М. Е. Лобашев к. В. Ватти

Доминанттык, (басым болу)

жүктеу 8,1 Mb.

Pdf просмотр

бет	38/275
Дата	29.04.2022
өлшемі	8,1 Mb.
	#38344
түрі	Лекция

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 275

Lobashev

Доминанттык,  (басым  болу).
Будандардың  бірінші

ұрпағының  біркелкілік  заңы.
Бұршақ  гүлі  бояуының  тұқым  қуалауын  моногибридті.  шағылыстыру  нәтижесінен
қарастырып  көрейік.  Мендель  де  езінің  нақтылы  тәжірибесін  осы  дақылмен  істеді
(21-сурет).  Егер  аналық  өсімдіктің  гүлі  қара  қошқыл,  ал  аталық  есімдіктікі  ақ  түсті
болса,  онда  барлық  будан  өсімдіктер  гүлінің  түсі  бірінші  үрпақта
Ғ\
қара  қошқыл
болады, гүлдің ақ түсі керінбейді.
Сонымен, ата-ананың біріне-бірі   кері, альтернативті белгілердің біреуі ғана
Ғ
х

буданда жарыққа   шығады, екінші белгі көрінбей қалады.
Будандардың бірінші ұрпағында ата-ананың біреуінің ғана белгісінің басым болуын
Мендель
доминанттыц
деп  атады.  Бұданда  көріне  отырып,  екінші  альтернативті
белгіні  тұншықты-рушы  белгіні
доминантты
деп,  тұншыққан  белгіні
рецессывті
деп  атады.  Осы  құбылыс  өсімдікке,  жануарларға,  адамға  да  универсал  екені
анықталды, сондықтан ол
доминанттық
ереже деп аталады.
Будандардың  бірінші  үрпағы  бірдей,  бір  пішінді  болатын-дықтан,  бұл  құбылыс
Менделдің
бідінші  заңы
деп,  яки
біріншІ  Үрпақ  будандарының  біркелкілік  заңы
деп
аталатын болды.
Ажырау  заңьғ.  Егер  бірінші  ұрпақ  будандары
Ғ
х

өздігінен тозаңданса, онда  к§лесі
яғни
Ғ
2

ұрпағында ата-ана екеуінің де белгілері — қара қошқыл гүлдер де, ақ гүлдер
де пайда болады. Екінші үрпақта ата-ананың екеуінің де белгілерінің (до-минант және
рецессив  белгілердің)  көріну  заңдылығы  ажырау  деп  аталады.  Ажырау  кездейсоқ
болмайды,  ол  белгілі  бір  саидық  заңдылыққа  бағынады.  Атап  айтқанда,  екінші
үрпақта
Ғ
2
алынған барлық өсімдіктердің 3/4 бөлігінің гүлі қара қошқыл түсті болады
да,  '/
4
  бөлігінің  ғана  түсі  ақ  болады.
Доминант-ты
өсімдіктер  саны  мен  рецессивті

белгісі  бар  өсімдіктер  саны-ның  аракатынасы  3  :  1  болады.  Сонымен,  буданның
бірінші  үр-пағтында  рецессивті  белгі  мүлде  жойылып  кеткен  жок,  тек  түн-
шыктырылып қалған, ол екінші ұрпақта кайтадан көрінді.
Ғ
2

кезінде будандардың доминанттық пен рецессивті белгілердің белгілі бір сандық
қатынас түрінде ажырауы
ажырау заңы
немесе
Мендельдің екіңші
' задыдеп аталады.
Тұқым қуалаушы факторлар. Егер екінші ұрпақ өсімдіктері
Ғ
2

өздігінен тозаңданса,
онда ақ гүлді (рецессивті белгі) есімдіктер келесі үрпақтарда — Ғ
3
және
Ғ
4

т. с. с. — ақ
гүлді өсімдік береді. Ал қара қошқыл гүлді өсімдіктер (доминантты белгілер) басқаша
қасиет  көрсетеді.  Өздігінен  тозанданған  ка-ра  кошқыл  гүлді  өсімдіктердің  1/3  белігі
ғана  Ғ
3
-те  және  одан  кейінгі  үрпақтарда  қара  қошқыл  гүлді  өсімдіктер  береді  де,
қалған 2/3 бөлігі
Ғ
2

кезіндегідей кайта ажырайтын болады, яғни әрбір 3 қара қошқыл
гүлді өсімдікке 1 ақ гүлді өсімдік келетін болады.
Сонымен, буданның бірінші үрпағында ата-аналардың біріне-бірі кері белгілерінід
біреуі ғана болады, ал екінші рецессивті  белгі  көрінбейді,  бірақ  жасырынған  белгі
келесі, екінші  ұрпақ өсімдіктерінің 1/4 бөлігінде жарыққа шығады. Осы фактілерден
Мендель  мынадай  қорытынды  жасады:  түқым  қуалай-тын  белгілердің  өздері  емес,
тұқым  қуалау  бастамасы,
оларды  анықтаушы  факторлар.  Мүндай  жағдайда
будандардың
Ғ
л

гүлдің ақ түсті белгісінің жоғалып кетуін және оның кейіннен екінші
ұрпақ
Ғ
2

өсімдіктерінің бір бөлігінде пайда болуын толық түсіндіруге болады. Мүны
былай  деп  топшылау  керек:
Ғ\
өсімдіктерінде  ақ  түстің  жасырын  бастамасы  болған
және ары қарай ұрпаққа (Ғ
2
) берілген.
Бұл  бастамалар  тұрақты  және  ұрпақтан  ұрпаққа  өзгеріссіз  түрде  беріліп  отырады.
Белгілі  бір  белгілердің  дамуын  анықтайтын  тұқым  қуалаушы  факторлар
ген
деп
аталды. «Ген» деген термин организмнің жеке бір белгісінің немесе қасиетінің дамып
жетілуін  анықтаушы  тұқым  қуалау  бірлігі  деп  түсіну  қажет.  Тұқым  қуалаушылық
құбылысын  және  тұқым  қуалау  механизмін  талдап,  оларға  анализ  жасау
тереңдеген сайын, ген табиғаты жөніндегі үғым да кеңейе береді.

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 275