Кіріспе і-тарау. Жоғары оқу орындарында болашақ маманды дайындаудың педагогикалық-психологиялық негіздері

1.1. Болашақ маманды дайындаудың психологиялық-педагогикалық аспектілері

1-ден, педагогика және психология пәндерін ажырату қажеттілігі бар;

1. 
   Себептерін айтқанда: “адамдарға көмек беру ниетім бар”, “адамды танып білу қызықты”, “адамдарға әсер еткім келеді”, “өз проблемаларымды шешемін”, “психолог кеңес берді” және т.б. Сонда студенттерде әлеуметтік және таным мотивтері басым болады.
   
2. 
   Оларды математика, қазіргі жарытылыстану, информатика пәндері аз қызықтырады, ал арнайы пәндерден – антропология мен анатомия тіптен қызықтырмайды екен.
   

Көрсетілген маманның сапалық сипаттамалары және олармен анықталған және университет алдында тұрған білім берушілік міндеттер бүгінгі университетте маманның кәсіби дайындығы жүйесінің негізгі ұстанымдарының сипатын анықтайды. Олар ұстанымдардың бір қатарын айқындайды. С.И. Гессен университтеттік білім берудің негізгі ұстанымдарын анықтайды, олар:

• 
  Университетте ғылыми білімнің толық болуы;
  
• 
  Дәріс беру және оқыту үрдісіндегі еркіндік және шығармашылық рухы;
  
• 
  Оқытушылар мен ғалымдарды дайындау жолымен университеттің өзін-өзі тәрбиелеуге қабілеттілігі[32].
  

• 
  білім беру мазмұнының ғылыми іргелілігі мен жүйелілігі ұстанымы;
  
• 
  білім берудің қол жетерлік ұстанымы;
  
• 
  ғылым мен өндіріспен алынатын білімдер жүйесінің кешенділік және кіріктірілген ұстанымы;
  
• 
  мамандар дайындаудың жаңашылдық және ақпараттылық бағдарлаушылық принципі;
  
• 
  білім берудің болжаушылық және жан-жақтылық принципі;
  
• 
  кәсіби құзырлылықтың көп варианттылық және таңдамалық ұстанымы;
  
• 
  алынатын біліктіліктің қолданбалы нәтижелілігінің ұстанымы;
  
• 
  білім беру мазмұны мен құрылымының көпдеңгейлі және үздіксіздік ұстанымы;
  
• 
  біліктілік сертификатымен әр баспалдағының кәсіби аяқталу немесе академиялық ұстанымы;
  
• 
  білім беру мақсаттарының әлеуметтік-экономикалық айқындаушылық ұстанымы;
  
• 
  оқу процесін ұйымдастырудың проблемалылығының және интерақтивтілігінің ұстанымы;
  
• 
  білім беруді гуманизациялау ұстанымы;
  
• 
  оқыту үрдісінде ынтамақтастық пен серіктестік ұстанымы;
  
• 
  білім беру мазмұнының коммуникативтілік мәдениет аралық ұстанымы;
  
• 
  мамандардың кәсіби және академиялық біліктілігінің халықаралық-мәртебелік деңгейін қамтамасыз ету ұстанымы;
  
• 
  бағдарлаушылық көзқарасы ұстанымын айтамыз.
  
• 
  оқытуда жеке және тұлғаға бағытталған көзқарас ұстанымы.
  

Әлемдік және отандық тәжірибеде жоғары білім берудің жүйесі дамуын бағалау үшін сәйкестілік дәрежелерінің бір қатар параметрлері қолданылады:

• 
  Қоғам мен мемлекет дамуының нақты тарихи кезеңінде мамандарды нақты қажеттілігіне және жоғары білікті мамандарды дайындаудағы білімберу саясатына;
  
• 
  Жоғары мектеп стандарттарына және алынатын нәтижелерге білімберу мақсаттарына;
  
• 
  Жоғары оқу орындарының мемлекеттік және басқа көздерімен қаржылануына;
  
• 
  әлемдік стандарттарға жоғары білімберу деңгейі мен сапасына;
  
• 
  әлемдік білімберу кеңістікке кіріру барысындағы жоғары білім беру жүйесінің ашықтығы;
  
• 
  әлемдік стандарттарға бағдарлануға және қалыптасқан дәстүрлердің сақталуына [29,121].
  

1.2. Жоғары оқу орындарында болашақ маманды тиімді дайындаудың психологиялық-педагогикалық шарттары.

Ғылымның және технологияның қазіргі жағдайын бейнелейтін іргелі білім беру болашақ мамандардың тек тәжірибені белсенді қабылдауды ғана емес, сонымен бірге интеллектуалдық шығармашылық қабілеттілігін анықтайды. Білім берудің осындай түріне қазіргі жоғары оқу орындары бағытталған. Болашақ мамандардың, яғни студенттердің зерттеу біліктерін меңгеру қажеттілігі, бір жағынан, Мемлекеттік стандарттың талаптарымен айқындалады, онда бітірушің осы кәсіби аспектісі нақты анықталған; екінші жағынан, қазіргі мамандардың кәсіби іс-әрекетімен айқындалады. Мысалы, педагогтардан болашақ мамандарды дайындауда іс-әрекеттің шығармашылық табиғатына сәйкес соның ішінде оны ұйымдастырудың мәселесіне ғылыми тұрғыдан қарауға білім беру үрдісін зерттеу білігін талап етеді. Сондықтан да жоғары оқу орындарының студенттерін зерттеу жұмысы процедурасымен таныстыру керек, оны өткізудің дағдыларын қалыптастыру маңызды. Мысалға, оқыту барысында зерттеушілік білігін қалыптастыру. Ол кафедраның ғылыми-зерттеу жұмысына студенттің қатысуы барысында қалыптасады. Соңғысына студенттерді бағыттары мен кафедра педагогтарының ғылыми жұмысы ерекшеліктері тақырыпшасымен кеңінен таныстыру ықпал етеді, оларды проблемалық топтарға қатыстыру, табысты зерттеу жұмысын жүргізетін оқытушыларға 1-ші курстан бастап «бекіту» ретінде анықтаймыз.

Осы бағыттағы тиімді жұмысты қамтамасыз етудің бірінші шарты ретінде бүкіл кәсіби дайындықтың жүйесін асыру барысындағы зерттеушілік білімдердің тиімді қалыптасу процесінің үздіксіздігі мен тұтастығын ерекше айтамыз. Оған аудиториялық сабақ пен студенттің өзбетінше жұмысы (студенттің оқу-зерттеу жұмысы мен ғылыми-зерттеу жұмысы), аталған біліктерді саналы және шығармашылық меңгерудегі түрлі әдістер мен тәсілдерді пайдаланумен байланысты тәжірибе жатады.

Зерттеу біліктерін қалыптастырудың маңызды шарты ретінде зерттеу іс-әрекетінің мотивациясы болып табылады: қызығушылықтарын қалыптастыру, зерттеу жұмысы қажеттілігін, кәсіби өсу үшін зерттеу біліктер жүйесін меңгерудің маңыздылығын негіздеу. Мысалға, осы жұмыстың бастамасы ретінде 1-ші курстан бастап, «Мамандыққа кіріспе» деп аталатын курс ұйымдастырылады, оның барысында кәсіби іс-әрекеттің ерекшелігі мен шығармашылық сипатын ашуға болады. Практикалық сабақтарда өзін-өзі тану, өзіндік қызығушылықтары мен қабілеттерін талдау, олардың таңдаған кәсіпке сәйкестілігін анықтау үшін жағдайлар жасалынады. Конференцияға рефераттарды дайындау барысында студенттер жаңашыл-зерттеушілердің жетістіктерімен танысады, шартты түрде айтқанда, «өзіне салып көреді» шеберге лайықты кәсіби біліктер мен тұлғалық қасиеттерді дамытады. Оның барысында келесідей зерттеу біліктерін меңгеру қажеттілігін саналы түрде ұғынады, бар тәжірибені талдау, проблеманы тұжырымдау, өз жұмысының нәтижесін жүйелеу сияқты білігі.

Аталған біліктердің қалыптастыру мен зерттеу жұмысына қызығушылықты тудыру шарасына түрлі кәсіби жағдайларды талдау мен диагностикалауды өткізу, жоғары курс студенттерімен орындалатын тапсырмалардың зерттеушілік сипаты және т.б. басқа әдістері жатады. Сонымен қажетті білімдер жүйесі және қалыптасқан зерттеу біліктерімен бірге зерттеу іс-әрекетіне оң көзқарастың болуы болашақ маманның тиімді кәсіби іс-әрекетке дайындығын қалыптастырады.