санының
кристалдық
кремний
үлгісінің
көмегімен.
Килограммның «электрлік» болуға мүмкіндігі бар.
Ампер
81 жүйесінде механикалық күш арқылы формалды
анықталған, ток сияқты, екі шексіз үзындық арқылы жүретін
жэне шексіз нэзік параллельді өткізгіш, ваакумда бір бірінен 1
метр қашықтықта орналасқан, олардың арасында өткізгіштің 1
метр үзындығына 2х10'7 ньютонға тең, өзара әрекеттік күш
өндіретін. Токтың бірлігінің осындай эталонын дэлдікпен
жасауға мүмкіндік жоқ. Қазіргі уақытта практикада басқа
анықтама пайдаланылады, Джозефсон жэне Холлдың кванттық
әсерлігіне негізделген. Осы әсерлікті
пайдалану амперді
Джозефсонның
жэне
Клитцингтің
түрақтылығымен
байландырады, оны анықтау үшін механикалық шамаларды
пайдалануды есепке алмайды. Ол, электрлік шамалар 81
жүйесінің басқа шамаларына тэуелді еместігіне алып келеді.
Кельвин -
термодинамикалық температураның
Т
бірлігі,
судың үштік нүктесінің термодинамикалық температурасының
үлесі 1/273,16 сияқты анықталады. Ол температуралардың
термодинамикалық шкаласының бірегей реперлік нүктесі.
Термодинамикалық
температураны
абсолюттік
өлшеу
практикада
төтенше
күрделі
жэне
температураның
Халықаралық шкаласында осы себептен белгіленген реперлі
нүктелер жиынтығы және интерполяциялық эдістер және
жағдайлар тетіктері пайдаланылады.
Моль
- заттардың, оның элементарлық қүралымдарын
үстайтын, 0,012 кғ көміртегі 12-де қанша мөлшері бар. Ол шама
мәні бойынша Авогадро ЫА санына тепе-тең.
Кандела
- сэуле күшінің бірлігі, белгіленген бағыттағы
көздің
сэулесінің
күшіне
тең,
540x10
Гц
жиілікті
монохроматикалық нүршашу шашатын, осы бағыттағы 1/683
Вт/стрд энергетикалық сәуле күшіне тең.
Гаусс уақытынан бері белгілі, қайбір болмасын физикалық
шаманы практика жүзінде өлшемдікті көз алдыға келтіру үшін
үш негізгі өлшемдік жеткілікті — үзындықтың, уақыттың және
массаның.
Негізгі
сапасында
«барлық»
бірлікті
енғізу
физикалық
заңдардың
өлшемдігінің
коэффициенттерінің
өздерінің физикалық мэні жоқ атауларының пайда болуына
алып келеді.
' " :
46
Амперді негізгі бірлік сияқты енгізу (метрге, килограммга
жэне секундқа қосымша) формулаларда электр - жэне гаусстық
жүйеде тек бірге тең болатын, магнитостатикалық өлшемнің
«электрлік жэне вакуумның магниттік өткізгіштігінің» пайда
болуына әкелді.
Табиги бірліктер жүйесінде негізгі бірліктерге белгілі ФФК
қабылданган, б.а. табигат заңымен туындалган, тарихта орын
алган
өлшеулердің
практикасындай
емес
жэне
қазіргі
эталондарды
іске
асыруга
негізгі
бірліктерді
таңдау.
Алгашқылардың
бірі
болып
табиги
жүйенің
бірліктерін
Дж.Стоун үсынды, одан кейін М.Планк негізгі бірліктер
сапасында Планк
һ
түрақтысын, сәуле жылдамдыгын с,
гравитаңиялық түрақтылық
О
жэне Больцман түрақтылыгын Кв
таң да ды.
Планк жүйесінен басқа келесілерде белгілі: атомдық
бірліктер жүйесі болмаса Хартри жүйесі, е = т е=һ=1
ара
қатынастыгымен сипатталатын, кванттың электродинамиканың
с = т е=һ=1
бірліктер жүйесімен,
релятивистік бірліктердің
кванттық жүйесі с=Һ=1.
Кейінгі кезде мүндай жүйелерді теоретиктер гана емес,
экспериментаторлар да пайдалана бастады.
Қорыта айтқанда, 1999 жылдан бастап 81 жүйесін әсіресе
жетілдіру бойынша белсенді жүмыс жүргізу басталды: ірі
Халықаралық жобалар жүргізілуде, соган байланысты ватт-
салмақ бойынша, есепті конденсатор, Авогадро түрақтылыгын
анықтау, негізгі ФФК белгісіздігінің мэнін анықтау жэне т.б.
МКМВ-ның Консультациялық Комитеті (КК) үлкен жүмыс
жүргізуде, әсіресе бірліктер бойынша. Бүл жагдайда МКМВ
2005 жылы біраз қарарлар қабылдады, соган сэйкес 23-ші
ГКМВ-да барлық елдерге үндеу қабылданды, 8І-дің дамуына
қызыгушылық танытатындарга, негізгі 81 бірліктерін қайта
анықтауга дайындық бойынша біраз
практикалық батыл
шаралар қолдануға жэне 24-ші
ГКМВ- дан кейін (2011ж),
мүмкін, жаңа анықтауларды толық пайдалану жэне эталондық
деңгейде бірліктерді жаңадан іске асыруга өту бойынша.
Сонымен 81 жүйесі, ториялық, физикалық базадан «нэр
алып», оган жақын болады, жэне осымен дэлдік гылымының
және жогарғы технологиялардың эрі қарай дамуы үшін жагдай
туғызады.
(
47
\
Ф изикалық шамалардың бірліктері, ГОСТ 8.417-81 бойынша
Н егпгі
бірліктер
Қосымша
бірліктер
Үзындық - м
Жалпақ бұрыш
рад
Салмақ - кг
Денелік бұрыш
ср
Эл. токының күші - А
Т ермодннамнкалық
температура - К
Жарық күші - кд
Туынды бірліктер,
арнаЛы атаулары «бар»
Уакытша
пайдалануга
жіберілген
бірліктер
1. Ж и ілік-Г ц
2. Күш, салмақ - Н
3. Қ ы сы м -П а
4. Қуат - Вт
5. Электр мөлшері - Кл
6. Электрлік кернеу - В
7. Электрлік сиымдылық - Ф
8. Электрлік кедергілік - ОМ
9. Электрлік өткізгіштік - См
10. Магииттік иидукцияиын
тасқыны — Тл
11. Магниттік толқынның
тыгыздыгы - Тл
12. Индуктивтік - Гн
13. Жарық тасқыны - лм
14. Радионуклид белсендігі -
Бк
15. Иондалган нұршашудың
жұтылган мөлшері — Гр
16. Нұршашу мөлшерінің
баламалылыгы - Зв
СИ бірліктерімен !
катар пайдалануга I
жіберілгеи, жүйесіздер!
Мильдің
ұзындыгы
1
Масса -
кар (2‘ІО^кг)
1
Жылдамдық-
уз (0,514 м/с)
1
Қысым -
бар(К)5 Па)
1
Айналу жиілігі
Об/мин
Түзулік
ТЫГЫЗДЫҚ-
текс (Ю-6 кг/м)
і
М асса-Т
і
Үзындық - а_е,
і
Жолпақ бүрыш - 0
I
II
I
Көлем - л
Энергия - эВ
Реактивтік қ>ат - вар
Сурет 3. Физикалық шамалардың бірліктері, ГОСТ 8.417-81
бойынша
Уақыт - мин,
саг, тэулік
■ІтІ
Оптикалық күш - дптр 1
Толық қуат — В А
.
2.5 Өлшеулерді орындау әдістемелері. Жалпы жағдайлар
Өлшеулердің бірегейлігін қамтамасыз ету үшін тек қана
өлшеу құралдарын пайдалану ғана емес, сынақтаудан болмаса
метрологиялық
аттестаттаудан,
алғашқы
және
мезгілмен
растаудан өткен, сонымен қатар аттестатталған өлшеулерді
орындаудың әдістемелері қажет.
1972 жылы ГОСТ 8.010-72 «ӨМЖ. Стандарттауды жэне
өлшеулерді
талаптар»
орындаудың
бекітілген
әдістемелерін аттестаттауға жалпы
болатын,
Сол
уақыттан
метрологиялық
түсініктердщ
санында
бері
«Өлшеулерді
орындаудың эдістемелері» (ӨОӘ) пайда болды. ГОСТ 8.010-72
бекітілгеннен соң әдістемелік құжаттарды жэне өлшеулерді
орындаудың әдістемелеріне стандарттар пайда болды.
48
Достарыңызбен бөлісу: |
