Лекция конспектісі кредит саны -3 Шымкент-2019ж Құрастырған: к б.ғ. доцент Есқараев. Н. М

Бақылау сұрақтары: 
1.
 
Су ресурстары және оларды тиімді пайдалану. 
2.
 
Жер үсті және жер асты сулар.
 
 
Ұсынылған әдебиеттер
1.
Голубаев Г.Н. Геоэкология. Учебник для студентов 
высшых учебных заведений.М.: Изд. ГЕОС, 1999 
2.
Милианова Е.В.,Рябчиков А.М. Использование природных 
ресурсов и охрана природы.М., 1986 
3.
Родзевич Н.Н., Пащканг К.В. Охрана преобразование 
природы.М.,1979
4.
Чикаркин А.В. Геоэкология Казахстана. Алматы, 1995
Лекция №14 
Тақырыбы:
Өсімдік және жануарлар әлемді қорғау
 
Лекция жоспары: 
1.
Өсімдік және жануарлар әлемді қорғау
. 
Қазақстандағы биотүрлер. 
2. Қазақстан Республикасының флорасы. 
 
Лекция мазмұны: 
Қазақстандағы биотүрлер. 
Қазақстан территориясының ауқым-дылығы 
(кеңдiгi) және оның табиғатының спецификасы түрлердiң көптiгiмен, 
табиғи ландшафтың, оның компоненттерiнiң күрделi iшкi
арақатынасымен, олардың зональды және поясты құрылымымен 
сипатталады. Қазақстан биоресустарының әртектілігі, өсiмдiктер және 
жануарлар әлемiнiң шикізаттық және өндiрiстік қоры бойынша ТМД 
мемлекеттері арасында 1-шi орны алады. 
Биотүрлер компонентi ұйымдастырылуы деңгейі бойынша бөлiнедi. 
Негiзiнен үш деңгей қарастырылады: түр бойынша, ценотикалық немесе 
экожүйелiк, олардың объектілерi: флора, өсiмдiк қоғамдастығы және
экожүйелер болып табылады. 
Қазақстан Республикасының флорасы. 
Қазақстан территориясында
6000-нан астам жоғары өсiмдiктер түрлерi, 5000-ға жуық саңырауқұлақ
түрлерi, 485 мүктер, 2000-нан астам балдырлар түрлерi, 500-ге жуық қыналар 
түрлерi кездеседi. Жоғары сатылы өсiмдiктердiң түрлерiнiң 14%-ы 
эндемиктер болып табылады, яғни тек қана сол территорияда ғана 
кездеседi (сол жерге ғана тән). 
Құрамына 14-15 мың түрлер кiретiн Қазақстан өсiмдiктер әлемi 
зоналар бойынша да, табиғи поястар түрлерiнiң әртектілігі бойынша да 
ерекшелiнедi. 

Қазақстанның өсімдіктер жабынын 6000 түрден астам 128 тұқымдасқа 
жататын жоғары сатыдағы өсімдіктер жасайды. Қазақстанның солтүстік 
бөліктерінде, шөлдер мен далаларда флораның әртүрлілігі және өзіндік 
ерекшелігі батыстан шығысқа қарай ұлғаяды. Ал тау жүйелерінде флораның 
әртүрлілігі және өзіндік ерекшелігі солтүстік-шығыстан (Алтай) оңтүстік-
батысқа (Батыс Тянь-Шань, Қаратау) қарай ұлғаяды. Қазақстанда 10 
монотиптік
эндемикалық туысты ерекше атауға болады: 
Physandra 
(физандра),
 
Rhaphydophyton 
(рафидофитон), 
Pseudoeremustashys
(лжепустынноколосник 
– жалған шөлмесақ),
Botschanziwia
(бочанцевия), 
Pseudomarrubium
 
(ложная
шандра-жалған шандра). 
Cankriniella 
(канкринелла),
Spiraeanthus 
(таволгоцвет 
– тобылғы түс),
 Pastinacopsis 
(пастернаковник),
 Niedziwedzkia 
(недзвецкия)
. 
Қазақстанның 1981 жылы баспадан шыққан қызыл кітабына жоғары сатыдағы 
өсімдіктердің 279 түрі кіргізілген болса, соңғы жылдары баспаға тапсырылған 
Қызыл кітаптың екінші басылымына өсімдіктердің 400 сирек кездесетін түрі 
енгізілген. 
Қазiргi кезде өсiмдiктердiң 305 түрi мемлекет тарапынан қорғалады, 
себебi Қазақстанның қызыл кiтабының 1-шi басылымына енгiзiлген. 
Қазақстанның қызыл кiтабының 2-шi басылымына төменгi және жоғарғы
сатыдағы өсiмдiктердiң 404 түрi енгiзiлген, яғни тағы 101 түрi қосылған. 
Жалпы алғанда екiншi басылымға: плаун тәрiздiлердің-2, папортник 
тәрiздiлердің - 2, мүк тәрiздiлердің - 2, жалаңаштұқымдылардың - 4, 
гүлдiлердiң (цветковых) - 362, балдырлардың - 6, саңырауқұлақтардың - 22, 
қына тәрiздiлердiң - 4 түрлерi енгiзiлген. Сонымен, жоғарғы сатылы 
өсiмдiктердiң түрлiк құрамының 6 %, төменгi сатыдағы өсiмдiктердiң 0.6% -
ы Қызыл кiтапқа енгiзiлген. 
Қызыл кiтапқа МСОП классификациясына сәйкес категориялар 
бойынша орналастырылады: 
I(0)- мүлдем жоғалып кеткен түрлер; 
II(1)- жоғалып кету қаупi бар түрлер; 
III(2)- сирек түрлер; 
IV(3)- азайып бара жатқан түрлер; 
V(4)-анықталмаған(неопределенных) түрлер; 
VI(5)- қайта қалпына келтiрiлген түрлер; 
Қазақстан флорасы құрамында пайдалы дәрілiк өсiмдiктер, астық, 
техникалық, декоративтi және т.б. түрлер көптеп кездеседi. 
Қазақстан территориясында соңғы 10 жылдықтарда бірқатар өсімдіктер 
түрлері көрінбейді. Ол түрлер жойылып кетті деген болжамдар бар. Ол 
түрлердің Оңтүстік Қазақстан регионында кездесетіндері: 
Dryopteris 
mindshelkensis
(щитовник менжелькенский – усасыр мыңжылқы),
Stroganovia 
robusta 
(строгановия коренастая – шымыр строгиновая), 
Prangos
equisetoides 
(прангос), 
Doremа varataviense 
(дорема каратауская - Қаратау 

сасыққурайы),
Acantholimon minshelkense
(аконтолимон 
минжелькенский - мыңжылқы кемпіршөп), 
Eremostashys 
pectinata 
(пустынноколосник-гребенчатый - тарақша шолмасақ),
Оrobunche 
karatavica 
(заразиха каратауская - Қаратау сұңғыласы), 
Centaurea kultiassovi
(василек культисова - Культисов гүл кекіресі). 
Орталық Қазақстанда: 
Adiantum capillus-veneris (Aquantum),
Barberis 
karkaralensis 
(барбарис каркаралинский – Қарқаралы бөріқарақаты), 
Betula 
kirghisorum 
(береза киргизская – қызыл қайың), 
Paris quadrifolia 
(вороний 
глаз обыкновенный – кәдімгі қарға көз), 
Alnus qlutinosa 
(ольха клейкая - 
жабысқан қандағаш), Gumnadenia conopsea (кокушник комариный -
масалы көкекшөп),
Dactylornisa fuhsii
(пальчатокоренник), 
Dictamnus
anguslifolius 
(ясенец узколистый - таспажапырақ күймесгүлі). 
ІІІығыс Қазақстанда: 
(Rubia rezniczenciana - 
марена резниченковская - 
Резниченко рияны), 
Arenata Potaninii
(песчанка Потанина - Потанин құмдақ 
шөбі). 
Антропогендік азғындаудың (деградация) салдарынан адвентивтік 
(қосымша) түрлердің таралуы нәтижесінде өсімдіктер жабынында адамдар 
арқылы таралатын өсімдіктер көбейеді. Яғни, синантронпизация процесі 
басталады. 
Адвентивтік түрлердің экспанциясы олардың популяцияларының 
үздіксіз артуы флораның табиғи даму процесімен қарама-қайшылыққа 
келеді. 
Адвентивтік өсімдіктер жергілікті өсімдіктер түрлеріне ортаның
абиотикалық факторларын пайдалануға бәсекелес болады, өте жиі 
олармен будандасып, агрессивті қасиеттермен будандар (гибридтер) пайда 
болады. 
Жоғары сатыдағы өсімдіктер флорасының құрамында пайдалы илік 
дәрілік, малазықтық, техникалық, тағамдық, сәндік және басқа да түрлер бар. 
Илік өсімдіктер - шикізаттық өсімдіктер ішіндегі толығырақ зерттелгені. 
Көпжылдық зерттеулер нәтижесінде Қазақстанда практикада бағалы, 
құрамында таниндер бар 20-дан астам түрлер анықталды, олардың ішінде ең 
белгілілері: 
Polygonym coiarium 
(горец дубильный - илік таран), 
Polygonum 
bucharicum 
(горец бухарский - Бұқара тараны), 
Rumex tianschanicus 
(щавель 
Тянь-Шаньский - Тянь-шань қымыздығы), 
Rumex paulsenianus 
(щавель 
Паульсена - Паульсен қымыздығы), 
Rheum tataricum 
(ревень татарский - түйе 
жапырақ татар рауғашы), 
Rheum aximowozii 
(ревень Максимовича - 
Максимович рауғашы). Бұл өсімдіктердің құрғақ тамырларының қоры 200 
мың тонна шамасында. 

жүктеу 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: