Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb. Pdf просмотр бет 57/236 Дата 03.10.2022 өлшемі 1,76 Mb. #39472

Қазақ тіліндегі гиперфонемалар .   Аталған фонемалардың ішінде жазарман үшін гиперфонемалар бар. Гиперфонема де- геніміз әлсіз позициядағы фонеманың дүдәмал инварианты. Қазақ тілінде <а-ә>, <б-п>, <н-ң>, <ы-0>, <і-0> гиперфонема- лары бар. <а-ә>  гиперфонемасы басқы буыны жіңішке болып келетін күмән, күнә, ләззат, іңкәр  т.б.   сөздерінде туады. Ғалымдар арасында дауыстылардың а-ә оппозициясынан гөрі а-е  оппозициясы жиі әңгіме болады,   яғни   <  ә>  фонемасының ста- тусына күмән келтіретін көзқарастар бар. Мысалы, Қ.Жұбанов қазақ тіліндегі а дауыстысының жіңішке варианты е фонемасы болады дейді (Жұбанов Қ. 1999: 209). В.В.Радлов  ә дыбысын қазақ тіліне тән емес деген (Хусаинов К.Ш. В.В.Радлов. 1984: 74). Алайда қазіргі қазақ тілінде <ә> дыбысы 516 сөзде инициал позицияда фонемалық мәнде жұмсалады. Ал төмендегі дауыс- сыздардан басталатын бірінші буында сөз мағынасын ажырата- ды:  б (87) сөзде  г (1),  д (74),  ж (56),  з (39),  и (1),  к (78),  л (17),  м (116),  н (64),  п (53),  р (8),  с (118),  т (191),  у (19),  ф (1),  ш (48). Біздің ойымызша, жіңішке буыннан кейін келген <а> фоне- масы позициялық түрленімге түсіп, [ә] вариантына айналады. Сонда ІІ буындағы <а-ә> гиперфонемасы фонология теория-сы бойынша <а> фонемасына сәйкес келеді. Яғни қазіргі қазақ жазуындағы ІІ буындағы  ә әрпі <а> фонемасының позициялық түрленімі (өздік реңк) болып табылады. Қазақ фонологиясында <й>, <у> үнді дауыссыздарының гиперфонема құрап жүргені әріпті дыбыс деп қабылдайтын қате түсініктен туады. Қазіргі әліпбиде жүктеу 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз