Кафедра Философия

Студенттерге философиядағы таным проблемасының қалыптасу үрдісін және танымның негізгі формалары мен категорияларынның ішкі диалектикалық байланысын түсіндіру.

1. 
   Таным шындықты бейнелеу формасы. Танымның обьектісі және субьектісі.
   
2. 
   Ақиқат ұғымы. Ақиқат өлшемі.
   
3. 
   Ғылым танымның арнаулы формасы ретінде.
   

1. 
   Таным дегеніміз не ?
   
2. 
   Ақиқатқа жетудің танымдық көздері неде?
   
3. 
   Ғылым дегеніміз не?
   
4. 
   Философиялық білімнің дамуындағы гносеологияның атқаратын қызметі қандай?
   
5. 
   Танымдағы түсінік пен баяндаудың, рефлексиямен байланысын қалай түсінесіз?
   
6. 
   Рационализм мен сенсуализмнің айырмашылығы мен ұқсастығы неде?
   

Таным - бұл рухани іс- әрекет, адамның алға қойған мақсатының негізін құрайтын білімдерді қалыптастырушы , адамның шығармашылық қызметтерінің қөғамдық- тарихи өрісі.

Сана - адам танымына тән обьективті шындықты бейнелеудің жоғарғы формасы.

Сезім - адамдардың бір - біріне, обьективті дүниеге көзқарасын білдіретін, шындықты бейнелеудің ерекше формасы.

Сенсуализм - танымныцң қайнар көзі, бастауы , тек қана түйсік деп есептейтін гносеологиялық ілім.

Рационализм - танымдағы зерде қызметінің белсенділігін, білімнің логикалық белгілерін, жалпылық пен қажеттілікті ақылға тән ұғымдар деп танитын гносеологиялық ілім.

Тіл - кез келген табиғи құбылыстың, адамның іс- әрекеті процессінде танымдық және коммуникативтік қызметін атқаратын белгілер жүйесі.

Тітіркену - барлық тіршілік иесінің сыртқы ортаның әсеріне құрылыстық және функциялық жағынан жауап қайыруынан көрінетін қасиет.

Рефлексия - бейнелеуді, сондай ақ таным актісін зерттеуді білдіретін гносеологиялық термин. Рефлексия - адамның ойлаушы жан ретіндегі маңызды қасиеті.

Ұғым - дүниені таны білу сатысындағы белгілі бір тұтастықта қарастырылып отырған нәрсенің мәнін, оның танымдағы қалыптасу жолын, анықтайтын рационалдық танымның категориясы.

Эмпиризм - сезім тәжірибесін білімнің бірден- бір көзі деп есептейтін, барлық білімнің тәжірибеге сүйенетіндігін және тәжірибе арқыл алынатындығын мойындайтын таным теориясындағы бағыт.

Идеализация - кейбір абстракциялық обьектілердің пайда болуынан туындайтын, негізінде тәжірибе мен шындыққа жанаспайтын ойлау актісі.

1. 
   Философиядағы сана жөніндегі ойдың дамуы.
   
2. 
   Иррационализм.
   
3. 
   Сананың материалистік тұжырымдамасы.
   
4. 
   Еңбек және сана.
   
5. 
   Тіл және сана..
   
6. 
   Әлемнің тұтастығы мен көп қырлылығы.
   
7. 
   Философиядағы таны обьектісі мәселесі.
   
8. 
   Философиялық танымның функциялары.
   
9. 
   Таным субьектісі.
   
10. 
    Рационалдық таным.
    

1. 
   Философияның таным жөніндегі тармағы:
   

2. 
   Сезімдік танымның негізгі формалары:
   

4)идея, гипотеза, интуиция; 5)парасапт, санасыздық, интуиция.

3. 
   Білімнің қандай формасы негіздеуді және тексеруді талап етеді?
   

4. 
   Рационалдық танымның негізгі формалары қандай?
   

4)" мен " "ол " " жоғарғы мен- мен"; 5)фантазия , ойлау, болжам.

5. 
   Әлеуметтік танымның негізгі екі іргелі бөлімдерін атаңыз:
   

5)ғылыми және ғылыми емес таным;

6. 
   Аристотель таным мәселесін зерттей отырып мына кітаптардың қайсысын жазбаған:
   

7. 
   Таным теориясы нені зерттейді?
   

2)адам қабылдауларының тізбегін;

3)материалдық дүниенің құбылыстарын;

4)адам миында орын алатын үдерістерді;

5)табиғат пен адам туралы ғылымдар тарихын;

8. 
   Сана дегеніміз не?
   

5)адамның серігі;

9. 
   Рационализмнің негізгі қағидасы:
   

2)ғылымда басты ролді тәжірибе , эксперимент атқарады;

3)дүниені принципті түрде танып -білуге болмайды.

4)дүниені танып -білу екі талай, күдік туғызады;

5)дүниені танып білуге болмайды;

10.Эмпиризмнің негізгі қағидасы:

1)адамның барлық білімі тәжірибеге негізделеді;

2)дүниені танып білуге болмайды;

3)дүниені таныр білу екі талай күдік туғызады;

4)танымның қайнар көзі зерде;

5)дүниені белгілі нормада танып білуге болады.

Әдебиеттер:

1. 
   Әбішев Қ. Философия А., 1999.
   
2. 
   Әбішев Қ., Әбжанов Т. Философия тарихындағы таным теориясы және метод проблемасы. А., 1990.
   
3. 
   Қариев З. Даму. А., 1993.
   
4. 
   Гайниев И. А. Размышления о познании. М., 1996.
   
5. 
   Кун Т. Структура научных революциий. М., 1983.
   
6. 
   Любутин К. Н. Проблема субьекта обьекта в немецкой классической философий М. 1983.
   
7. 
   Ильенков Э. В. Диалектическая логика; Очерки, истории и теории. М. 1989.
   
8. 
   Философиялық сөздік А., 1996.
   

Ғылыми танымның арнаулы формасы ретіндегі ерекшелігін көрсете отырып, эмпирикалық және теориялық деңгейлерінің мәнін, әдістерін, диалектикалық байланысын ашу. Ғылыми танымның шындықты игерудің әдеттегі, көркемдік және басқа тәсілдерінен айырмашылығын ажырату арқылы студенттерді ғылымға баулу.

1. Эмпирикалық таным деңнейінің әдістері: бақылау, эксперимент, салыстыру және т.б.

1. 
   Теориялық таным деңгейінің әдістері.
   
2. 
   Эмпирикалық және теориялық таным деңгейлерінің диалектикалық байланысы.
   

1. 
   Метод және методология ұғымдарына анықтама беріңіз.
   
2. 
   Ғылыми танымның мәнін құрылымын түсіндіріңіз
   
3. 
   Теориялық танымның негізгі түрлерін атаңыз.
   
4. 
   Сезімдік танымның негізгі формалары қандай?
   
5. 
   Теорияның гипотезадан ерекшелігі қандай?
   
6. 
   Анализ бен синтезге анықтама беріңіз.
   

1. 
   Ғылыми танымның эмпирикалық және теориялық деңгейлері, олардың байланысы.
   
2. 
   Ғылыми таным әдістерінің негізгі міндеттері.
   
3. 
   Гипотезаның ғылыми ғылыми білімнің дамуындағы ролі.
   
4. 
   Ойлау өнері және зерттеу методтары.
   
5. 
   Ғылыми танымның дамуындағы әлеуметтік факторлар.
   
6. 
   Философия және ғылым.
   
7. 
   Танымдағы түсіну мәселесі.
   

1.Ғылыми танымның міндеті не?

1)заттар мен құбылыстардың ішкі мәнін, олардың өмір сүру және даму заңдылықтарын ашу

2)табиғаттың дамуының ең жалпы заңдарын ашу..

3)қоғамның дамуының ең жалпы заңдарын ашу

4)адамның өмір сүруі және дамуы заңдылықтарын ашу

5)адам психологиясы мен логикасының даму заңдылықтарын ашу

2. Ғылыми танымның негізі екі формасын көрсетіңіз:

1)эмпириялық және теориялық

2)ғылыми және практикалық

3)диалектикалық және метафизикалық

4)теориялық және ғылыми

5)абстрактың және практиканың

3. Эмпирикалық танымның міндеті не?

1)факті жинау ісімен айналысу

2)мағлұматтардың жеке ерекшеліктерін анықтау

3)зерттеу объектілерінің қатынастарын анықтау

4)объектілердің мәнді қасиеттерін анықтау

5)теориялық мәліметтер жинау ісімен айналысу

4. Теориялық танымның міндеті не?

1)заттар мен құбылыстардың мәнін, заңдылығын білу

2)фактілер жинақтау ісімен айналысу

3)қажетті зерттеу проблемаларын анықтау

4)зерттеу бағдарламасын құрастыру

5)зерттеуші құбылыстардың себепті байланыстарын ашу

5. Гипотезадан ғылыми танымның айырмашылығы неде?

1)күрделілігінде

2)математикалық есептілігінде

3)ақиқаттығында

4)жүйелілігінде

5)практика арқылы расталуында

6.Ғылыми таным методы проблемасын шешуде эмпиризмнің негізін қалаушы:

1)Лейбниц;

2)Ф. Аквинский;

3) Бэкон;

4)И. Кант;

5)Д. Юм.

7.Ойлаудың индуктивтік методының негізін қалаушы:

1.Бэкон; 2.Декарт; 3.Локк; 4.Спиноза; 5.Гоббс;

8.Р. Декарт ойлаудың қай методына сүйенген?

1.дедуктивтік; 2.схоластикалық; 3. софистикалық; 4.индуктивтік; 5.аксиоматикалық;

9.Ғылыми таным туралы философиялық ілім:

1.гносеология; 2.антропология; 3.аксиология; 4.диалектика; 5. онтология;

10.Обьекті қосымша элементтерге ойша бөлудегі танымдық әрекет қалай аталады:

1.анализ; 2.синтез; 3.индукция; 4.дедукция; 5.аналогия;

Әдебиеттер:

1. 
   Копнин П. В. Диалектика, логика, наука. М., 1973.
   
2. 
   Копнин П. В. Гносеологические и логические основы науки. М., 1974.
   
3. 
   Проблемы истории и методология научного познания. М., 1974.
   
4. 
   Рузавин Г. И. Методы научного исследования. М., 1974.
   
5. 
   Современная философия: словарь и хрестоматия. Ростов- на- Дону. 1996.
   
6. 
   Философиялық сөздік. А., 1996.
   

Студенттерге диалектиканың таным процесіндегі теория және тәсіл ретіндегі мәнін ашып көрсету. Студенттерді диалектикалық ойлау өнеріне баулу .

Диалектиканың тарихи даму жолын сипаттау (диалектиканың антикалық нұсқасы , Гегельдің идеалистік диалектикасы , материалистік диалетика )

Студенттерге диалектиканың негізгі принциптері мен категорияларын түсіндіру, ерекшеліктерін ұғындыру.

1. Диалектика теория және тәсіл ретінде.

1. 
   Диалектиканың негізгі принциптері: тұтастық, жүйелілік, нақтылық т.б.
   

1. 
   Диалектиканың мәнін қысқаша қалай анықтауға болады ?
   
2. 
   Диалектиканың негзгі тарихи формаларының қайсысын білесіз?
   
3. 
   Псевдодиалектика дегеніміз не?
   
4. 
   Диалектиканың негізгі принциптері қандай?
   
5. 
   Диалектика категорияларының мәнін түсіндіріңіз?
   

1. 
   Диалектика теория және тәсіл ретінде.
   
2. 
   Дамудың екі концециясы.
   
3. 
   Диалектиканың принциптері.
   
4. 
   Софистика және эклектика.
   
5. 
   Кездейсоқтық және ықтималдылық.
   
6. 
   Мүмкіндік пен қажеттіліктің өзара қатынасы.
   
7. 
   Эволюция және революция.
   

1.Диалектика – философиялық ілім:

1)Күн жүйесінң шығу тегі туралы.

2)Әлемнің өзгермейтіндігі туралы.

3)Дамудың жалпы заңдары туралы.

4)Болмысты танып білу туралы.

5)Кеңістік пен уақыттың относительділігі туралы .

2.Диалектикаға қарама – қарсы методты көрсетіңіз:

1)индукция 2)анализ 3)метафизика 4)дедукция 5)синтез

3. Даму туралы философиялық ілім:

1)метафизика 2)релятивизм 3)догматизм 4)эклектика 5)диалектика

4. Құбылыстардың жалпы заңдылықты себептік уәжділігі туралы ілім:

1)индетерминизм 2)фатализм 3)детерминизм 4)конвенционализм 5)кондиционализм

5.Категориялар дегеніміз не?

1)табиғаттағы, қоғамдағы және ойлаудағы жалпы байланыстарды бейнелейтін ең жалпы ұғымдар , практикалық қыметтің идеалдық формалары .

2)табиғаттағы , қоғамдағы жалпы байланыстарды бейнелейтін ең жалпы ұғым.

3)ойлаудағы , қоғамдағы жалпы байланыстарды бейнелейтінең жалпы ұғымдар, практикалық қызметтің идеалдық формалары.

4)ойлаудың және табиғаттың жалпы байланыстарын көрсететін жалпы ұғымдар

5)табиғат пен адамның арасындағы жалпы байланыстарды көрсететін жалпы ұғымдар.

6.Қай категориялар диалектикаға қатысты :

1)мазмұн және форма; 2)тап, ұлт, жанұя; 3)күш, энергия, жылдамдық; 4)ақпарат, байланыс, басқару; 5)ақша, кіріс, табыс;

7.Диалектиканың негізгі принципін көрсетіңіз :

1)даму принципі 2)мазмұн және форма 3)қажеттілік пен кездейсоқтық 4)себеп пен салдар

5)мән мен құбылыс

8.Материалистік диалектика дегеніміз не?

1)Ол - табиғаттың, қоғамның және адам ойлауының дамуының ең жалпы заңдарын зерттейтін ғылым.

2)Ол - табиғаттың және адам дамуының негізгі заңдылықтарын зерттейтін ғылым.

3)Ол - адамның адам психологиясы мен логикасының даму заңдылықтарын зерттейтін ғылым.

4)Ол - табиғаттың және қоғамның дамуының ең жалпы заңдарын зерттейтін ғылым.

5)Ол - қоғамның және адамның арасындағы негізгі қатынас заңдылықтарын зерттейтін ғылым.

9. Дамудың дұрыс анықтамасын көрсетіңіз:

1)Даму - объектінің сандық өзгерісі;

2)Даму - кез-келген қозғалыс;

3)Даму - шеңбер бойынша қозғалыс;

4)Даму - жүйенің хаостық қозғалысы;

5)Даму - төменгі жағдайдан жоғарырақ жағдайға қарай қозғалыс.

10. Философиядағы метафизикалық әдістің ең маңызды белгісін көрсетіңіз:

1)қандай болсын дамуды, қозғалысты терістеу;

2)дамудың ішкі қайнар көзін терістеу;

3)сыртқы күшті дамудың қайнар көзі деп мойындау;

4)дамудың шексіздігін терістеу;

5)метафизикалық әдіс тек қана тілмен байланысты.

1. 
   Әбішев Қ. Философия. Т.5. § 1,2 Алматы, 1999.
   
2. 
   Батищев Г.С. Диалектика как логика мировоззрения целостно развитого человека материалистическая диалектика как логика. Алматы, 1986.
   
3. 
   Ильенков Э.В. Ленинская диалектика и метафизика позитивизма. М.,1989
   
4. 
   Категории диалектики как ступени познания. М., 1971.
   
5. 
   Қалиев З. Даму. 2 тарау. Диалектиканың категориялары. § 6-13. Алматы, 1993.
   
6. 
   Науменко Л.К. Монизм как принцип диалектики. Алматы, 1972.
   
7. 
   Принцип диалектики. Алматы, 1994.
   
8. 
   Функции материалистической диалектики. М., 1980.
   
9. 
   Шептулин А.П. Диалектический метод познания. М., 1983.
   

Диалектиканың категориялары мен заңдарының мәнін, диалектиканың таным процесіндегі теория және тәсіл ретіндегі мәнін ашып көрсету. Студенттерді диалектикалық ойлау өнеріне баулу .

1. 
   Заң ұғымы.
   
2. 
   Қарама-қарсылықтар бірлігі және күресі заңы қызметтерінің құрылымы және механизмі.
   
3. 
   Қайшылықтың негізгі формалары және типтері.
   

1. 
   Сапа және қасиет. Сапа және сан. Өлшем.
   
2. 
   Сандық және сапалық өзгерістердің диалектикасы. Секірістер және оның түрлері.
   
3. 
   Диалектикалық терістеудің мәні. Терістеуді терістеу сатылы дамудың бейнесі ретінде.
   

1. 
   Заң дегеніміз не?
   
2. 
   Қай заң диалектиканың «ядросы» және неге?
   
3. 
   Қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күрес заңы қандай фундаменталды проблеманы шешеді?
   
4. 
   Қай заң дамудың механизмін ашады?
   
5. 
   Философиялық түсініктегі сан, сапа және өлшем деген не?
   
6. 
   Дамудың спиральды түрдегі механизмінің мәні неде?
   
7. 
   Дамудағы «секіріс» дегеніміз не?
   

1. 
   Диалектика болмыстың,дамудың және қозғалыстың әмбебап
   
2. 
   (универсалды) байланыстары туралы ілім ретінде.
   
3. 
   Диалектиканың заңдары және категориялары.
   
4. 
   Қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күрес заңы.
   
5. 
   Қайшылық дамудың қайнар көзі ретінде.
   
6. 
   Қайшылықтардың негізгі типтері.
   
7. 
   Терістеуді терістеу заңы.
   
8. 
   Эволюция және революция.
   

1. 
   «Даму» ұғымының дұрыс анықтамасын көрсетініз?
   

2) бұл объектінің сандық өзгерістері

3) бұл кез-келген қозғалыс

4) бұл жүенің хаостық өзгерістері

2. 
   Заң статусына ие болу үшін, байланыс төменде корсетілген қасиеттердің қайсысына ие болуы тиіс.
   

1. 
   ауыспалы және кездейсоқтық
   
2. 
   салыстырмалылық
   
3. 
   априорлық
   
4. 
   тұрақтылық, себептілік және қажеттілік
   
5. 
   субъективтік
   

3. 
   Диалектиканың негізгі өзегі болып қай заң есептеледі?
   

1. 
   мән және құбылыс заңы
   
2. 
   терістеуді терістеу заңы
   
3. 
   қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күрес заңы
   
4. 
   мөлшерлік және сапалық өзгерістердің заңы, өзара ауысу заңы
   
5. 
   қажеттілік пен кездейсоқтық заңы
   

4. 
   Қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күресі заңының мазмұнын ашатын категориялар тобын көрсетіңіз:
   

1. 
   субстанция, себептілік, өзара әсер
   
2. 
   айырмашылық, қарама-қарсылық, қайшылық
   
3. 
   терістеу, терістеуді терістеу, түсіріп сақтау
   
4. 
   сапа, сан, өлшем
   
5. 
   мүмкіндік, шындық, ықтималдылық
   

5. 
   Қарама-қарсылықтардың бірлігі және күресі заңы немен айналысады?
   

1. 
   даму процестерінің ішкі қайнар көзін ашады,ескінің жойылып, пайда болуының себептерін көрсетеді
   
2. 
   даму процестерінің қай бағытта өтіп жатқандығын көрсетеді
   
3. 
   даму процесінде жаңаның даму сатыларын көрсетеді
   
4. 
   даму процесінде жеке мен жалпының байланысын көрсетеді
   
5. 
   даму процесіндегі адамның алатын орнын көрсетеді
   

1. 
   ескінің жойылып, жаңаның пайда болу себептерін көрсетеді
   
2. 
   даму процесінің ішкі және жалпы механизмін анықтап береді
   
3. 
   ескіден жаңаға өту жолын айқындайды
   
4. 
   дамудың мәнін, жалпы бағытын анықтайды
   
5. 
   дамудың негізгі даму сатыларын көрсетеді
   

1. 
   мән
   
2. 
   форма
   
3. 
   шындық
   
4. 
   құбылыс
   
5. 
   өлшем
   

1. 
   Терістеуді терістеу заңы немен айналысады?
   

1. 
   дамудың мәнін, жалпы тенденциясы мен бағытын анықтайды
   
2. 
   дамудың ішкі және сыртқы механизмін анықтап береді
   
3. 
   дамудың қарама-қайшылықсыз болмайтынын көрсетеді
   
4. 
   жаңаның пайда болу себебін көрсетеді
   
5. 
   дамуда ескінің жойылу себептерін анықтайды
   

2. 
   Даму процесі терістеуді терістеу заңы бойынша қалай жүзеге асады?
   

1. 
   стихиялы
   
2. 
   қайталану түрінде
   
3. 
   спираль бойынша
   
4. 
   бұралаң жолмен
   
5. 
   тура жолмен
   

1. 
   өлшем
   
2. 
   қасиет
   
3. 
   заң
   
4. 
   секіріс
   
5. 
   эволюция