Жоспар: 1 Интонацияның зерттелуі Интонацияның маңызы Интонацияның зерттеу әдістері

жүктеу 27,58 Kb.

бет	6/12
Дата	17.02.2022
өлшемі	27,58 Kb.
	#37507

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 12

Жоспар 1 Интонацияны зерттелуі Интонацияны ма ызы Интонацияны

Интенсивтілік

Тоналды диапазон – негізгі тон жиілігінің ең үлкен және ең кішкентай мөлшерінің арасындағы айырмашылығы арқылы белгіленеді. Олардың үш түрі бар: көлемді, көлемсіз, орташа.

Ұзақтылық интонацияның уақытқа байланысты сипаты. Сөйлемнің не сөйлеу тіліндегі басқа да синтаксистік сегменттердің іске асуы үшін олардың уақытпен байланысты болуы ақиқат, яғнт олардың тілде орын алуы және тыңдаушының құлағына жетіп, оған түсінікті болуы үшін біршама уақыт қажет. Синтаксистік сегменттің физикалық ұзақтылығы оның құрамына кіретін дыбыстардың артикуляциялық ерекшеліктермен байланысты екені дәлелденген.

Сөздегі, сингтагмадағы, сөйлемдегі, яғни синтаксистік сегменттегі ұзақтылықтардың бәрі жиналып келіп сөйлеу тілінің қарқынын бейнелеуге қатысады. Қарқынның өзіне тән лингвистикалық мәні бар. Сөйлеу тілінің қарқынына қарап, ондағы мазмұнның қандай екендігін, яғни мағынасы зор ма, немесе шамалы ма, соны анықтауға болады.

Пауза - сөз ағысында болатын кідіріс. Пауза мағынасына қарай физилогиялық, эмоциялық, ситуациялық, интеллектілік деген түрлерге бөлінеді. Паузаның мөлшері сөйлеу тілінің қарқынымен байланысты. Сөйлеу тіліндегі интонацияның паузасын синтаксистік сегменттерлің арқасында пайдалы болып, тоналды контурды шұғыл өзгертетін алдаушы пауза делінетін кейбір акустикалық компонеттерден ажырату керек.

Интенсивтілік басқа компоненттермен бірігіп ғана мазмұнға ие болады. Интенсивтілік көбінесе дыбыстардың негізгі тон жиілігімен қосылып, сөйлемдегі сөздердің акценттелуіне қатысады. Интенсивтілік әсер ететін екінші фактор – дауысты дыбыстың синтаксистік сегменттегі орны. Сонымен сөйлемдердің немесе қандай да бір синтаксистік сегменттер интонациясының динамикалық контуры сол синтаксистік конструкцияның мазмұндық салмағы жөнінде де хабар бере алатыны анық. Мысалы, сөйлемдегі қыстырма сегменттердің динамикалық деңгейі төмендеу және бірсыдырғы болуы сол сегменттің семантикалық салмағының негізгі мағынаға қосымша ғана қызметін білдіреді. Мысалы: Сол кезде, неге екенін кім білсін, оның жайдан жай жылағысы келді.

Интонацияның компоненттерінің бірі – тембр деп аталады. Тембр адамның әр түрлі көңіл-күйін, эмоциясын білдіретін интонациялық тәсіл. Тембр арқылы қуаныш пен реніш, ашу мен ирония, көңілдені мен мейірлену, сықақ пен мысқыл т.б сезімдер беріледі. Интонацияның басқа компоненттерімен салыстырғанда тембр аз зерттелген. Мұның себебі тембрдің сөйлемдегі таза мағыналық рөлін жоқтың қасы болуымен байланысты. Ол көбінесе сөйлемнің эмоциялық мазмұнын беруге қатысады. Ал акустикалық деңгейде алып қарасақ, тембр спектрге сәйкес келеді. Тембрдің лингвистикалық функциясы әлі жете зерттелмегендіктен, оның барлық қызметі толық сараланбаған.

Сонымен түрлі халықтардың сөйлеу тілінде интонацияның компоненттері, басқаша айтқанда просодикалық тәсілдері әр түрлі қатынасқа түседі. Ал қандай жағдайда және қайсы тілде болса да, аталған просодикалық тәсілдердің қайсысы қалай қолданылуы сол тілдің интоноциясының ерекшелігіне байланысты.

жүктеу 27,58 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 12