М. Е. Лобашев к. В. Ватти

гендердің  өзара  әрекеттесу  механизмі  зерт-теліп  анықталды. 
А 
гені  тирозиназа 
ферментінің  синтезін  қам-тамасыз  етеді,  ол  фермент  меланин  пигментінің 
биосинтезін басқарады. Ол геннің рецессивті, 
а 
аллелі активті емес фермент  жасап 
шығарады,  осыған  байланысты 
аа 
генотипі  бар  үй  қоян-дарының  мүлде  пигменті 
болмайды  (альбиностар). 
В 
гені  пиг-мент  түзуші  клетка  —  меланоциттің  пішінін 
басқарады.  Доми-нантты  аллель 
В 
сол  клетканын,  қалыпты  пішінді  болуын  бас-
қарады, соның нәтижесінде ол клетка синтездеген пигменг  қара болып көрінеді, 
в 
аллелі  меланоциттің  пішзнін  езгертеді.  клеткадағы  пигменттер  түйіршіктеніп 
жиналады  да  көгілдір  болып  көрінеді.  Меланоциттердің  пішініне  қарамастан 
аа 
генотипі бар қояндардың пигмент жасац шығаратын  қабілеті бол-майды және олар 
альбинос болады. 
Гендердің  комплементарлы  әсерінің  мысалдарын  қарастыр-ған  кезде  мынадай 
жағдайды  байқауға  болады:  гендердің  ком-плементарлық  әсерінен  кейде  бастапқы 
ата-аиалық организмде жоқ жаңа қасиет будандарда пайда болады. Мұндай «жаңа қа-
сиет» көбінесе сол жануарлар түрінің жабайы ата-тегіне тән  болады. Мысалы, үй 
қоянының  жабайы  тегінің  бояуы  сондай  т.  с.  с.  Өсімдіктер  мен  жануарлардың 
жабайы  ата-тегінің  ком-плементарлы  әсер  етуші  доминант  гендері  табиғи  сұрыптау 
нә-тижесінде  бір  генотипте  сақталып  келді.  Ондай  жануарлар  мен  «сімдіктерді 
шағылыстыру  және  қолдан  сұраптау  арқылы  мә-дени  түрге  айналдыру  кезінде 
комплементарлы гендер бөлініп кетті. Селекционерлер 
АаВІ 
генотиптеріи 
ААІІ 
және 
ааВВ 
ге-яотиптеріне 
ажыратып жіберді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Сондықтан  шағылыстыру  кезінде  кейде  жабайы  ататегінің  белгілері  қайтадан 

көрініс бер-гендей болады  
Эпистаз.  Басымдық  көрсетіп,  доминант  болған  кезде  бір  аллельдің  әсерін  сол 
геннің  екінші  аллелі  тұншықтырады: 
А^>а,  В>Ь 
т.  с.  с.  Сол  сияқты  өзара 
әрекеттесулері  нәтижесінде  бір  геннің  әсерін  екінші  ген  түншықтыратын  жағдай  да 
кездеседі.  Мысалы, 
А>В 
немесе 
В~>А,  а>В 
немесе 
Ь>А 
т.  с  дай  қүбылыс 
эпистаз 
деп  аталады.  Баска  гендердіқ  әсерін  түншықты-рушы  гендерді 
супрессор 
немесе 
и-гибитор 
деп атайды. Ондай гендер доминантты болуы да және рецессивті 
болуы  да  мүмкін.  Гендер  —  супрессорлар  жануарларда,  өсімдікдерде  және 
микроорганизмдерде кездеседі. Әдетте оларды / немесе 5 әрпімен белгілейді. 
Эпистазды  екі типке бөледі және рецессивті эпистаз. Бір геннің әсерін екінші до-
минант геннің тұншықтыруын 
доминантты эгшстаз 
деп атайды. 
Б е л г і л е р д і ң 13:3 к а т ы -н а с ы н д а а ж ы р а у ы. Жуаның (Аіііііт сера) 
бояусыз  жуашықты  екі  формасын  шағылыстыру  нәти-жесінде  алынған  буданның 
да жуа-шығы бояусыз болады, ал 
Ғ
2
 
кезінде белгілердің ажырауы мынадай бола-ды: 
бсялмаған  жуашығы  бар  13 
есімдік,  боялған  3  өсімдік 
алынады  (31-сурет).  Белгінің 
ажырау  сипаты  жуашықтың 
бояуын  екі  ген  басқарады. 
Мүндай  жағдайда  бастапқы 
өсімдіктердің 
біреуінде 
жуашықтың 
бөяуын 
анықтайтын 
ген 
жасырын 
түрде болуы керек, оның әсерін 
ингибитор 
тұншықтырған. 
Демек, 
мұндай 
генотипті 
өсімдіктерде 
жуашықтың 
бояусыз  болу-ын  ерекше  ген 
анықтамайды, 
бояуды 
тұншықтыратын 
ген 
анықтайды. 
 
 
31-сурет. АНіит сера 
жуашығы  бояуының 
тұқым 
қуалауы 
(эпистаз): 
А
—  бояуы  бар: 
а
— 
бояуы 
жоң; 
1— 
бояуын 
тұышықтырушы; 
і
— 
бояуы 
тұишыңтырылмайд
ы. 
 

Жуашықтың  бояулы  болуының  аллеліи 
А 
әрпімен,  бояусыз-дығын  — 
а 
әрпімен 
(бұл  бояудың  негізгі  гені),  бояу  ингибиторын  /  әрпімен,  бояуды  тұншықтырмайтын 
аллельді 
і 
әрпімен  белгілейік.  Бұл  кезде  бастапқы  форманың  генотипі  мынадай 
болады: 
ІІАА 
және 
ііаа,  Ғ\ 
будандары  — 
ПАа.  Ғ
х
 
будандары,  ата-аналық  өсімдіктер 
сияқты  бояусыз  болады. 
Ғ
2
 
кезінде  бояу-сыз  өсімдікке,  бояулы  3/16  өсімдік  сәйкес 
келеді. Бұл ажырауды мынадай етіп керсетуге болады: 
9(І-А-)-\-3(І-аа) 
+ 1 
(ііаа) = 
= 
13 боялмаған өсімдік және 3 пЛ-боялған өсімдік. Сонымен, пиязшық бояуы доминант  

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: