групп (немцев, чеченцев, корейцев, ингушей и т.д.) с территории России в степи Казахстана. Вместе с политикой переселения целых народов советская власть начала осуществлять политику русификации казахов и переселенных этносов: повсеместно открывались школы с русским языком обучения и сокращалось количество казахских школ. Тенденция русификации затронула все уровни образования и все сферы социальной, политической и общественной жизни. Казахи и представители других народов вынуждены были изучать русский язык. Иначе сложно было получить достойное образование, устроиться на работу, построить карьеру. В результате русский язык фактически стал языком межнационального общения.

Ситуация сохранялась и к моменту распада СССР, так как совокупная численность русскоязычных в Казахстане в результате политики русификации превышала численность титульного населения. И хотя после 1989 года русский язык утратил государственный статус, он сохранил статус языка межнационального общения, так как выросло уже несколько поколений людей, воспитанных в русскоязычной образовательной системе.

Большое значение в Казахстане придается и геополитическому положению государства, которое граничит, помимо России, с таким крупным и стремительно развивающимся государством, как Китайская Народная Республика. Поэтому все большую популярность набирает изучение китайского языка. Китай является одним из крупнейших партнеров и инвесторов Казахстана, все больше казахстанских студентов уезжают получать высшее образование именно в Китае.

При всем разнообразии языков особое место в Казахстане, как и во всем мире, придается английскому языку. Появление Интернета, который ускорил процесс глобализации, превратив мир, по словам Маршала Маклюэна, в «глобальную деревню», в которой стала возможной мгновенная связь и передача любого количества сообщений из любой точки планеты в другую, совместная деятельность на этой основе еще больше укрепили позиции английского языка в мировом пространстве.

Более того, в силу своей всемирной востребованности английский язык начинает терять свою уникальность и индивидуальность, если рассмотреть его как отдельный субъект.

Приведу несколько аргументов в подтверждение своего тезиса. Рассмотрим французский язык. Во французском языке имеется три конструкции построения вопросительного предложения. Это прямой порядок слов, с усилением вопросительной интонации и расположением вопросительного слова в конце, далее построение вопросительного предложения с помощью вопросительного оборота «est-ce que» и, наконец, построение вопросительного предложения с помощью инверсии.

Хочу обратить внимание на первые два оборота. Они влились во французский язык под влиянием употребления беженцами и представителями бывших колоний Франции. Из-за слабого владения языком беженцам было неудобно использовать инверсию слов, принятую в вопросительных предложениях французского языка. Поэтому, чтобы задать вопрос, они выстраивали слова в прямом порядке, как в повествовательном предложении, а само вопросительное слово произносили в конце, выделяя его интонационно, чтобы собеседник понял, что звучит вопрос, а не утверждение. Реже использовали оборот.

Третий вариант инверсии является «оригинальным» вопросительным предложением. Использовать его правильнее всего. Следовательно, мы можем наблюдать влияние иного языка на структуру предложения в языке оригинала.

Пример второй. При изучении английского языка помимо учебного материала, мы дополнительно читаем книги, смотрим фильмы и слушаем музыку. В результате английский язык так проникает в наш родной язык, что когда мы разговариваем, невольно используем английские слова, но уже адаптируя его к своему языку, добавляя приставки, суффиксы и окончания нашего родного языка. Мы заимствуем лексику, адаптируя оригинал под формы родного языка. В результате в родном языке закрепляется искаженный оригинал определенного английского слова. То есть язык оригинал портится, растворяясь в ином языке. Теряет свою уникальность. И такова ситуация с английским языком практически во всех странах мира, в которых он является иностранным.

То есть основная роль английского языка, как своеобразного культурного щита его носителей, жителей Великобритании, значительно ослабевает, так как при овладевании им иностранцами английский язык растворяется в иных языках, частично теряя свою уникальность, становясь искаженным глобальным языком межкультурного общения, что делает уязвимой собственно британскую культуру.

Считаю положительным тот факт, что представители разных государств, владея английским языком, имеют возможность сесть за стол переговоров и решать волнующие весь мир проблемы, стараясь избежать конфликтов, недопонимания и войн, которые в свою очередь приводят к гибели, страданию невинных людей, разрушению городов и нанесение тяжкого ущерба окружающей среде. Люди обьединяют все свои силы и возможности для спасения нуждающихся. Именно так появились организации решающие проблемы и конфликты по всему миру, будь то проблемы культурого, экологического, политического, экономического характера, вопросы здравоохранения, образования и обороны. Это Организация Обьединенных Наций, ЮНЕСКО, Интерпол Международная организация уголовной полиции, Красный Крест, Красный Полумесяц.

Более того, ООН имеет шесть официальных языков: английский, французский, русский испанский, китайский и арабский – для более эффективной работы организации и взаимодействия между странами.

Так, благодаря принятию ряда международных конвенций, человек может защитить свои права и свободы на международном уровне. Ведь, если его государство подписало и ратифицировало тот или иной международный договор, то местный суд при рассмотрении спорного дела, будет опираться не на основной закон данного государства, а именно на конвенцию. Если конституция данного государства трактует одну позицию, а конвенция другую, верховенство между ними одерживает конвенция. Ведь международный договор является приматом над основным законом государства, но только в случае подписания и ратификации конвенции на территории данногогосударства.

Основной Закон РК статья 4 пункт 3 гласит: «Международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед законами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона».

Итак, знание языков, действительно, меняет мир вокруг человека, расширяет его границы. Но прежде всего гражданин каждого государства должен владеть родным языком, ценить его, так как знание родного языка служит кодом к культуре и традициям, которые составляют основу нации. Имея такой мощный базис, как знание и почитание национальной культуры и ее основы – языка, человек может смело овладевать иностранными языками, открывать для себя культурное разнообразие мира. При этом он, не теряя ценностей, заложенных в нем собственной национальной культурой, откроет для себя весь мир. И сможет не только познавать иные культуры и языки, но и знакомить мир со своим родным языком, традициями и обычаями своего народа, открывая для других свой мир, свою культуру, свою страну.

Төленова Е.А.

№ 157 жалпы білім беретін мектеп мұғалімі

Жаңа технология әдістері қолданып өткен сабақтар оқушылардың ойлау қабілеттерінің артуына, білімдерінің жүйелі болуына жағдай жасайды.

Төменде өзімнің 7-сыныпта өткізген сабағымның жоспарын ұсынып отырмын.

Сабақтың тақырыбы: Натурал көрсеткішті дәреженің қасиеттері

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: Натурал көрсеткішті дәреженің қасиеттерімен танысу;

2. Дамытушылық:   Натурал көрсеткішті дәреженің қасиеттерін есептер шығару барысында тиімді қолдана білуге үйрету, пәнге қызығушылығын арттыру;

3. Тәрбиелік: Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру, жауапкершілікке, ұжымдық мәдениетін қалыптастыру;

Сабақ түрі: Жаңа сабақ

Сабақ жоспары:

1. 
   Ұйымдастыру бөлімі.
   
2. 
   Қайталау сұрақтары
   
3. 
   Үй тапсырмасын тексеру.
   
4. 
   Жаңа сабақ
   
5. 
   Жаңа сабақты бекіту.
   
6. 
   Перфокартамен жұмыс.
   
7. 
   Үйге тапсырма.
   
8. 
   Бағалау.Сабақты қорытындылау.
   

 Сынып оқушылары  топқа бөлініп, бір оқушы топ басшысы болып тағайындалады.  ( топ мүшелері 4 адамнан аспауы тиіс)

• 
  Натурал көрсеткішті дәрежеге анықтама беріңдер.
  
• 
  Натурал көрсеткішті дәреже қандай элементтерден тұрады ?
  
• 
  “13⁸³” өрнегі қалай оқылады?
  
• 
  Дәреже негізі мен көрсеткіштерін атаңдар.
  

А) Үйге берілген есептердің кейбірулерін тақтаға шығару.

Б) Ауызша есептер:   1)1,5²; 2)3² + 2²  ; 3) (–5)² ;  4)(- 10)²  ;  

5)(– 4)² + 4 ; 6)4∙5²        

В) Өрнектің мәнін  0 санымен  салыстырыңдар:а) (-2)³; б) (-7)² ;

в) -1²               г) -8²

 IV. Жаңа сабақ.  Дәптерге сабақтың тақырыбы жазылады. (Оқулықпен жұмыс. Әр топқа бірдей тапсырма беріледі. Оқулықтың 8-10 бетіндегі натурал көрсеткішті дәреженің 1-5 қасиетттерін оқиды, мысалдардың шығарылуын қарайды, түсінеді. ) Әр топқа тапсырмалар беріледі, топ тұжырым жасап, топ басшысы  қорғайды.

Топтарға берілетін тапсырмалар:  Топ мүшелері қасиеттерді тұжырымдап, ережеге үш мысалдан дәптерге жазады. (  оқушының жауабы ауызша сұралады).

 V. Сабақты бекіту. Тақтаға есептер шығарылады.  №  5,8, (ауызша)№4 (тақтаға шығарылады) №6,(5,6) 10,12,15 (оқушылар өздері орындайды.)

1. 
   а⁷_* а² _* а³
   
2. 
   в¹_* в²_* в
   
3. 
   х¹⁰ : х⁷
   
4. 
   у³⁰ : у¹² : у⁶
   
5. 
   2² _* 2 _* 2²
   
6. 
   4⁷ : 4³
   
7. 
   а²⁶ : а¹² : а³
   
8. 
   5¹² : 5⁷ : 5³
   
9. 
   n _* n _* n _* n _* n
   
10. 
    в¹² : в : в : в⁵
    

Негізінде ақпаратық техногияларды пайдалана отырып, нәтиже көрестуге болады:

- қазақ тілінің оқу материалын терең түсіну;

- қазақ тілінің оқу мотивациясының артуы;

- алған білімнің неғұрлым ұзақ уақыт есте саталуы;

- білім беруге жұмсалатын шығынның азаюы;

Заман талабына сай күнделікті сабақ барысында бейне және аудио- құрылғыларды, теледидарды, компьютерді, электронды оқулықты, интерактивті тақтаны қолдану оқушылардың тілді үйренуге деген белсенділігін арттырып, ең бастысы олардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасайды.

Сабақ барысында кеңінен қолданылып жүген технологиялардың бірі- модульді оқыту. Модульді оқыту технологиясы негізінен үш бөлімнен тұрады (кіріспе, сөйлесу бөлімі, қорытынды).

Жеке тақырыпты модульдік оқыту жағдайында сабақтың ақпараттық структуралық компонеттерінің мазмұны төмендегіше анықталады.

1.Сабақ мазмұнын оқу элементтеріне бөліп оған мақсат қоя білу.

2. Оқу мазмұнын оқу элементтері бойынша деңгейлеп беру.

3.Оқушының сыныптан тыс қызметін ұйымдастыру.

4.Сабақтың логикалық құрылымын белгілеу.

5.Түзету- ескертпе жасау.

Жалпы оқу процесін бүтіндей модульдік оқытуға бейімдеу ісі оқу пәнінің бүтіндей курсын тақырыптың немесе тарау, бөлім бойынша модульдеуге, сабақтың ақпараттық- структуралық компонеттерін жасауға тікелей байланысты. Сабақта электронды кітаптарды пайдаланудың да маңызы зор. Себебі, ол оқушының танымдық көзқарасын қалыптастыруға, ізденіс ұлғайтуға, шығармашылық қабілетін арттыруға, өзіндік жұмыстарды тез орындауға көмектеседі. Оқу үрдісінде жаңа технологияларды қолдану аса маңызды.

Осы технологияларды пайдаланудың тиімді тұстары:

-оқушының пәнге деген жеке қызығушылығын оятады;

- танымдық қабілеттілігін қалыптастырады;

- оқушыны шығармашылық жұмысқа баулиды;

-мұғалімнің уақытын үнемдейді;

- қосымша мәліметтерді береді.

Жаңа технологияларды сабақта қолданудың тиімділігін қашан да жолға қоярымыз анық. Қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне оқыту өте күрделі мәселелердің бірі. Мен өз сабақтарымда мынадай талаптар қоямын. Жаңа технологияны қолдана отырып, сапалы және терең білім беру оқушының ойлау қабілетін, есте сақтау қабілетін арттыру.

Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан» қазақстан халқына жолдауындағы бесінші тараудағы алтыншы міндетте – осы заманғы білім беру мен кәсіптік қайта даярлау, «парасатты экономиканың» негіздерін қалыптастыру, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пайдалану, инновациялық экономиканы дамыту. Білім беру реформасы табысының басты өлшемі – тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілуі болып табылады. Қазақ тілін нәтижелі үйрету үшін оның оқыту әдістемесін жетілдіре түсіну – бүгінгі күннің кезек күттірмейтін маңызды мәселесі. Міне, заманымыздың тілек-талабы білім мазмұнын жаңартумен бірге, оны өмір мұқтажына орай дамытып, оқытудың жаңаша әдіс –тәсілдерін қолданудың мүмкіндіктерін арттыруды күн тәртібіне қойып отыр. Осындай мәні мен маңызы зор өзекті мәселелердің бірі – оқушы тілін дамыту процесі. Себебі оқушылардың берілген білімді (оқу тапсырмалары, үйретілген ережелер) саналы түрде ұғынып, ойының дәлдәгі, өмірге көзқарасының қалыптасуы, өз бетінше білім алуға дайындығы, басқа ғылым негіздерін меңгеру нәтижелері ана тілінде сөйлеу деңгейіне байланысты. Біз бүкіл елімізде әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметіне қол жеткізуге тиіспіз деген. Сонымен қатар осы жолдаудағы жиырма алтыншы бағытта – Қазақстан халықтарының рухани дамуы және үштұғырлы тіл саясаты айтылған. Осы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жолдауындағы айтылған мәселелерге баса назар аудару қазіргі мұғалімдердің міндеті болып табылады. Жаңа заманда жаңаша оқыту, оқушыға сапалы білім, саналы тәрбие беру ол ұстаздардың борышы. Әсіресе оқушылардың жазбаша тілін дамытуын жүзеге асыруға көп көңіл бөліп, әр мұғалім өз сабағына күнделікті дайындалып, ізденіп, өз ісіне жауапкершілікпен қарауы жөн.

Жеке тұлғаның қалыптасу деңгейінің саласына қойылатын қоғамдық-әлеуметтік сапалардың үнемі өсіп отыруына сәйкес педагогикалық құралдарды да тұрақты жаңарту қажет болады. Бүгіндері ондай жаңартулар педагогикалық ғылым мен мектеп тәжірибелерінің үздіксіз сабақтастықта дамуынан көрінеді. Онда педагогикалық технологиялар көмегімен күнделікті оқытудағы педагогикалық төтендерді оқу-тәрбие үрдісін алдын ала жобалау жолына ауыстыру, оларды ізбе-із сыныпта қолдану көзделеді. Мұғалім үшін жазылатын дәстүрлі сабақ жоспарларынан өзгеше жұмыс ретінде педагогикалық технологияда оқушылардың оқу-танымдық әрекеттерінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын оқу-тәрбие үрдісінің жобасы жасалады. Ол мақсат-нәтижелерінің нақтылығымен, білім мазмұнының сұрыпталуымен, оны меңгерудің әдіс-құралдарының және оқу түрлерінің біртұтастығымен анықталады. Мақсат қою мен тұтастықты сақтау басты қағидалары ретінде танылады. Қазақ тілін оқыту әдістемесінде тіл ұстарту мәселесі нақтылы да жүйелі жүргізілмей, тіл ұстарту мәселесінің өзі де әлі де нақтыланбай, оны жүзеге асырудың бағыттары, жолдары анық белгіленбей, белгілі бір жүйеде қолданылмай жүргендіктен, оқушылардың шығармашылық жазу жұмыстарының т.б. сапасы төмен дәрежеде екндігі соңғы уақытта баспасөз беттерінде жарияланып жүрген мақалаларда айтылып та жүр. Бұл фактілер, біріншіден, оқушылардың тілін дамытуға байланысты олқылықтардың орын алуымен айқындалса, екіншіден, тіл дамыту әдістемесіндегі нақтылықты қажет етумен айғақ болады. «Тіл дамыту» мен «Тіл ұстарту» ұғымдарын нақтылап айқындау қажеттігі әдіскер-ғалым Б.Жахинаның айтқандарынан көрінеді. «...Әрі қазақ тілі әдістемесі бойынша дұрыс қалыптаспай келе жатқан, мектеп мұғалімдерінің арасында қиындық келтіріп), әр түрлі ой-жорамал туғызып жүрген «Тіл дамыту» әдістемесіне жүйелілік енгізу үшін «Тіл ұстарту», «Тіл дамыту» деген екі атаумен аталып жүрген екі терминнің өзін, екеуінің де алдына қойып отырған мақсат-мүддесі оқушы тілін дамыту, ойын жазбаша әрі ауызша түде сауатты, көрікті жеткізе білуге үйрету болғандықтан бір ғана атаумен атаса да дұрыс болатын сияқты».

Білім беру жүйесі - сабақтастығы бар білім беру бағдарламалары мен әр түрлі деңгей мен бағыттағы мемлекеттік білім беру стандарттары жүйесінің, оларды әртүрлі ұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі және түрдегі білім беру мекемелерінде іске асырушы тармақтардың, сонымен бірге білім беруді басқару органдары жүйесінің жиыны.

Бiлiм беру жүйесi қоғамның әлеуметтiк – экономикалық дамуында жетекшi роль атқарады, сондай – ақ оны әрi қарай айқындай түседi. Ал бiлiмнiң қалыптасып, дамуының жалпы шарттары философияның негiзгi мәселесi – рухтың материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетiн iлiм таным теориясы деп аталады. Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан түбiрлi айырмашылығы – ол бiлiмнiң қалыптасуы мен негiзделуiнiң жалпы ұстанымдарын, объективтiк қатынастарды қалыптастырады.

Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін – білім». Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс-тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Ақмурзина А.А.,

Бастауыш сынып мұғалімі
Мектеп оқушыларына сабақ өту тәсілі
Әдіс – оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тәсілдері. Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты нәрсе – оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді білуді қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады.
Тәсіл – оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге үлес қосады.

Оқыту тәсілдерінің түрлері:

Сонымен тәсілдер оқыту әдістерінің құрамына кіреді, әдістің жүзеге асуына көмектеседі. Оқыту әдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту, тәрбиелеу, ұйымдастыру. Оқыту құралдары - білім алу, іскерлікті жасау көзі. Олар: көрнекі құралдар, оқулықтар, дидактикалық материалдар, техникалық оқыту құралдары, станоктар, оқу кабинеттері, зертханалар, ЭЕМ және ТВ, нақты объектілер, өндіріс, құрылыс.

Оқыту әдістері және оларды жіктеу мәселесі. Әдістер белгілі бір негіз бойынша топтарға бөлінеді. XIX ғасырдың 20-30 жылдарында Б.Е.Райков, К.П.Ягодовский түсіндіру, тәжірибелік, зерттеу, зертханалық әдістерін жетілдірді. Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік жұмыстардан білім алады. Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я. Голант сөздік, тәжірибелік, көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір компьютерлік жүйелер арқылы білім алу мүмкіндігі бар. М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік және дағдыларды қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс-әрекет, бекіту, білім, іскерлік, дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша оқыту әдісі - дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін реттеп, ұйымдастыру тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың алдында тұрған міндеттермен сәйкестендірілген. И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту әдістерін оқушылардың танымдық жұмыстарының түріне қарай топтастырған. Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен білім алудың жолдарын көрсетеді. Оқытушының басшылығымен жұмыс істейтін оқушылардың танымдық белсенділігі әртүрлі. Репродуктивтік әдіс арқылы оқушы "дайын" білімдерді есінде сақтап, кейін қатесіз айтып бергенмен, оның ақыл-ой белсен ділігі төмен болады. Эвристикалық әдіс арқылы ақыл-ой жұмысы күшейеді, оқушы білімді өзінің танымдық іс-әрекеті арқылы алады. Бұл әдіс бастауыш мектептерге де таралған. Бірақ сабақты тұрақты түрде мәселелік, эвристикалық, зерттеу әдістерімен өткізу мүмкін бола бермейді. Ю.К. Бабанский оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру әдістерін топтады. Ол іс-әрекет 3 бөліктен: ұйымдастыру, ынталандыру, бақылаудан тұратынын атап көрсетіп, әдістерді оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру, ынталандыру, бақылау әдістері деп бөледі.

М.И.Махмутов оқыту әдісіне сәйкес келетін оқу әдістерін і іріктеген.

Оқыту әдістері:

а) ақпарат беру әдісі,

ә) түсіндіру әдісі,

б) ынталандыру әдісі,

в) тәжірибелік әдіс.

Бинарлық әдістер бір-бірімен тығыз байланысты оқыту мен оқудың тәсілдерін (хабарлау, міндеттер қою, мұғалімнің тапсырма беруі, оқушылардың тыңдауы, жаттығулар орындауы, есептер шығаруы, мәтінді оқуы, т.б.) қолдануды талап етеді. Мысалы, мұғалім оқушыларға фактілер мен ережелерді хабарлайды, заттарды көрсетеді, фактілердің мәнін түсіндіреді, оларға сұрақтар қояды. Егер оны тәсілдердің арасында түсіндіру тәсілдері, дәлірек айтсақ фактілерді талдау, салыстыру, хабарлау, т.б басым болса, онда оқыту әдісін түсіндірмелі деп атауға болады. Егер негізгі тәсіл - ақпараттарды, фактілерді ұсынумен шектелсе, (мысалы: мұғалім оқушыларға ережелерді жаттауды ұсынады, бірақ ереженің мәнін түсіндірмей, оны жаттау тәсілін айтады), онда оқыту әдісі ақпараттық- хабарлау, немесе оны жай ғана хабарлама әдісі деп атайды. Осыған сәйкес бірінші жағдайда оқушылар заттарды бақылап, фактілерді есінде сақтайды, мұғалімнің түсіндіргенін тындайды және ой елегінен өткізеді, ақпараттық сұрақтарға жауап іздейді. Бұл жерде оқу әдісі репродуктивтік, дәлірек айтсақ жаңа ережені оқушылар дайын күйінде меңгереді (оқушылар фактілерді талдап, ережелер шығармайды). Егер оқыту әдісі хабарлау әдісі болса, оқудың негізгі тәсілі жаттау, оқушылардың үлгі бойынша жұмыс істеуі. Мұндай оқу әдісін шартты түрде орындаушылық деп атаймыз.

Сондықтан оқушының кітаппен жұмысы оқу әрекетінің тәсілі болып табылады. Егерде оқушы мәтінді талдаса, түсінгенін өз сөзімен айтса, онда кітаппен жұмыс оқу әдісі болып табылады. Егер монологтық баяндау әдісі қолданылса, онда мұғалім әңгімелейді, ғылымның дайын қорытындыларын, ережелерін, фактілерін хабарлап оқиғаларды суреттейді, іс-әрекеттің үлгілерін көрсетеді және оқушыларға тапсырмалар береді. Эвристикалық әдісті қолданғанда мәселелік деңгей (оқушылардың белсенділігі) едәуір көтеріледі, эвристикалық әңгімелерге танымдық (логикалық) есептер және проблемалық тапсырмалар қосылады. Оқушылар мұғалімнің көмегімен "жаңалық" ашады, бірақ негізінен оқушылар өз бетімен жұмыс істейді. Зерттеу әдісін қолданғанда мұғалім оқушыларға тәжірибелік сипаттағы тапсырмалар (тәжірибе жүргізу, қосымша ақпарат, фактілерді жинап оларды өз бетімен талдау және қортындылау, өз ойын дәлелдеуге керекті материалдарды жинау, т.б) береді. Оқушылар оларды өз бетімен орындайды, бірақ бұдан мұғалімнің басшылығы керек емес деген сөз тумайды.

Оқыту әдістерін тандау әдетте сабаққа оқу материалының мазмұнын таңдаған кезде жүреді. Ол дидактикалық мақсатқа, оқушылардың білім деңгейіне мұғалімнің өзінің дайындық деңгейіне байланысты.

Әңгіме – оқу материалын ауызша баяндау. А. Байтұрсынов "Сөзден әдемілеп әңгіме шығару өнері үй салу өнеріне үқсас" дейді. Сөз өнерінің айшықты болуы сөздің дұрыстығына, тілдің анықтығына, дәлдігіне, көркемділігіне, тіл тазалығына байланысты екенін дәлелдеп, алмастыру, кейіптеу, бейнелеу (ұқсату), әсірелеу тәсілдерінің мәнін ашады. Міржақып Дулатов Оқытудың баяндау, әңгіме, түсіндіру әдістеріне ерекше мән беріп, тұрмыс-салтқа, әдет-ғұрыпқа байланысты тақырыптарды әсерлі баяндаудың тәсілдерін көрсетіп берді. Ол "баланы толық жауап беруге әдеттендіру керек", - дейді. Сөйтіп, оқытушы көркемдеп оқытудың жаңаша жолдарын ұсынып, мұғалімдерден соны іс-әрекеттерді талап етеді. "Балалар дұрыс оқи алмай, қиналған жерде мұғалім өзі оқып, көрсету лайық", - дейді.


Муратова Д.

Бастауыш сынып мұғалімі
Орфографияны оқытудың дидактикалық мәселелері
Чехтың ұлы педагогы Ян Амос Коменский «дидактика» терминін кең ұғымда қолданып, өзінің әлемге тараған шығармасын «Ұлы дидактика» деп атады. «Ұлы дидактикада» тек оқыту мәселесін ғана емес, сонымен бірге ақыл-ой тәрбиесі, адамгершілік, дене, эстетикалық сияқты тәрбие түрлерін де әңгімеледі. Сөйтіп, өз еңбегінде педагогикалық жүйені әрі терең, әрі ғылыми тұрғыдан негіздеуді мақсат етті.

Бүгінгі таңда дидактика – педагогика ғылымының білім беру және оқыту теорияларын белгілейтін бір саласы және маңызды саласы. Дидактика:

1) оқытудағы таным процесін анализдеу,

2) дидактикалық принциптер,

3) білім берудің мазмұны,

4) оқыту жұмыстарын ұйымдастыру формалары (сабақ туралы ғылым),

5) оқыту әдістері,

6) оқушы білімін бағалау және есепке алу мәселелерін зерттейді. Дидактикада мектепке оқылатын барлық пәндерге тән оқыту процестерінің жалпы заңдылықтары қарастырылады.

Мектепте оқылатын әрбір жеке пәндердің (тіл, тарих, математика, биология т.б.) сипаттарына қарай, ол пәндердің өзіндік ерекшеліктері ескеріле отырып, жеке пәндерді оқыту методикасы жасалады. Дидактиканың зерттеу объектісіне кіретін мәселелермен жеке пән методикасы да шұғылданады. Сондықтан жеке пән методикасы деудің орнына «жеке дидактика» немесе «арнаулы дидактика» термині қолданыла береді.

Россияда ең алғашқы методикалық туынды Ф.И. Буслаевтың 1844 жылы жарыққа шыққан «Отандық тілді оқыту туралы» деген еңбегінен басталады. Федор Иванович Буслаев ХIХ ғасырдағы көрнекті орыс филологтарының бірінен саналады. Ф.И. Буслаев салыстырмалы-тарихи тіл білімінің негізін қалады.

Оның осы жоғарыда аталған методикалық жұмысы және онан кейінгі уақыттарда жазған орыс грамматикасы оқулықтары отандық тілді оқытуды жолға қою жөніндегі елеулі еңбек болды. Жазған зерттеулерінде сол кезде үстем болып келген догматизмге қарсы тұрып, орыс тілін оқыту принциптері мен әдістерін жаңаша белгіледі. «Отандық тілді оқыту туралы» методикалық еңбекте оқытудың принциптері орыс филология ғылымының теориялық мәселелерімен ұштастырылады. Бұл – Буслаев методикасының ең бір құндылық жағы еді.

Буслаев өзінің методикалық көмекші құралында баланы тәрбиелеу және оған білім беруде ана тілінің алатын орны мен ролін белгіледі. Оның пікірінше, отандық тіл адамға білім беруде ерекше орын алуы тиіс, өйткені оқушының барлық рухани жан дүниесінің өсуі ана тілін қалай және қандай көлемде білуімен тікелей байланысты. Сондықтан да отандық тіл мектепте оқылатын барлық пәндер ішінде басты орын алуға тиіс деп есептеледі.

Буслаев орыс тілі грамматикасындағы кемшіліктерді де орынды көрсетті: «Осы уақытқа дейін бізде отандық тіл латынша және грекше үлгіде жасалған грамматикалар бойынша оқытылып келеді; демек, оларда, біріншіден, лингвистикалық элементтер жеткіліксіз, екінші жағынан, көп нәрсе артық, әсіресе септеу, жіктеу, меңгеру, байланысу жайлы ұсақ ережелер көп берілген» [1].

Ана тілін оқытудағы догматизм мен схоластиканы жою үшін Буслаев тілді көрнекті жазушылардың шығармаларына негіздеп оқытуды жөн көрді.

Буслаевтың орыс тілін оқыту жөніндегі методикалық жүйесінде грамматика жетекші орын алады. Бірақ оны бұрынғысынша септеулер мен жіктеулердің жалаң схемасы түрінде емес, оқушылардың ауызша және жазбаша тілін дамытуға көмектесетіндей етіп оқытуды көздейді. Бұл үшін грамматиканы салыстырмалы-тарихи жолмен жүйелі оқыту қажет деген қорытындыға келеді.

Буслаев сөз таптары мен сөйлем мүшелерін оқушылар адамдардың қатынас жасаудағы негізгі бірлігі ретіндегі сөйлеммен таныстырылғаннан кейін оқыту тиімді деп есептейді: «Жеке бөліктер бүтінсіз түсініксіз болатындығы сияқты, бүтінді де жеке бөліксіз түсіну мүмкін емес, сөз таптары түсінікті болу үшін, сөздер белгілі болу керек, ал сөйлеудің ең қысқа және ең қарапайым түрі – сөйлем. Балалар сөз арқылы сөйлеседі, оған сөзден гөрі сөйлемді түсіну оңай, ал сөйлеу әдетте белгіліден басталып, кейде белгісіздерді де араластырып отырады. Ана тілі әркімнің қажеті болғандықтан, оны үйрету оқушының рухани қабілеттілігін арттыру болып табылады. Міне, сондықтан да отандық тіл пәнін оқыту үшін педагогикалық әдістер қажет екендігін аңғартамыз». Өзінің барлық методикалық пікірлерін мектептегі оқу жұмысы практикасында жүзеге асыру үшін, ол – жалпы дидактикалық принциптерді де, сондай-ақ, оқушылардың жас ерекшелік мүмкіндіктерін де ескере отырып, отандық тілді оқыту әдістерін мұқият белгіледі.

Орфаграфияны оқыту жөніндегі Буслаев пікірі еске тұтарлық пайдалы методикалық кеңес: «...Емлені грамматикалық жолмен оқыту қалай сөйлесең, қалай естісең солай жаз деген қағидамен шектелмейді, қайта, грамматика бойынша, сөздердің өзгеруі мен түрленуін және сөйлемдердің байланысу заңдылықтарын ескере отырып жазуды талап етеді...емлені үйретуде өзінше жаңалық енгізуге болмайды, тіпті емлені жетілдіруде айтарлықтай көмектесерлік жаңалық болғанның өзінде де жалпы пайдаланудағы ізбен жүру керек».

Буслаевтың орфаграфиялық дағдыны игеруде бір ізділікті сақтау жөніндегі талабы да құптарлық: «Оқушылар көрсеткенді әбден берік меңгергенше, жаңаны бастамау керек». Сондай-ақ, оқу сабақтарын оқушылар материалды басынан аяғына дейін саналы игеретіндей етіп ұйымдастыруды ұсынады да, мазмұны және орындау сипатына қарай бірте-бірте күрделеніп отыратын әр жақты жаттығулар пайдалануға кеңес береді.

Оқушылардың жазбаша тілін дамыту туралы пікірінің де елеулі маңызы бар. Ол – мұғалімдер алдында элементарлық практицизммен шұғылданбай, балаға әдеби тіл негіздерін үйретуді басты мақсат етіп қояды. Оқушыларға іс қағаздарын үйретуге де қарсы болған жоқ.

Академик Буслаевтың методикалық көмекші құралы методиканың дамуында аса зор роль атқарады. Оның теория мен практиканың байланысы, баланың жас ерекшелігін ескеру, ана тілі сабақтарында көркем шығармалар текстерін пайдалану т.б. жөніндегі пікірлері бүгінгі күнге дейін өз мәнін жойған жоқ. Алайда, грамматиканы тек көркем шығарма текстеріне негіздей оқыту және ана тілін салысьырмалы-тарихи жолмен оқыту жөніндегі пікірлері біздің заманымызға лайық келмейді.

Қазақ халқының ұлы ағартушысы Ыбырай Алтынсарин қазақ балаларына жедел хат танытуға және қысқа уақыт мерзім ішінде орыс тілін білгізуге ерекше көңіл бөліп, оның тиімді жолын іздестірді және оны тапты да. Алғаш ашылған мектептегі өзінің мұғалімдік жұмысы және оқыту әдістері туралы ол былай деп жазды:

«Мен балаларды оқытуға, қойға шапқан аш қасқырдай, өте қызу кірістім. Бұл балалар да менің айызымды қандырып, не бары үш айдың ішінде оқи білетін және орысша, татарша жаза білетін болды... Мен әуелі оларға зат есімге ғана жататын зат аттарын үйретемін; содан кейін заттың сынын көрсететін сын есімді үйретемін, осылардан кейін зат есімді олардың сынымен қосып, ақ адам деген сияқты сөйлемдерді құрып үйретемін. Одан әрі етістік, жіктеу, септеу, орысша сөздерді, жынысқа бөлуді және есеп үйретемін. Осыдан кейін келіп самоучительден сөйлем аударып үйретемін» [2].

Ыбырай Алтынсарин оқытуға ұсынылатын материалдары іріктеуде өте ұқыпты болды: баланың жас және ұлттық ерекшелігін, психологиясын, ақыл-ой өрісін, талғамын және олардың игеру қабілетін үнемі ескеріп отыруды қадағалады.

«Бірінші кітабымды Паульсон кітабының құрастырылу тәртібімен жазып шыққалы отырмын. Әрине, мұны қазақ балаларына лайықтап жазамын. Мысалдарды (басни) енгізгім келмейді, өйткені қатаң тұрмыста өскен қазақтарға бұдан гөрі мәндірек әңгімелер керек болады. Мысалдарды қазақ балалары оқығысы келмейтінін, оқыса оған күлетінін, ал олардың ата-аналары балаларымызға сауысқан мен қарға сөйлейді деген сияқты нәрсені үйретеді деп, тіпті ренжитінін тәжірибемнен білемін. Қазақ балаларына, меніңше, мағыналы анекдоттар, жұмбақтар, ойына ой қосатын әңгімелер немесе оларды қызықтыратын, мысалы, жібек құртының, көбелектердің өзгерулері сияқты, құндыздың өзіне үй салып алатыны сияқты әңгімелер тәуірірек болады. Өлең жағын мен, мүмкін болғанша, қазақ өлеңдерінің арасынан іріктеп аламын» [3].

Ыбырай Алтынсарин берілген сабақты «балалар түсініп алғанға дейін, орынсыз ілгері озып кетуге болмайды» деп есептеді. Кітап оқуға оқушыларды ынталандырып, оқығандарын берік ұғып қалу үшін, мынадай тәсілдер ұсынады: «...оқушылармен бірге қайта-қайта оқып, ауызша әңгімелер өткізіп отыруды, әңгімені орыс тілінде, әрине, түсіндіре отырып, айқын өткізуді өте пайдалы деп білетінімді айта кету борышым деп білемін; бұл әңгімелердің аяғында оқушылардан оқығандарын қайталап сұрап отыру қажет. Мұндай әңгімелерді оқушылардың қызығып тыңдайтынын және жеңіл ұғып алатынын мен өз тәжірибемде көргенмін.
Пайдаланылған әдебиттер:

1.Б. Құлмағанбетова. Қазақ тілін оқыту методикасы. А., 1982ж.

2.С. Рахметова. Қазақ тілін оқыту методикасы. А., 1991ж.

3.Ф. Оразбаева. Тілдік қатынас теориясы және әдістемесі. А., 2003ж

№ 45 мектеп-гимназиясы, орыс тілі пән мұғалімі

- Мектеп жасына дейінгі балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін зерттеу.

- Мектеп жасына дейінгі балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін зерттеу.

- Мектеп жасына дейінгі балаларда танымдық процестерінің денгейлерінің диагностикасы.

- Баланы мектепке дайындаудың тиімді әдіс-тәсілдерін қолданудың психологиялық мүнкіндіктерін айқындау.

Мектепке дейінгі балалық шақта (үштеп жеті жасқа дейін) организімнің қарқынды жетілуі жалғаса түседі. Жалпы өсумен қатар ткандар мен мүшелердің анатомиялық қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің сүйектеніп, бұлшықтың еттердің сомдануының, тыныс алу, қан айналу мүшелерінің дамуының үлкен маңызы бар. Ми салмағы 1110 грамнан 1350 грамға дейін өседі. Үлкен ми сыңарлары қабықтарының реттегіш ролі мен оның ми қабығы астындағы орталықтарды бақылуы арта түседі. Шартты рефлекстердің пайда болу жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды. Дене дамуы баланың дербестігінің арта түсуі үшін, тәрбие  мен оқыту процесінде қоғамдық тәжірибенің жаңа формалары игеруі үшін қолайлы жағдайлар жасайды.

Баланың мектепке дайындығының кейбір психологиялық аспектілері. Мектептегі оқудың басталуы – бала өміріндегі әлеуметтік психологиялық жағынана да, физиологиялық жағынан да қиын әрі жауапкершілігі мол кезең. Бұл адам өміріндегі және іс-әрекетіндегі жаңа жағдай болып табылады. Сонымен қатар жаңа қарым-қатынастар жаңа міндеттердің тоғысуы болып табылады. Баланың бұл кезде бар өмірі өзгеріске түседі. Мектеп бірінші күннен бастап оқушыға бірнеше талаптар қоятыны белгілі. Ол оқушының азын-уалақ алған білімі талаптарды орындауға мүмкіншілік бермейді. Осындан келеді де, оқушылардың мүмкіндіктерімен мектептің қойлатын талаптары арасында қарама–қайшылықтар туады. Себебі оқу басталғанан жүктеменің көлемі өседі.

Балабақша ұйымдарында мектепке дайында.Қазіргі уақытта баланы мектепке дайындау, белгілі бір дағдыларды игеруге бейімдеу заманымыздың көкейкесті мәселелерінің бірі болып отыр. Мектепке дейінгілердің өз-өзіне қызмет ету дағдыларын меңгеруі - өнегелі, жігерлі, дербестік, және табандылық сияқты қасиеттерін тәрбиелеудің тиімді жолы.

П.П.Блонский өзінің педалогиялық-бағдарлану концепциясында  баланың үлгермеушілігі, мектептегі сәтсіздіктерін оның жүріс-тұрыстарынан емес, әуелі семья жағдайына, әлуметтік экономикалық мәселелерінен қарау керек деп тұжырымдаған.   

Оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамыту, олардың жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыруда оқу-зерттеу жұмыстарының маңызы өте зор.Танымдық іс-әрекеттің шығармашылыққа ұмтылу арқылы сипатталады.Өз бетімен білім алуға ұмтылу танымдық ізденімпаздықты қажет етеді .Зерттеу жұмыстары оқу үдірісімен қатар жүре отырып ,оқушының танымдық біліктерінің дамуына негіз болады.Әсіресе ,бұл жұмыстарда әр оқушының жеке мүмкіндіктері мен қасиеттері айқындалады.

Балалардын ойлауын сезімін,еркін зерттеу керек болса,бұл үшін психолог қандай болмасын бір әрекет ұйымдастырады.Мысалы,өзіне тән ережелері бар ойын ұйымдастырылса,сол ойын үстіндегі балалардың психологиялық ерекшеліктері жазылып,кейін оған мұқият талдау жасалынады.Осы зерттеуде оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты ақыл-ой әрекетіндегі сөз бен көрнекіліктің ара қатынасы үнемі өзгеретіндігі,балалардың жасы өсіп, білім қоры молайған сайын олардың ойлауы тереңдеп,жалпыланып қана қоймай,ондағы образдардың біртіндеп толық және мағыналы бола түсетіндігі де байқалған.

Мектепте оқытуға баланың психологиялық дайрлығы  - мектепке дейінгі балалық шақ кезеңіндегі психикалық дамудың қорытындыларының бірі. Қазіргі уақытта баланы мектепке дайындау, белгілі бір дағдыларды игеруге бейімдеу заманымыздың көкейкесті мәселелерінің бірі болып отыр.

Ендігі жерде мектеп жасына дейінгі баланың бүкіл өмірін ұйымдастыру, оның денсаулығын нығайту, ақыл-ой, адамгершілік тәрбиесін жетілдіріп, түптеп келгенде мектепке даярлау, тікелей ата-ананың үлесіне тиеді.

Сымханова Ж.А.

№ 45 мектеп-гимназиясы, бастауыш мектеп мұғалімі

- оқытудың тиімділігін арттыру;

- берілген материалдарды терең меңгерту;

- оқушыны ойлату, ойнату, ой салу;

- өзін-өзі оқытуға мүмкіндік беру;

- оқушыны жеке тұлға ретінде қабылдау;

- ұстаз бен оқушы арасында тепе-теңдік болуы;

- оқушының алдына мақсат қойғызып, оны міндетті түрде орындату.

Оқушының пәнге қызығуын арттыру, қоршаған ортаны игеріп, сөйлесу, пікір алысу, сұраққа дұрыс жауап беру, әңгімелесу, т.б. тілді меңгерту жолында қазақ халқының ауыз әдебиетінен мысалдармен байытылған тапсырмаларды өз бетімен игеріп шығармашылық деңгейге жетуі – технологияның тіл үйретудегі басты талаптары.
Жас ұрпақтың жаңаша ойлануына, олардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуына әлемдік сапа деңгейдегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін білім мазмұнын құру – жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мәселенің бірі болуына байланысты сабақ өткізу әдіс-тәсілдеріне де жаңа технология енгізіліп жатыр. Сол технологиялардың арасында оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамытуда үлкен орын алатыны « Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау» технологиясы. Сыни тұрғыдан ойлау бағдарламасының ерекшеліктерін, психологиясын түсінгеннен бастап, бұл бағдарламаның стратегияларын (әдістерін) өзімнің сабақ беру жүйеме үздіксіз енгізіп келе жатырмын. Оқушы ұтымды әдістерді пайдалануда өзінің білімге деген ынтасын ұшайтады, таным-білім көкжиегін кеңейтеді, еркін ойлауға, өз ойын дәләлдеуге үйренеді. Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Оқушының бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз дамуына сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Осы жобамен жұмыс жасау барысында мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді; ойлауға үйретеді.
Педагогикалық технология оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметінің, іс-әрекетінің жүйелі дамып отыратын жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды көздейді. Ал, оқушы белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз - оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Оқушы бұрын тек тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойланушы, өз ойын дәлелдеуші болады, ал мұғалім осы әрекетке бағыттауда, оқуды ұйымдастыруда жетекші рөл атқарады.
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту- бағдарламасы мұғалім үшін өте тиімді. Өйткені, белгілі бір тақырыпты ойды сын тұрғысынан қарай отырып, ой- толғау, суреттей алу, еске түсіру, болжау оқушыны жаңа бір әлемнің жаңалығын ашқандай қалыпқа жеткізеді. Қазақ тіліне жоғары буынға арналған оқу дәптері дарынды балалармен жұмыс жүргізу өте қолайлы. Жүсіпбек Аймауытовтың пікірінше, адам өмірге өзіндік табиғи қасиеттерімен, қабілеттерімен келеді. Баланың осындай қабілеттерін дамытуға ертерек көңіл бөлінсе, оларды толық ашуға мүмкіндік туады. Біздің мектепте де баланың қабілеті мен талантын дамытуға көңіл бөлінеді. Бұл жұмыс бастауыш сыныптан басталып, ары қарай жалғасады. Сондай жұмыстың бірі – қазақ тілінен жоғары буынға арналған жұмыс дәптері. Дәптердің жазылу мақсаты:

1.Оқушының қазақ тіліне деген белсенділігін арттырып, ой-өрісін кеңейтіп бекіту.

2.Орыс тілді оқушыға мектепте, үйде, көшеде, аулада, сыныптастары ортасында, үлкен адамдармен сөйлесуде, бір сөзбен айтқанда, күнделікті өмірде қазақ тілінде қарым-қатынас жасауға көмектесу.

3. Осы оқу дәптері арқылы оқушыны қазақ тілін жеңіл және қызығушылықпен оқып, үйренуге ынталандыру.

4.Баланың шығармашылық қабілетін дамыту.

5.Шәкірттің көңіліндегі өз күшіне деген сенімділік туғызу, өзіндік пікір қалыптастыру.

6.Оқушыны төменгі ойлау деңгейінен жоғары ойлау деңгейіне көтеру.

7.Дарынды оқушыларды әртүрлі сайыстарға, олимпиадаларға дайындау.

Қазіргі зерттеу жұмыстары қазақ тілі пәнінен оқушылардың дара қасиетін, дүниетанымын, оқушының ойлау және сөйлеу тілін дамыту мақсатында деңгейлік тапсырмаларында қолданудың маңызды екендігін көрсетуде. Деңгейлік тапсырмалар оқушылардың қазақ тілінен алған білімдерін толықтыра, тереңдете отырып, қажетті дағдылар мен біліктілігінің қалыптасуын қамтамасыз етуіне мүмкіндік береді.

Қорыта келгенде, бұл технология бойынша оқытудың нәтижелері:

- қазақ тілі сабағының мазмұны мен сапасы артады;

- оқушылардың дара ерекшеліктеріне сай ойлау, сөйлеу қабілеттері дамиды;

- оқушы өз бетімен жұмыс жасауға дағдыланып, шеберлігі шыңдалады;

- оқушының жауапкершілігі артады, шығармашылығы қалыптасады;

- оқушы өзін-өзі дамытып, өзін-өзі бағалап, білім деңгейін өрбіте алады;

- оқушы өзі талдау жасайды, қорытынды шығарады, жаңалыққа ұмтылады;

- оқушының ауызша, жазбаша сөйлеу тілдері дамиды, лексикалық қоры баиды;

- қазақ тілін үйренуде қызығушылығы, өз күшіне деген сенімділігі пайда болады;

- бала өз ойын дәлелдей білітін, шағын зерттеулер жүргізе алатын болады.

Жунусбекова Д.А.

Бастауыш мектеп мұғалімі
Әлеуметтік желінің мектеп оқушыларына әсері: кері ықпалы мен тигізер әсері
Кез келген мемлекеттің болашағы жастар. Жастардың өмір сүру әдебін, қызығушылығы мен талпыныстарын, жетістіктері мен кемшіліктерін сараптай отырып мемлекеттің болашағын болжауға болады. Жастардың бүгінгі күні әлеуметтік-экономикалық мәселелері кеңінен талқыланып, шешу механизмдері іске асып жатыр. Дегенмен, біз қарастырған мәселе — жастарға зор пайдасы әрі мол зияны бар — «Әлеуметтік желі мәдениеті».

Қ.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ саяси ғылымдарының кандидаты, Халықаралық ақпараттандыру академиясының академигі Р.Бердібаев «Экономика» республикалық апталық газетіндегі мақаласында әлеуметтік желі мәселесінің қоғам дамуына тигізетін кері әсерлерін талдап, шешу жолдарын көрсетеді.   Интернет торабын, әлеуметтік желілерді ауыздықтау мүмкін емес. Алайда, қоғамның дұрыс дамуы үшін, жас ұрпақтың адами келбетіне, денсаулығына, ой-өрісіне келетін зиянды азайту мақсатында:

– отандық әлеуметтік желілерді дамытып, оларға мемлекет тарапынан қолдау көрсету;

–  интернеттің ұлттық ресурстарын, әсіресе қазақ тілінде балаларға арналған ресурстарды дамыту;

–  педагогог ғалымдар тарапынан компьютерлік оқыту формаларын зерттеп, әдістемелік нұсқаулар жасау, сонымен бірге балалар, жасөспірімдер, ата-аналар арасында жүйелі түрде компьютерлік ойындармен, әлеуметтік желілермен аса әуестенудің зияндығы туралы түсіндіру жұмыстарын ұйымдастыру;

– жасөспірімдер арасында ақпараттық мәдениет тақырыбына зерттеулер, арнайы курстар өткізу қажет.

Әлеуметтік желі үйдегі ас тұзы секілді. Күнделікті қолданыста өте қажет, бірақ мөлшерден көп қолданса денсаулыққа зиян. Бір ғана айырмашылығы — ас тұзын қолдану есебі, ережесі, мәдениеті қалыптасқан. Ал әлеуметтік желіні қолдануда бізде есеп те, ереже де, мәдениет те жоқ. Есеп пен ереже болмаған жағдайда мәдениет қайдан болсын. Мүмкіншілігі мол, зияны зор ғаламды торда ұстап отырған ғаламтор әлеуметті ұлттық дамудан айырады. Сондықтан желі қолданушылары үшін әлеуметтік мәдениеттің біркелкі жолын жүйелеп қалыптастыру, оны қоғам санасына сіңдіру жаһандану заманында жастарға жүктелетін маңызды миссия. Себебі әлеуметтік желіні көп қолданушылар да сол жастар.

Әлем бойынша сайттың қолданушылары  50 миллион екен. Бұған дейінгі заманда әлеуметтік желі болған жоқ, сәйкесінше ешқандай әдет, қағида қалыптасқан жоқ. Біздің пайымдауымызша, әлеуметтік желі мәдениеті мәселесін көтеру, шешу жолдарын ұсыну бүгінгі күні өзекті.

Жалпы, «Әлеуметтік желі мәдениеті» деген не? Әлеуметтік желі – ақпарат алмасу, қарым-қатынас жасау және уақыт үнемдеу құралы. Әлеуметтік желі мәдениеті – әлеуметтік желіні қолдану, кез келген әлеуметтік желі қолданушысы қандай әрекетті істеуге болатындығын немесе болмайтындығын айқындайтын, жасағалы отырған жұмыстың шегін белгілейтін жалпы қағидаттарының жиынтығы.

Қазіргі таңда әлеуметтік желінің жастар өмірінің күн тәртібінде алар орны орасан зор. Бұл – қауіп. Қарапайым жас (ол мектеп оқушысы, студент, жас маман) таңертең ұйқысынан тұрған сәттен-ақ әлеуметтік желіге қосылуға мүмкіндік беретін аппаратқа (телефон, планшет, ноутбок және т.б.) қарай беттейді. Содан сабақта, жұмыста, көшеде, үйде де желіде отырады. Түсте, кешке тамақтанғанда, үй тапсырмасын орындағанда, үй шаруасымен айналысқанда жастардың барлығы аталған істермен бірге, әлеуметтік желідегі шаруасынан қол үзбейді. Соңында, негізгі жұмыстары аяқталмайды және назар аударып орындамаған үй тапсырмасын көңіліне толық түймейді. Шәкәрім Құдайбердіұлы: «Еріншектен – салақтық, салақтықтан – надандық, Бірінен-бірі туады, Жоғалар сөйтіп адамдық» дегендей, еріншектікке таң атқаннан жіпсіз байлайтын осы әлеуметтік желі.

Осы орайда әлеуметтік желі мәдениетін қалыптастыруда ең басты ескеретін 3 мәселені ұсынамыз:

1. 
   Қолдану уақытын белгілеу. Тәулігіне өтетін 24 сағаттың 8 сағатын – күнкөріс жұмысқа, 8 сағатын – ұйқыға, 8 сағатын – өзімізге пайдалы өзге ісімізге жұмсауымыз қажет. Ал әлеуметтік желіні тұрақты қолданушылар 24 сағаттың 6 сағатын – күнкөріс жұмысқа, 6 сағатын – ұйқыға, 6 сағатын өзіне пайдалы деп санайтын өзге істерге, ал қалған 6 сағатын әлеуметтік желіге арнайды. Бұл – қазіргі заманда үйреншікті жағдай.
   
2. 
   Ақпарат қабылдау, тарату, түсіну жолдарын үйрететін арнайы курстар ашу. Өйткені жастар ақпараттың 90 пайызын дерлік әлеуметтік желіден алады. Алынған ақпараттың оң, солын ажырата алмай адасып жүреді. Оны желі арқылы таратады. Сонымен өздері адасып қана қоймай, қоғамды адастырады. Сөйтіп, «Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді».
   
3. 
   Тіл тазалығын реттеу. Тіл сауаттылығының сақталып қалуы үшін әлеуметтік желі қолданушыларына арналған, қарым-қатынас жасау нормаларын үйрететін интернет-нұсқаулық жасау керек.
   

Жаттығулар орындалу сипатына қарай:

1) көру сезімі арқылы;

2) есту сезімі арқылы орындалатын жаттығулар деп бөлінеді. Көру сезімі аркылы орындалатын жаттығуға көшіріп жазу жұмыстары жатады, есту сезімі арқылы орындалатын жаттығуға негізінде диктанттарды жатқызуға болады.

Көру сезімі мен есту арқылы орындалатын жаттығу ішінде сөзді дұрыс айту және оны дұрыс жазу сияқты кинеәстетикалық әлементтерге қоса, сезімдік қабылдаулар ойлау қызметімен үштасып отырады. Көру сезімі арқылы көьшіріп жазу жұмысында мынаны ескеруге тура келеді: егер әріп немесе сөз жазылмаған тексті көшіріп жазу керек болса, онда өтіліп отырған орфограмма көру сезімі арқылы қабылданбайды, оны оқушы ережені ескере отырып, ойлау арқылы табады, ал сөйлемдердегі басқа сөздерді көру сезімі арқылы көшіріп жазады. Ойлау проқестерін дамыту сипаттарына қарай орфографиялық жаттығуларды былайша топтастыруға болады: 1) аналитикалық немесе граммаматика-орфографиялық талдау түріндегі жаттығу, 2) синтетикалық немесе текст құрау үшін сөйлемді қайта құру я өздігінен құру жаттығулары, 3) грамматикалық ерекшеліктерді топтастыру сипатындағы жаттығу немесе орфограммалардың грамматикалық жіктер мен формаларына қарай, мысалы, жұрнақұтар мен жалғаулар т.б. бөлу, 4) ұқсас немесе қарама-қарсы формалар бойынша жұмыс. Жаттығудың бұл түрлері бір-бірлерімен тығыз байланысты, сондықтан да оларды белгілі-бір сабақта үштастыра отырып, жаттығу орындату тәсілі жан-жақты түрлендіріп отыруға да болады. Алайда, грамматикалық немесе орфографиялық сабақтарының бәрінде бірдей бұл жұмыстарды түгелдей жүргізудің кажеттігі болмайтын жағдайлары бар. Тіпті, кейде өтіліп отырған материал сипатының өзі көрсетілген іс-әрекеттерді бір гана түрмен шектеуді қажет етеді.

Орфографиялық жаттығу грамматикалық және орфографиялық түсінік бойынша, сондай-ақ талдаулар жасау арқылы орындалып отырады. Жаттығу орындатудың бір түрі басқа түрлерімен алма-кезек ауыстырылып отырады. Белгілі бір тақырыпқа байланысты жаттығу кезінде көшіріп жазу және диктант әлементтері, тіпті творчестволық диктант немесе шығарма араласа жүргізіліп отырылуы мүмкін. Мұндай жаттығулар берік орфографиялық дағды қалыптастыруға көмектеседі. Алайда, орындауға үсынылатын жаттығулар дұрыс іріктеліп, оны орындату жолдары дұрыс белгіленуі және жұмыс шебер үйымдастырылуы қажет.

Жаттығуға байланысты қандай жұмыс түрлерін жүргізу оқушылар алған орфографиялық дағды дәрежесімен дәл сол кезде қойылып отырған мақсатқа негізделеді. Егер жаңа өтілген ережеге қорытынды жасалып, ол ережеге байланысты әлде де жаттыға түсу, еске берік сақтау қажет болса, онда грамматикалық және орфографиялық талдау жасай отырып, көшіртіп жазғызу керек. Егер оқушыларға емлелік қиындықтарды тапқызып, орфограммаларды жете таныту мақсат етіп қойылса, онда мына сияқты жұмыстар жүргізуді ұсынуға болады:

Жаттығу жүргізуде мынадай дидактикалық талаптар қойылады: жаттығудың әржақтылығы және қайталай жаттығу. Тақырыпты өту кезіндегі жаттығумен шектеліп қалуға болмайды. Келесі сабақтарда немесе келесі тақырыптарды өту кезінде де қайталана жаттықтырылу керек. Сондай-ақ кластағы оқушылардың белгілі орфограмманы меңгреу дәрежесіне қарай және оқушыларға арнайы тапсырма беру жолымен жаттығу орындату оқу процесіндегі тиімді тәсіл болып табылады.

Орфографияны үйрету - біртұтас қиын процесс. Бұл процестің біртұтастығы оқытылатын баланың психикалық қызметінің бірлігімен, қабылдау бірлігімен, тіл мен ойлаудың бірлігімен, ауызша және жазбаша тіл бірлігімен жүзеге асырылады.

Әртүрлі сөздік материалдарға енгізілген белгілі бір орфограмманы жазу көптеген оқушыларға едәуір қиындық туғызады, сонымен бірге бір ережеге байланысты емленің өзінен де түрлі қиындық ұшырасады. Мұндай қателердің көпшілігі орфограммалардың грамматикалық табиғатын ажырата алмағандықтан жәберіледі. Жаттығуларға симантикалық, грамматикалық формасы т.б. жағынан әртүрлі ерекшеліктердің көбінесе аз қамтылуы себепші болады. Соның салдарынан оқушылар неғүрлым жеңіл жұмыстарды орындауға әдеттенеді де грамматикалық категорияларды неғұрлым қиын жағынан тануға, месте сақтауға, ақылға тоқуға әзірлігі жетпейді. Белгілі грамматикалық категорияларды оқушылардың неліктен нашар меңгеретінс себебін мұғалімнің зерттеп, ол себептерді оқушыларға саналы түрде жеткізіп отыру керек.

Жаттығудың тағы бір түрі оқушылардың жұмысты өздігінен орындауы болып табылады. Жаттығулардың мұндай түріне орфограмма жазылмай берілген тексті көшіріп жазу жатады. Оқушыларға сөздің жеке бөліктері немесе тұтас сөз жазылмаған тексті көшіріп, жазу тапсырылады да, орфографиялық ережелерді басшылыққа ала отырып, жазылмай қалған орфограммаларды немесе сөзді өздігінен ойлап жазу талап етіледі (текстің басқа жағына көңіл қоймауына болады). Мұндай жаттығудың ерекшелігі мынада: тексті жеке әлемент бөлініп көрсетілгендіктен, ереже объектісі сол бөлініп көрсетілғен әлементтен іздестіріледі, бірақ оны дәл табу оққшының міндеті. Бұл жолмен жаттығуда да аралас (үқсас) орфограммалар үсынылып отыруы керек. Олай болмаған жағдайда берілген ережеге байланысты бірінші сөйлемді ойлана отырып, орындағанымен, қалғандарын сол жолмен механикалық түрде толтыра салуы мүмкін. Жеке орфограмма немесе тұтас сөз жазылмай берілген тексті көшіріп жазу жаттығудың басқа түрлеріне қарағанда, оқушыдан жұмысты өздігінен орындауды көбірек талап етеді. Өйткені мұндай жаттығуды орындау кезінде оқушылар орфограмманың жалпы сипатын және оның графикалық формасын анықтап отырады.

Диктант жазу кезінде мұғалімнің орфоәпиялық нормада оқуы мен оқушының орфографиялық нормада жазылу белгілі бір дәрежеде бір-біріне қайшылық туғызады. Мәселен, тоқсанға келген жасым бар (тоқсанға келген), көпті көрген басым бар (көпті көрген) деген сөйлемдегі айтылу және жазылу ережесін түсіну диктант жазу кезіндегі оқушылардың бірден бір міндеті болмақ.

Диктанттың бақылау диктанты деп аталатын түрі де ескерту диктанты сияқты есту сезімі арқылы жазылады. Алайда бұлардың арасында едәуір айырмашылық бар. Егер ескерту диктантында текстке талдау жасалып,

оқушылардың есте берік сақталуына жағдай жасалатын болса, бақылау диктантында ешбір жеңілдік берілмейді. Бақылау диктантында оқушылар өзінің орфографиялық біліміне сүйеніп, жұмысты тек өздігінен орындайтын болады. Алайда бақылау диктанты оқушылардың білімін сынаумен бірге, оларды үйрету мақсатында көздейді. Жіберілген қателер бойынша жаттығу жұмыстары кеңінен жүргізіліп, кімнің қандай ережеге ерекше көңіл бөлуі керектігі көрсетіліп отырады.

Шығармашылық жазу - күрделі процесс. Оған дағдылану үшін көптеп жаттығу керек. Шығармашылық жазуда орфографиялық жағынан сауатты жазу және жүйелі түрде жазбаша баяндай білу талап етіледі. Сол үшін таза орфографиялық жаттығу кезінің өзінде ақ оқушының сөйлемді дұрыс құрап, ойын дұрыс баяндай білуіне назар аударып отыру керек. Бұлай болмаған жағдайда, оқушылардың шығармашылық жазуы (мазмұндама мен шығарма) кезінде орфографиялық қате көптеп жіберілетін болады.

ПРОЕКТ
РЕЗОЛЮЦИЯ

7 апреля 2017 года, КазНУ имени аль-Фараби, Казахстан

Участники конференции отмечают необходимость аккумуляции усилий ученых и практиков международной журналистики и СМК для определения новой модели журналистского образования в Казахстане, учитывающей необходимость внедрения междисциплинарных подходов к информационно-коммуникационным и цифровым инновациям в образовании.

Руководствуясь высокими принципами и идеалами гуманитарного знания, образования и науки, участники конференции согласовали общую научную и практико-ориентированную позицию в понимании основных проблем и направлений казахстанского журналистского образования и выработали следующие РЕКОМЕНДАЦИИ по его дальнейшему развитию:

1. Учитывая возрастание роли Казахстана в мировой политике и экономике как непостоянного члена Совета Безопасности Организации Объединенных Наций, проведение акций мирового уровня «EXPO-2017», инициативы «G –Global» и других мероприятий признать новый уровень востребованности специальности «Международная журналистика», способной существенно влиять на благоприятное позиционирование Казахстана в международной информационной среде;

2. Использовать возможности Конференции МTIJ в качестве площадки для обсуждения проблем и развития международной журналистики;

3. В соответствии с Планом нации - 100 конкретных шагов по реализации пяти институциональных реформ Главы государства Нурсултана Назарбаева и Государственной программы инфраструктурного развития «Нурлы жол» продолжить решение актуальных задач журналистского образования и развития гуманитарной науки в Казахстане;

4. Основываясь на контенте Пакета ООН – 17 целей устойчивого развития, а также учитывая деятельности КазНУ имени аль-Фараби в ранге хаба по устойчивому развитию Программы ООН «Академическое влияние» (UNAI) активизировать академическое объединение экспертов по разработке нового формата учебных программ ЮНЕСКО по журналистике;

5. Группе экспертов по согласованию с ЮНЕСКО подготовить индикаторы для модулей международных стандартов в области журналистики и обучения журналистике, основанные на передовом опыте и международных стандартах;

6. Стимулировать работу межвузовского общенационального объединения «Журналистка и диалог: приоритеты устойчивого развития», с целью систематизации подходов к оценке и критическому анализу положения дел в журналистском образовании Казахстана. Создать корпорацию педагогов журналистики для решения организационных и иных вопросов в периоды между конференциями;

7. Организовать выпуск научно-практического журнала «Журналистское образование сегодня», призванного освещать проблемы профессии и образования;

8. Усилить работу по внесению в Классификатор специальностей высшего и послевузовского образования РК специальности «Международная журналистка» для бакалавриата;

9. Кафедре ЮНЕСКО, международной журналистики и медиа в обществе добиться получения государственной лицензии на преподавание специальности «Международная журналистика» в докторантуре.

СОДЕРЖАНИЕ

Дубовицкая М. Приветственное слово 6

Ахатова Б.А., Павленко В.Н., Опыт деятельности НПО по профессиональной подготовке кадров-коммуникаторов 8

Свитич Л.Г., Особенности нового журнализма в условиях медиатрансформации 12

Shyngyssova N.T., Amangeldi Y., Are we living through a ‘Golden age’ of tabloid journalism in Kazakhstan? 18

Dudinova E.I., Mukhamadiyeva L.I. Concepts of reforming of educational process within education digitalization 23

Ахметова Л.С., Веревкин А.В., Лифанова Т.Ю. Международные стандарты и интернационализация современного образования 27

Барлыбаева С.Х. Современные тренды медиа развития 31

Султанбаева Г.С. Караван медиаграмотности ЮНЕСКО 35

Бекболатұлы Ж. Қазақстандағы ақпараттық қоғам 40

Tlepbergenova A.A. Features of the transformation of journalism in modern society 42

Negizbaeva M.O., Baigozhina D.O., Saduakasov A.A. State youth programs in conditions of sustainable development 45

Аргынбаева М.Х., Абдраш А. Из истории возникновения Шанхайской организации сотрудничества 48

Ниязгулова А.А., Ибрагимов Н.А., Перспективы развития конвергентной журналистики 52

Misayeva K.N., Role of Social Media on Society and Kazakhstan’s Media 55

Gubasheva D.T., Model Nations Conference – New Silk Road to the 25^th anniversary of the accession of Kazakhstan and the Central Asian countries to the United Nations 62

Рожков А.В., Тұрақты өзгеріс форматындағы журналистика 63

Акчалов Е.Е., Бекхожин М.К. – Производственная логистика в работе студии-продакшн 67

Шакирова С., «Как бы»: вербальный мусор нашего времени 71

Мусинова А.А. Проблемы становления e-learning обучения на платформе МООК КАзНУ имени аль-Фараби 73

Жақсылықбаева Р.С., Қазақстан және шетел журналистері тәжірибесіндегі құқықтық нормалар 76

Муканова Г.К., Метафоры и идиомы как инструмент обучения международных журналистов: история и личности (Мустафа Шокай) 79

Өзбекова Г.С., Өзбек А., Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты мен дипломатиялық мәселелері 81

Zhurtbay N.T., Zhumabaeva A.K., Mamyrova G.S. Research methods: library congress 85

Әшірбаев Б. Оқу үрдісіндегі дуалды білім беру жүйесі 90

Дауренбекова А.А. БАҚ қызметін реттейін халықаралық құқық 91

Нода Л.П., Современные реалии метода «Журналист меняет профессию» 94

Тілепберген А.М. Полиграфия өндірісінің техникасы мен технологиясы: ерекеліктері, мәселелері және даму барысы 98

Сұлтанбаева Э.С., Медиаменеджмент технологияларының даму тенденциялары: әлемдік және ұлттық тәжірибе элементтері негізінде 104

Kazhimuratova S., Experiential learning: a case study teaching fashion journalism course at KIMEP university 107

Әлқожаев Б., баспасөз және электронды БАҚ кафедрасының аға оқытушысы – Адам табиғаты мен психологиялық реңдерінің публицистикалық өрімі 108

Нурсали А.Б., Баспасөздегі экономикалық медиамәтіннің рөлі 114

Кутпанбаева Ж.Б. Коммуникативные стратегии и технологии в СМИ 116

Nursali A. The culture of journalistic speech 121

Данаева Н.Т., «Бесіктен бақиға дейін» немесе этнокөсемсөз 123

Алимжанова А.Б. Мультимедиалық журналистика дамуына әсер ететін факторлар 128

Буенбаева З.Қ. Бұқаралық ақпарат құралдарындағы конвергенция үдерісінің эволюциясы 133

Маханбетжанова А.С. Реклама в электронных изданиях 136

Талгат Ш., Динамика развития СМИ и международного терроризма: аспекты взаимодействия 141

Мухамбетова И., Деятельность служб по связям с общественностью в органах государственного управления 146

Toleukhanova A., Current journalism education trends, positive and negative experience in Kazakhstan universities 149

Каримова А. Много языков, один мир 151

Төленова Е.А. Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру 155

Бухарбаева Л.А. Қазақ тілін оқытудағы жаңа технологияларды пайдаланудың ерекшеліктері 157

Ақмурзина А.А. Мектеп оқушыларына сабақ өту тәсілі 159

Муратова Д. Орфографияны оқытудың дидактикалық мәселелері 161

Нурходжаева М.И. Мектепке оқытуға баланы психологиялық дайындау 163

Сымханова Ж.А. Қазақ тілін оқытудағы жаңа технологиялар 165

Жунусбекова Д.А. Әлеуметтік желінің мектеп оқушыларына әсері: кері ықпалы мен тигізер әсері 167

Байтенова Б.К. Орфографиялық жаттығуларды орындатудағы қарым-қатынас 168