М. Е. Лобашев к. В. Ватти

ретті  қараңыз).  Эксперимент  көрсеткендей,  ДНК  репликациясы  жеке  фрагменттер 
(репликондар)  түрінде  жүреді,  олар  бүдан  кейін  біртүтас  тізбекке  бірігеді 
(репарацияланады).  Бүл  процесс  те  ферменттердің  қатысуымен  жүреді  (бүған 
лигаза 
қатысады).Эксперимент 
жүзінде 
дәлелденген, 
ДНК-ның 
жарты 
консервативті  репликациясы  жөніндегі  көзқарас,  сірә,  тұтас  хромосомалардың 
өздерін  өндіру  процесіне  сәйкес  келеді.  Ол  қүбылыс,  жоғарыда  айтылғандай, 
интерфазада іске асады. Бүл жағдай Дж. Тейлордың тәжірибелерімен дәлелденеді, 
ол тәжірибеде авторадиография әдісі қолданылып, ат бұршақ өсімдігінің тамыршасы 
клеткаларында  бастапқы  хроматидтер  мен  жас  хроматидтердің  тағдыры  бірнеше 
митоз  бойы  бақыланады.  Хроматидке  белгі  салғаннан  кейінгі  бірінші  митозда 
түзілген  екі  хроматидтің  екеуі  де  таңбаланған  болып  шықты 
2). 
Ал  таңбалан-ған 
тимидині  жоқ  ортада  өткен  екінші  митозда,  әр  аналық  хромосомадағы  екі 
хроматидтің  біреуінде  ғана  таңба  болды,  өйткені  жаңа  репликацияланған 
хроматидтерге  таңба  түсуі  мүмкін  болмай  қалды.  Бүл  зерттеулер  мынадай 
қорытынды  шығаруға  мүмкіндік  берді,  хромосома  функционалды  екі  бөліктен 
түрады,  репродукциядан  кейін  терт  бөлік  пайда  болады  және  олар  ажырап 
бөлінген кезде жаңа пайда болған жас хромосома құрамында бастапқының бөлігі. 
 
 
 
 

 
 
 
 
Молекуласының  қосарлануының  жартылай  консервативті  механизмін  бейнелейтін 
схема: 
1
—ДНК  молекуласының  бастапңы  учаскесі; 
2
—  азотты  негіздердің  екі  тізбегі  ара-
сындағы  сутекті  байланыстардың  үзілуі; 
3
—ңоршаған  орта  нуклеотидтерінен  (су-
ретте  —  ңара  түсті)  комплементарлы  тізбектердің  түзілуі,  нуклеотидтер 
байланысңан  кезде  пирофосфат  бөлініп  шығады  (ф—ф); 
4
—екі  жас  ДНК 
молекуласы. Азотты иегіздер әріптермен белгіленген: 
А
— аденин, 
Т
— тимин, Г—■ 
гуанин, Д— цитозин. 
 
15-сурет:  Митоз  кезінде  бастапқы  (тұтасқан  сызықпен  белгіленген)  және 
репликацияланған (үзік сызықпен белгіленген) хроматид пен хромонема-лар: 
1,  2,  3 
белгіленген  тиминді  ортаға  енгізгеннен  кейінгі  бірініші  бөлінудің 
 
 

интерфазасьі, профазасы, метафазасы 
4, 5, 6
— ортада белгіленген тимин жоқ кездегі 
екінші  бөлінудің  сол  фазалане  жаңа  бөлік  те  болады.  Басқа  сөзбеи  айтқанда, 
бұл  тәжірибелер  хромосоманың  өзін  ұдайы  өндіруінің  матрицалық,  жартьг 
консервативтік механизмін дәлелдеді. Әр түрлі организмдер хромосомаларын зерттеу 
осы  мәліметтерді  дәлелдеді,  бұл  жағдай  жоғары  сатыдағы  орғанизмдер  үшін  осы 
механизмнің уни-версалдылығын көрсетеді. 
Авторадиография  әдісі,  сонымен  қатар,  мынаны  көрсетті:  клеткадағы  барлық 
хромосомалар  бір  мезгілде  репликацияланбайды,  тіпті  әр  хромосоманың  жеке 
учаскелері  белгілі  ретпен  репликацияланады  (I  таблица, 
В). 
Хромосоманың  түрлі 
бөліктерінің редупликациясындағы мұндай асинхрондылық — хромосоманың ұзына 
бойына (дифференциацияланып) жіктелгендігінін. бір дәлелі болып табылады және 
ондай  жіктелу,  олардық  қызметімен  тікелей  байланысты  болады.  Барлық 
айтылғандардан  мынадай  маңызды  қорытынды  шығады:  көбею  процесі  кезінде 
бөлінуден  пайда  болған  хромосомалар  саны  жаңа  клеткаларда  да  бастапқы 
клеткадағыдай болады. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: