Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

Түркі халықтарының ішінде төрт таңбаны да әліпби
құрамында қалдырған қазақ графикасы болып табылады. Ал
түрік, өзбек, қырғыз, әзірбайжан, татар жазуларында бұл
дыбыстарға әліпбиде екі таңба арналған: фонемалардың жуан,
жіңішкелігі іргелес келген дауыстының әуеніне байланысты
ажыратылады.
Қазақ әліпбиінде
қ-ғ,
к-г
таңбаларының сақталуы
А.Байтұрсынұлының төте жазуынан басталады. Ғалым “қ, к, ғ,
г дыбыстары ауыздан шығу орны бір-бірінен алыстап кеткен,
бұларды бір-бірінің жіңішке түрі деу қисынсыз”, сондықтан
төрт дыбысқа төрт түрлі әріп арналсын деген. Ал
Қ.Кемеңгерұлы аталған фонемалардың өзіндік жуан-жіңішке
варианттары қалыптасып келе жатқанын айтқан.
Қырғыз тілінің әліпбиін түзген К. Юдахин: “к-қ, ғ-г ды-
быстарының айырмашылығы басқа дауыссыздардың айырма-
шылығынан ерекше емес. Егер бұларға жеке таңба берсек,
басқа дауыссыздарға да жеке таңба беруіміз керек” деп, 4
дыбыс-ты 2 таңбамен беруге болатын тілдерге қазақ, қырғыз,
ноғай, қарашай, балқар тілдерін жатқызады да, өзбек,
әзірбайжан, ұйғыр әліпбиінде 4 таңба арналу керек. Өйткені
соңғы тілдер тобында сингармонизм заңы бұзылған дейді.
Бірақ іс жүзінде керісінше болды: өзбек, қырғыз, әзірбайжан,
татар, түрік тілдері әліпбиінде екі таңба (

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: