96
Қоңыр + сұр: демалу қажеттігі
Егер адам қоңыр түстен кейін сұр түсті таңдаса – назар
аударыңыз, оның ішкі ресурстары шаршаған! Адам демалысты,
тыныштықты қажет етеді!
Қоңыр + көк: жалғыздық
Көк түс екінші орында орналасса, бұл адамның жалғыздығы
жəне қорқынышы бар екендігін білдіреді. Оған күшті адамның
қорғауы қажет. Оған жақсы психологтың көмегі қажет.
Қоңыр + жасыл: босаңсудың қажеттігі
Адам оған жаман ықпал ететін қазіргі жағдайларға
қарамастан өзінің дегеніне жеткісі келеді. Ол демалысты қажет
етеді, мүмкін оған емделу қажет.
Қоңыр + қара: түңілу
Қара қойылған мақсаттардың шынайы еместігі туралы
хабарлайды, бірақ терең түңілудің белгісі де болуы мүмкін.
Адамға тыныш жағдайда күшін орнына келтіргені жөн. Болашақ
оған қара түсте көрініс береді.
Қара түс: трансформацияны аса қажет ету
Бірінші орында қара түстің болуы – бұл қазіргі жағдайларға
деген қарсылық. Адам өзінен басқа ешкімді тыңдамайды, өзінің
өміріне ешкімді араластырмайды жəне өзінің ойымен сəйкес
келмейтін барлық көзқарастарды жоққа шығарады.
Қара + сұр: сенімнің жоқ болуы
Сұр түс қарадан кейін орналасса, сенімнің жоқ болуын
сипаттайды. Қалыптасқан жағдайлар жарақаттайды жəне де
бұлай өмір сүруге болмайды.
Қара + көк: қарсылық білдіру
Айналасындағы қалыптасқан жағдай қинайтын жағдайлар
ретінде қабылданады. Бəрінен қашып тыныш жағдайда демалу
керек, оған көмек қолын ұсыну керек.
141
жек көрушілікті тудырады. Мұндай педагогтар үшін əкім-
шілікпен бірге арнайы тренингтер жүргізу керек.
Келесі бағыттар: «Қарым-қатынас тренингі», «Агрессивті
балалармен қалай жұмыс жасау керек?», «Өзіңді жəне балалар-
ды қалай жақсы көру керек?», «Жемтікке айналмау үшін не істеу
керек?» тақырыптары бойынша жұмыс бағдарламалары жəне
тренингтік сабақтар керек.
Қауіпсіз оқу ортасын қалыптастырудағы керекті бағыт – бұл
оқу орындары жетекшілерінің кəсіби жəне тұлғалық құнды-
лықтарын қайта қарастыру болып табылады.
Мектептегі зорлық-зомбылықпен күрес жүргізу алго-
ритмі (Д. Ольвеус бойынша)
Норвегиялық психолог Д. Ольвеус мектептегі зорлық-
зомбылықты «мектеп буллингі» деп атаған болатын, буллингпен
күрес жүргізудің келесі тəсілдерін ұсынады:
1. Сіздің мектебіңізде кездесетін буллинг түрін анықтаңыз.
Буллинг дегеніміз – «күштінің» «əлсізге» қорлық
көрсетуден (метериалды немесе рухани түрде) «лəззат» алуы.
2. Дене немесе психологиялық күш көрсетуге бейім
тұратын балаларды бақылауға алыңыз. Бұл мұғалімдер мен ата-
аналарға да қатысты болуы мүмкін.
3. Оқушылар арасында жасырын сауалнама жүргізіп,
буллингтің көлемі мен себептері туралы мəлімет жинаңыз, бұл
баланы қорғау шараларын анықтау үшін де керек.
4. Оқушылармен жеке жəне топтық əңгіме жүргізіңіз.
Олардың сезімдерін бағалап, кінəлілердің əрекетіне рухани баға
беріңіз.
5. Мектепте буллингті құрту, жою комитетін құрыңыз, осы
арқылы оқытушылар мен ата-аналарға көмектесіңіз.
6. Оқушылар арасындағы жағымды қарым-қатынасқа
ықпал ететін іс-шаралар жоспарын құрыңыз.
7. «Айыптылармен» міндетті түрде əңгіме жүргізіңіз, жəне
де олардың ата-анасымен сөйлесіңіз. Бұл жұмыстың түрі əр
түрлі болуы мүмкін: жай əңгімелесу, айыптыларды мəселені
шешуге қатыстыру сияқты формаларда болуы мүмкін.
8. Жəбірленген балаларды анықтап, оларға көмектесіңіз.
9. Ата-аналармен буллинг себептерін талқылаңыз, себебі
буллингке барушылардың көбісі «берекесіз» отбасынан шығады.
140
- қарым-қатынастық дағдылардың болмауы, оның ішінде
зорлықсыз қарым-қатынас үлгілерін көрмеуі;
- мектепте қаталдықты көрсететін дəстүрлердің болуы,
мысалы:
- а) оқу
орнының
жалпы
психоэмоционалдық
жағдайының өзі балаға қобалжу, ширығу сезімдерін тудырады;
- б) мектептегі авторитарлық басқару стилі жəне
педагогтар арасындағы агрессивтік қарым-қатынастың болуы;
- в) сынып ішіндегі өзара қатынас стилі;
- г) «қожайын» жəне «жемтік» əлеуметтік рөлдерінің
болуы;
- д) БАҚ
құралдары
насихаттайтын
мінез-құлық
стереотиптері.
Мектептегі зорлық актілерімен жұмыс кезінде арнайы
шаралар кешенін жүргізу керек – мектеп өміріне жаңа
педагогикалық технологиялар енгізу керек, мысалы іскерлік
жəне рөлдік ойындар, психологиялық тренингтер.
Рөлдік ойындардың мəні ерекше болып табылады. Оның
ерекшелігі – ол жерде ересек те, бала да тең деңгейде болады,
мұндай ойындар адамда жауапкершілікті арттырып, өз бетінше
тəуелсіздікке үйретеді, əр ойыншыға таңдау жасап, шешім
қабылдауға бейімдейді. Рөлдер жас ерекшелігі мен əлеуметтік
мəртебеге тəуелсіз бөлінеді, үйреншікті емес өзара қатынасты
модельдеу жағдайын басқаша қабылдап, балалар мен ересектер
арасындағы қатынасты жаңаша құруға мүмкіндік береді.
Балалармен бір деңгейде болған педагог оларға басқа
көзқараспен қарай алады. Ойын жағдайы əлі байқала қоймаған
жанжалдар мен жағымсыз қарым-қатынасты анықтауға
көмектеседі. Басқалар педагогикалық талдау нысанына айна-
лады, оның нəтижесі бойынша жекелеген педагогтар мен
педагог ұжымдарына түрлі ұсыныстар берілуі мүмкін.
Рөлдік ойындардың нəтижелері балалардағы қобалжу мен
агрессияны төмендетіп, ал педагогтар рейтингін көтереді, екі
түрлі топтардың шекарасын бұзып біріктіре түседі, «шеттетіл-
гендерді» азайтып, «көшбасшылардың» ауысуына мүмкіндік
береді.
Тəрбиеленушілерін қатал ұстап, оларды басып үйреніп
қалған педагогтарда мұндай ойындарға бірден жағымсыз
көзқарас қалыптасады. Теңдік позициясында болудың өзі оларда
97
Қара + жасыл: өзінің көзқарастарын дəлелдеу
Қарадан кейін жасыл түстің орналасуы – бұл оның
қызығушылығына зиян келтіруге деген қарсылық. Адам өзінің
ойын табанды түрде негіздеп, өзінің тəуелсіздігін дəлелдеуге
ұмтылады. Оған демалып, өзінің жағдайын мұқият ойластыруы
керек.
Қара + қызыл: эмоцияларды басу қауіптілігі
Қызыл түс адамның өзінің жағымсыз эмоцияларын басуы
туралы ақпарат береді. Егер осылай жалғаса берсе, олар бір күні
жарылуы мүмкін. Кеш болмай тұрғанда шешудің басқа
жолдарын қарастырған жөн.
Қара + сары: қатты түңілу
Бұл өте қобалжулы үйлесім жағдайы, мəселелердің
шырмауынан шығуға деген ұмтылысты көрсетеді. Адам
шаршаған жəне түңілген, сондықтан да оның əрекеттері ретсіз
жəне адекватты емес. Бұл жағдайда адам кез келген қылықтарды
жасауы мүмкін, тіпті өзіне өзі қол жұмсауға дейін. Басу қажет.
Қара + күлгін: қыңырлық
Күлгін түстің қара түспен қатар келуі – тым қыңырлықтың
белгісі. Жүйкесінің шаршауы жағдайды объективті түрде
бағалауға мүмкіндік бермейді, сондықтан да адам ымырадан бас
тартып, нəтижесінде айналасындағы адамдарды өзіне қарсы
қояды.
Қара + қоңыр: мақсаттардың шынайы еместігі
Қоңыр түс қара түстен кейін тұрса, мақсаттардың шынайы
еместігі туралы ескертеді. Оларға жету оны түңілуге əкеледі
жəне өзіне деген сенімдіктен айырады. Оған тыныш жағдайда
күшін орнына келтіруі қажет.
ҮШІНШІ ЖƏНЕ ТӨРТІНШІ ОРЫНДАР
Сұр + көк: зерігу
Адам зеріккен жəне салы суға кеткен. Себебі – жалғыздық,
қажет еместік, шеттетілгендік сезімдері. Бұл жағдайда оның
Достарыңызбен бөлісу: |
