Курстық ЖҰмыс тақырыбы: Жеткеншек жасындағыларда кездесетін эмоцияналдық үйлеспеушілікті диагностикалау және коррекцияналау

жүктеу 1,41 Mb.

бет	2/12
Дата	30.05.2023
өлшемі	1,41 Mb.
	#42837

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 12

Ақбөпе курсавой

1. ЖЕТКІНШЕКТЕР ДАМУЫНДА ОРЫН АЛАТЫН АУЫТҚУЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ СЕБЕПТЕРІ Жеткіншектердің тұлғалық даму ерекшеліктері

Зерттеудің мақсаты: жеткіншектерде кездесетін эмоционалды үйлесімсіздіктің теориялық негіздерін талдау арқылы оның алдын алу және түзету жолдарын анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- жеткіншектердің эмоционалды дамуы мәселесі бойынша ғылыми-әдістемелік жұмыстарға талдау жүргізу;
- жеткіншектердің тұлғалық даму ерекшеліктерін анықтау;
- жеткіншектердің эмоцияларының көріністері мен себептерін анықтау;
- жеткіншек жасында кездесетін эмоционалдық тұрақсыздықтың себептерін қарастыру;
- эмоционалдық жағдайды зерттеуде коррекциялық әдістерді қолдану ерекшеліктерін атап көрсету;
- жеткіншектерде акцентуация, мазасыздық, депрессия жағдайларын диагностикалау;
- жеткіншектердің эмоционалдық үлеспешіліктерін диагностикалау, психокоррекциялау әдістемелерін талдау;
- жеткіншектерге психокоррекциялық, психодиагностикалық зерттеу жүргізіп, нәтижелерін талдау;
- жеткіншектің дамуындағы негізгі өзгерістерге арқау болатын биологиялық факторларды зерттеу;
- мектеп психологының эмоционалды үйлесімсіздік жағдайында балаларды түзету әдістерін қолдануы, нәтижелерді талдау;
1. ЖЕТКІНШЕКТЕР ДАМУЫНДА ОРЫН АЛАТЫН АУЫТҚУЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ СЕБЕПТЕРІ

Жеткіншектердің тұлғалық даму ерекшеліктері

Жеткіншектердің даму процесі тұлғаның қалыптасуына айтарлықтай әсер ететін жас ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Жеткіншектік шақ басқаларға қарағанда үйрену және тәрбиелеу қиынырақ деп саналады. Жеткіншек кезінде балалық шақтан ересек өмірге көшу пайда болады және психиканың күрделі қайта құрылуымен, адамдармен қарым-қатынастың, қалыптасқан формаларының бұзылуымен, өмір сүру жағдайлары мен іс-әрекеттің өзгеруімен байланысты.

Психология жеткіншектің дамуының қозғаушы күші оның қызметі тудыратын жаңа қажеттіліктер мен оларды қанағаттандыру мүмкіндігі арасындағы қайшылықтар екенін анықтайды. Бұл қарама-қайшылықтар психикалық дамудың жоғары деңгейін, қызметтің күрделі формалары мен түрлерін, бірқатар жаңа жеке қасиеттерді қалыптастыру арқылы шешіледі. Нәтижесінде жеткіншекнің психикалық дамудың жоғары деңгейіне көшуі жүзеге асырылады.
Жеткіншек кезінде пайда болатын мінез-құлық ауытқуларын зерттеу және осыған негізделген мінез-құлық типологиясын дамыту ХІХ ғасырдың аяғында басталды. Бұл мәселені зерттеушілер типологияны құру қажеттілігін атап өтіп, жеке қасиеттер адамның қоршаған ортаға және қарым-қатынас мәдениетіне бейімделуіне үлкен әсер ететіндігін атап көрсетті. Алғашқы типологияны дамыта отырып, неміс психиатры Э. Кречмер, кейінірек бұл мәселеге тереңірек үңілген ғалымдар В. Шелдон, Э. Фромм, К.Леонхард, А.Е.Личко және т.б. болды. Кейіпкерлер типологиясын жасаушылар келесі жалпы пікірлерге сүйенді: Л.С. Выготскийдің "дағдарыс кезеңі" теориясына сәйкес, дағдарыс жасы дегеніміз- дамудың әлеуметтік жағдайын қайта құрудың нәтижесі болып табылады, ол бір жағынан балалардағы әлеуметтік қатынастар жүйесіндегі өзгерістерді, ал екінші жағынан баладағы "ішкі позициасынан" өзгеруі жататын дамудың әлеуметтік ситуациясының қайта құрылуы.
Осы ерекшеліктерге байланысты, жалпы АҚШ-тағы психологтар жүргізген зерттеулердің нәтижесінде оқушылардың мінез-құлқының үйлесімсіздігінің 80% - ы дәл осы жеткіншекке тән екендігі белгілі болды, өйткені мектеп оқушыларының, яғни бастауыш және орта мектеп жасындағы балалардың қабылдауы өте жоғары екендігі белгілі және бұл сонымен қатар жеткіншектердің әлемге деген көзқарасты, жағымды қасиеттерін қалыптастырады. Г.Д. Пиров жетекшілік ететін Болгар психологтары тобы жүргізген зерттеу нәтижесінде осы анықталған деректерді растады. Пирова 5-17 жас аралығындағы балаларға "ашуланшақтық" тән деген пікір қалдырды. Сонымен қатар, олардың психикалық нормаларының ересектердікінен айқын ерекшеленетіндігін Миннесотадағы жеке тест арқылы дәлелдеуге болады, олар 14-15 жас аралығындағы 15000 американдық жеткіншектерге Психодиагностика ретінде жүргізді. Шынында да, осы тесттің нәтижелері бойынша балалардың өздері ересектерге қарағанда "психопатия", "шизофрения", "гипомания" шкалалары бойынша қалыпты көрсеткіштерге ие. Әрі қарай, егде жастағы адамдар үшін аурудың симптомы болып табылатын бұл көрсеткіштер жеткіншектер үшін норма болып табылады деген қорытындыға келді [2].
С.Хэтэуэй мен Э.Монакезидің оқушылардың басқа психологиялық ерекшеліктерін анықтау мақсатында жүргізген "Роршах" және "тақырыптық апперцепция" сынақтарына сәйкес, 12-16 жас аралығындағы оқушылар арасында мазасыздықтың жоғары деңгейі байқалады. В.Д. Кисловская мазасыздықтың жас динамикасын қарастыру үшін "проективті тестті" қолданды. Оның нәтижелеріне сәйкес, бастауыш сынып оқушыларындағы мазасыздық бейтаныс қарттармен қарым-қатынас кезінде және құрдастарымен қарым-қатынас кезінде көрінеді, жеткіншектерде мазасыздық жеткіншеккезінде емес, бейтаныс қарттармен қарым-қатынас кезінде, құрдастарымен және ата-аналарымен қарым-қатынас кезінде көрінеді, ал жеткіншектерде мазасыздық қарым-қатынастың барлық саласында, әсіресе қарым-қатынаста көрінеді.
Личко ұсынған классификацияға сәйкес, жеткіншектердің екпіні келесі сипатқа ие.
1. Гипертимиялық тип. Басты қасиет - болашаққа үлкен үмітпен әрқашан жақсы көңіл-күйге ие оптимистер. Олар ашуды өте сирек сезінеді және агрессияны көрсетеді. Ол үнемі көпшіліктің арасында болғысы келеді, көшбасшы болғысы келеді. Мүдделер өзгермелі, сондықтан олар бір істен екіншісіне тез ауысады, олар басталған істерді соңына дейін қалдырмай, жағымсыз сипат көрсетуге жақын. Гипертимия белгілері бар жеткіншектер барлық оқиғаларға, романтикаға бейім. Сәтсіздікке реакция өте күшті, бірақ ол тез өтеді. Патологияда обсессиялар невроз түрінде көрінеді.
2. Лабильдік тип. Көңіл-күйі тез және кенеттен, кейде ешқандай себепсіз өзгеретін аффективті құбылмалы жеткіншектер. Барлық қатынастар мен әрекеттер көңіл - күйге байланысты-өнімділік, әл-ауқат, сәттілік және т.б. эмоциялар өте нәзік ұйымдастырылған: олар жағдайларды терең сезінуге қабілетті. Басқа адамдармен жақсы қарым-қатынаста болуға бейім. Ол сүйіспеншілікке өте сезімтал, бірақ қажет болған жағдайда қамқорлық пен қорғауға дайын.
3. Сенситивтік тип. Көпшілікті, копманияларды, шу шығаратын ойындарды ұнатпайды.. Бейтаныс адамдармен араласпайды. Бірақ туыған-туыстарымен жақсы қарым-қатынаста болады, ашық-жарқын араласады. Олар бір эмоционалды жағдайдан екіншісіне ауысуы қиын. Заттарының өз орныныда болғанын қалайды, адамдардың нақты әрі ойын жинақтап айтқанын ұнататын тип . Олар ескертулерге өте нәзік жауап береді, ашуларын іште сақтап, қамыққанда, ашуланғанда қарсылық көрсетпестен іште сақтап жүреді. Мен өзім қаталмын және менің көптеген кемшіліктерім бар деп санайды. Патологияда бұл эпилепсиялық психопатия ретінде көрінеді.
4. Шизоидты тип. Жабық, қарым-қатынасы шектеулі. Шизоидты жеткіншектер мазасыздықтың өте жоғары сатысында меланхолик болып табылады. Достарының жоқтығынан олар жалғыздық сезімін сезінеді және одан да тұйық болады. Өзіне деген сенімділігі төмен адамдар өздерінің мақсаттылығын бағаламайды, қорлайды, өздерін басқалардан қорғайды. Ұялшақ, жауапкершіліктен қорқады. Олардың аффективті реакциялары өзін-өзі қорғау механизмі болып табылады.
5. Эпилептоидты түрі. Көңіл-күй тұрақсыз, көтеріңкі болуы қысқа уақытқа созылады, ал көңіл-күйінің бұзылу ұзақ және өте терең әсер етумен сипатталады. Әсер ету кезінде ол ашуланған адамды ұрып-соғуға дейін әрекет етеді. Депрессияға түскен кезде тынымсыз, тез шаршайды, шығармашылық белсенділік төмендейді.
6. тұрақсыз тип (қозғыштық). көңілді, бос уақытты жақсы көретін, импульсивті, реактивті. Ерік күші дамымаған, эмоциялар тұрақсыз. Патологияда-эпилептоидты психопатия.
7. Астено-невротикалық түрі. Көңіл-күй өзгермелі, ашуланшақ, гипохондрияға бейім. Мағынасыз нәрсені сылтауратып, ол агрессияны анық көрсетеді. Көңілсіз, пессимистік. Ол заттарға қызығушылық танытпайды, шаршайды, қабілетсіз, жалғыздықты жақсы көреді.
8. Демонстрациялық тип. Эгоцентризм шексіз, ол көпшіліктен оған назар аударуды, басқалардың наразылығында болса да, олардан мақтау сөздерді естуді талап етеді. Көркем, көпшіл, экстравагант, өзінің жеке басын көрсету үшін көп нәрсе жасайды. Өтірік патологиялық сипатқа жақын, ол ассоциативті әрекеттермен ерекшеленеді. Патологияда-истерикалық психопатия.
9. Циклоидты тип (тұйық). Балалық шақта гипертимиялық типтің айырмашылығы жоқ. Жетілу кезінде көптеген қиындықтармен кездесіп, көпшіліктен қашып жүретіндігімен және жеке жалғыз жүрумен сипатталады. Бұл типтегі жеткіншектер майда-шүйде қиындықтарға көп көңіл бөлді
10. Аффекті-экзальтациялық. Ол наразылыққа, экзальтацияға жақын, оңай әсер етеді, тез эмоцияларға бой алдырады, дінге адал, педантикалық, кекшіл, ұзақ уақыт ұмытпайды, ренішті ұзақ уақыт ұмытпайды, тез ренжігіш болады.. Осы көрсеткіштерге сүйене отырып, обсессиялар, күшті ішкі шиеленістер және кейде аффект жиі пайда болуы мүмкін [3].
Балалардағы эмоционалды үйлесімсіздік олардың нашар үлгерімімен де сипатталады. Мысалы, балаларға көмектескенде егер де ол тапсырманы ұзақ түсінбесе кері эмоцияны ғана емес, сонымен бірге, тапысрманы нәтижелі орындаудың жолдарын қарастырмай мұндай әрекетттерден алдын-ала іштей бас тарта бастайды. Оқушыларда психологиялық «энергетиканың» жоғарылауы және төмендеуі болады, осының әсерінен балалар бір уақытта көңілсіз болып жүрсе, бір уақытта жеткілікті қарсылық көрсететіндігі және жақсы бейімделген қабілетте болады. Бұл жердегі бірінші жағдай екінші жағдайға қарағанда жиі көрінеді. Сондықтан да баланың өмір жағдайына көңіл бөлу керек. Мысалы, бала отбасындағы екінші баланың пайда болуына байланысты жат қылықтар көрсете бастайды, сондай-ақ мектеп ауыстыру дәрежесінде тәуелділік, мазасыздану сезімі пайда болады. Ата-аналарға негізгі көңіл бөлу керек нәрсе - көп балаларда мұндай стресс эмоционалды үйлеспеушілікті зерттеген зерттеушілер пікірін талдау нәтижесінде оқушылардың эмоционалды үйлеспеуіне әсер ететін негізгі факторларды анықтау маңызды [2].

жүктеу 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 12