- бақылау карталарының эртүрлі варианттары өлшеулердің
нэтижелерінің
тұрақтылығын
бақылау,
қайталанатын
жағдайлардағы сияқты, соған ұқсас аралық жаңару жэне қайталану
жағдайында да негізгі тетік болады;
- барлық жағдайларда өлшеулердің тұрақтылығын бақылау
кезде нормативтердің орнына негізгі нәтижелер алынады, осы
нақты зертханамен жинақтапған (сірә, шынайы метрологиялык
снпаттамалардың нормативтік талаптарға сәйкестігін мезгілмен
бағапауды жоқ қылмайды).
1
ГОСТ ИСО 5725-2003-тің бұрынгы пайдсиіанудагы атап
өтілген өзгеиіелігін царастыру цадамы.
Кездейсоқ қателіктердің түрлерінің барлық жағдайларына
жалпы термин «жаңару - қайталану» енгізіледі.
«Қайталанғыштық»
жэне
«үйлесушілік»
терминдері
синонимдер саналынады (қайталанғыштық - үйлесушілік), қысқа
уақыт мерзімінде орындалған, бір орындаушымен, бір гана құрал-
сайманмен, реактивтердің тек қана бір түрін пайдаланып және т.б.
(қайталанғыштық жағдайында).
Қайталанғыштықтың
өлшемі
(үйлесушілік)
қайталанушылықтың шашыран дысы 82 болады. Басқа сөзбен
айтқанда, өлшеудің эдістемелігі үшін, ол мүмкінді
кездейсоқ
қателік. Тиісті стандарттық ауытқулардың бағасы 8 символымен
белгіленеді.
Математикалық күткендік болмаса багалау, аз
қателікпен белплі (30-40 өлшеудің нэтижесі бойынша жэне
өлшеулердің нэтижелерінің көбінің)
с
символымен белгіленеді.
«Қайта
өндіріс»
термині
бұдан
былай
өлшеулердің
нэтижелерінің
зертханаарапық
шашырауының
бір
мэнімен
байланысты; оның өлшемі қайта өндірудің зертханааралық
шашыраңқылыгы 5* жэне қайта өндірудің шашыраңқылыгы
Ішкі зертханалық бақылау үшін жаңалық, сол факторды
мойындау эртүрлі жагдайларда, бір зертханада жүргізілетін
(мысалы, әртүрлі уақытта жэне эртүрлі калибрлеумен), үлкен мэнді
кездейсоқ қателікпен, «қайталанғыштық жағдайында» алынған
нәтижелерден қыйындалған.
Кездейсоқ қателікті құраушы нәтижелерді сипаттайтын,
эртүрлі жагдайларда бір зертханада алынған, ГОСТ ИСО 5725-
2003-те
«аралық
қайталангыштық
-
үйлесушілік»
болып
атапынады.
108
Аральщ цаиталангыштъщ
- үилесушіліктің өлшемі, аралық
қайталанғыштық - үйлесушіліктің шашыраңқылығы 51,2 (болмаса
сэйкесті стандарттық ауытқу 5,). Бұл шамаларды жазған кезде, атап
айтқанда, қандай факторлар өзгеретінін көрсету ұсынылады.
Барлығы төрт фактор (уақыт Т, калибрлеу С, оператор О, құрал-
саймандар Е) қарастырылады. Өлшеулердің нәтижелерінің дэлдігін
бақылаған кезде келесі бақылау карталары пайдаланылады:
алшақтау (пәрменді) бақылау картасы, ағымды алшақтық бақылау
картасы, Шухарт бақылау картасы, жүйеліктік қателіктерді
бағалаудың бақылау картасы.
Қазіргі уақытта жалпы мақұлданған нәтижелердің сапасын
техникалық күрделі
ішкі
зертханалық бақылаусыз жанама
өлшеулерді кепілдікке алу мүмкін емес (мөлшерлік химиялық
талдау,
қоршаған
ортаның
нысандарының
көрсеткіштерін
интегралды өлшеу, мұнай өнімдерінің сапасының көрсеткіштерін
жэне т.б.).
Ішкі бақылауды қолмен жүргізу (бақылау карталарының
параметрлерін дэлдеу жэне есептеу жэне оларды қағазға сызу,
бақылау белгісінің жэне қауіптің пайда болуын қадағалау, қажетті
басқа есептеулерді орындау) барлық уақытта қолайсыз іс болатын,
ал оның күрделі варианттарының пайда болуы, ГОСТ ИСО 5725-6-
2003-пен үсынылғанына мүлдем аз уақыт болды. Бүгінгі күні біз
ХС ИСО 5725 серияларын калибрлеу зертханаларында енгізудің
бастапқы кезеңінде тұрмыз.
4.8 Өлшеу құралдары. Өлшеу құралдары ны ң метрологиялық
сипаттамасы және класталуы
ГОСТ 16263-70 бойынша өлшеу құралдарын, өлшеулер
кезінде пайдаланатын жэне нормаланған метрологиялық қасиеттері
бар техникалық қүралдар сияқгыларды анықтайды.
Өлшеу цұралы
— өлшеу үшін арналған, нормаланған
метрологиялық сипаттамасы бар, қайта өндіретін жэне (болмаса)
шама бірліктерін сақтайтын, өлшемі белгілі уақыт аралығы
бойында өзгеріссіз (белгіленген қателік шегінде) қабылданатын
техникалық құрал.
Біріншіден,
өлшеу
құралдарының,
нормаланған
метрологиялық сипаттамасы —өлшеу құралдарын нормативтік
109
құжаттармен белгілеген деректі типтегі өлшеу құралдарының
метрологиялық сипаттамасының жиынтыгы.
Екіншіден, анықтау бойынша, өлшеу құралы шама бірлігін
сақтай «алады» болмаса қайта өндіреді. Осы факторлар өлшеуді
орындаудың мүмкіндігіне себепші болады, б.а. техникалық
қүралды өлшеу қүралы етеді.
Өлиіеу цүралының метрологиялық сипаттамасы
— ол
өлшеу қүралының қасиетінің өлшеудің нәтижесіне және оның
қателігіне эсер ететін бір сипаттамасы.
Өлиіеу
қүралдарының
нормаланган
метрологиялық
сипаттамасы
- ол нормативтік қүжзттармен белгіленген
метрологиялық
сипаттама.
М етрологиялық
сипаттама,
эксперимент
жүзінде
анықталатын,
өлшеу
қүралдарының
расыншагы метрологиялық сипаттамасы аталынады.
Әдетте өлшеу қүралдарының метрологиялық сипаттамасы
өлшеу қүралдарын қалыпты және жүмыс жагдаиында паидалану
үшін
нормаланады.
Өлшеудің
қалыпты
ж агдайы
- ол
өлшеулердің
жагдайлары
мәндердің
жиынтығымен
сипатталатын болмаса эсер ететін шамалардың мэндерінің
салаларымен,
өлшеулердің
нэтижелерінің
өзгерістерін
(өлшеулердің қателіктерін), оның өте аздыгынан санаққа
алмауга болатын кезі,
Әсер ететін шаманың мәндерінің саласы -
ол қоеымша
қателікті нормалайтын болмаса өлшеу қүралының көрсетуінің
өзгеруі.
Өлшеудің жүмыс жагдайы -
ол өлшеудің жагдайы, әсер
ететін шаманың мэні жүмысшы саланың шегінде болатын
кезінде. Өлшеулердің жагдайының шегі өлшенетін шаманың
экстремалдық мәнімен және эсер ететін шаманың экстремалдық
мэнімен, өлшеу қүралдары қирамауымен жэне метрологиялық
сипаттамасы төмендемеуге шыдайтынымен сипатталады.
4.8.1 Ө лш еудің т е х н и к а л ы қ қ ү р ал д ар ы
Өлшеудің техника қүралдары
техникалық құрылымдар,
өлшеулер жүргізу үшін жэне өлшенетін шаманың нақты
мэндерін
(байқаулар
нәтижелері)
алуга
арналган.
Басқа
те.хникалық қүрылғылардан
өлшеуіш техника қүралдарының
ерекшеліктері,
ол
өлшемдерінің
жэне
нормативтік
110
Достарыңызбен бөлісу: |
