198
7. Əрекетіңізбен балаңызды бопсаламаңыз.
8. Əлсіздігіңіз
бен сезіміңізді балаңызбен бөлісуге
қорықпаңыз.
9. Қарым-қатынасыңызды оқу үлгерімінің жетістіктеріне
қарай орнатпаңыз.
10. Баларыңызды шарт қоймай жақсы көріңіз.
11. Баламен қарым-қатынаста «Мен – өкіл» ретінде
қолданыңыз.
АТА-АНАЛАРҒА АРНАЛҒАН ТЕСТТЕР
Сіздің балаңызда бəрі дұрыс па?
«Менің баламмен бəрі дұрыс па?» сұрағына жауап беру
үшін қарапайым тестті толтырыңыз.
Менің балам
1. Өзін ұстай алмай қалады
ешқашан немесе сирек | кейде | жиі | өте жиі
2. Үлкендермен сөз таластырады
ешқашан немесе сирек | кейде | жиі | өте жиі
3. Үлкендердің орнатқан ережелері мен талаптарын
қабылдамайды немесе орындаудан бас тартады
ешқашан немесе сирек | кейде | жиі | өте жиі
«Сен-өкіл» «Мен-өкіл»
Сен жаман қылық жасадың Мен ойлаймын, не ...
Сен олай істемейсің
Менің көңілім толмайды,
сенің…
Сен олай жасамауың керек Мен ойлаймын, сен не ...
Сен кінәлісің
Сенің жасаған ісіңе байланысты
Мен қамықтым
Сен мені ызаландырасың
Маған бұл ұнамайды
Сенікі дұрыс емес, сол
себептен сен жазаланасың
Менің ойымша, осы жағдайда
сенікі дұрыс емес
39
«Агрессивті жасөспірім – бұл кім» оқу құралы ата-
аналарға арналған құрал. Ол жерде жаттығулар мен дəрістік
сабақтар берілген»
«Мен
нақты
бір
құралдан
алмаймын.
Жағдайға
байланысты көптеген құралдардан аламын. Сабақтың
мақсатына қарай мен жаттығуларды төрт түрлі автордан
алуым мүмкін».
«Мектеп бағдарламасы бойынша ұсыныстар. Өңделген
бағдарлама бар, бірақ ол ресейлік басылым. Менің ойымша
балалар барлық жерде бірдей, сондықтан да өз жұмысымда
қолданамын».
«Жоқ, агрессия туралы құжаттар жоқ. Біз мұны
жағдайға байланысты шешеміз».
«Жоқ, ешқандай нұсқау жоқ. Бізге ешкім берген жоқ.
Əрине, біз өз семинарларымыздан жинаймыз. Халыққа білім
берудің қалалық бөлімінің əдіскері ауызша ұсыныстар береді:
қалай жұмыс істеу керек, қалай тіл табысу керек, мəселені
ушықтырмай шешу туралы».
«Мынау Фурманованың «Мінез-құлығы бұзылған балалар
психологиясы», Немовтың «Мектеп психологы» атты кітабы»
«Менде жоқ. Бірақ мектепте мектеп ережелері бар».
«Менде ресейлік тəжірибелік психологтарға арналған
анықтамасы бар. Негізінде, ресейлік басылымдар, ал
қазақстандық тек «Мектептегі психология» деген журнал».
«Мен не істеу керектігін білемін, ал менің үстелімде олар
жоқ».
«Жоқ, менде мұндай құжаттар жоқ».
«Бұл оқу əдістемелік құрал, бұл жерде нақты жазылмаған,
бірақ агрессия туралы мəліметтер бар».
«Ешқандай
құжаттар
жоқ.
Барлық
психологтар
қолданатын кітаптар, оқулықтар бар».
«Мектеп психологиясы» журналы жəне «Жан жылуы». Көп
ақпаратты интернеттен аламын».
«Нақты ұсыныстар жоқ, бірақ кітаптардан алынған жеке
материалдар».
Жоғарыда айтылған жағдайларды ескере отырып əртүрлі
психологиялық диагностика құралдарымен əдістемелік қамта-
масыз ету мақсатында, біз негізгі психологиялық əдістер ретінде
40
біз мектеп жасындағы балалардың агрессивтілік деңгейін
анықтау əдістерін ұсынамыз:
1. Бақылау
2. Əңгімелесу
2. Сараптамалық бағалау
3. Сауалнама (анкеталау)
4. Психологиялық тестілеу
3.1. БАҚЫЛАУ ƏДІСІ
Бақылау əдісі баланың агрессивті мінез-құлығын зерттеуде
кеңінен қолданылады.
Бұл əдістің мақсаты оқу жəне басқа да іс-əрекет барысында
жасөспірімнің педагогтар мен құрбыларымен өзара қарым-
қатынас жасау үдерісіндегі жағымды жəне жағымсыз факторлар
ерекшеліктерін анықтау болып келеді.
Психологтың сұрауы бойынша ата-аналар, мұғалімдер,
сынып жетекшілері бақылау мəліметтерін тіркеп отырады.
Сабақ барысындағы немесе сабақан тыс уақыттардағы психолог
пен педагогтың бақылаулары бала тұлғасы туралы сенімді
ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Баланың мінез-құлығын бақылау барысында америкалық
психологтар М. Алворд мен П. Бейкер өңдеген критерийлерді
қолдануға болады.
Егер баланың 6 ай ішіндегі мінез-құлығынан төменде беріл-
ген 8 белгінің 4-еуі байқалса, онда оны агрессивті деуге болады.
Балада агрессиясының болу белгілері:
- Өзін-өзі жиі басқара алмайды.
- Үлкендермен жиі сөз таластырады, ұрысады.
- Ережелерді орындаудан жиі бас тартады.
- Адамдарды əдейі жиі ашуландырады.
- Өз қателіктеріне басқаларды жиі кінəлайды.
- Жиі ашуланады жəне белгілі бір нəрселерді орындаудан
бас тартады.
- Кекшіл, қызғаншақ.
- Сезімтал, оны ашуландыратын оны қоршаған адамдар-
дың (балалар мен ересектер) əртүрлі əрекеттеріне жылдам жауап
береді.
197
бақылауды үйреніңіз. Бала немесе жасөспірім өзінің агрессивті
мінез-құлқын көрсеткенде, ол жағымсыз эмоцияны – ашу-
лануды, ызалануды, қорқуды не-месе дəрменсіздікті тудырады.
Үлкендер бұл жағымсыз мазасызданулардың орынды екенін,
балаларда осы сəтте сезімдердің басым болып тұрғанын сезінуі
қажет.
5. Жағдайдың шиеленісуін төмендетіңіз
Сіздің негізгі мақсатыңыз – жағдайдың шиеленісуін
төмендету.
6. Оның агрессивті мінез-құлқын бірігіп талдаңыз
Жағдай шешіліп, барлығы сабасына түскеннен кейін,
агрессивті мінез-құлықты талдауға өтіңіз. Əңгімелесу бары-
сында байсалдылықты жəне объективтілікті сақтау өте маңызды.
Агрессивті мінез-құлықтың жағымсыз салдарын жəне деструк-
тивтілігін мұқият түсіндіру керек.
7. Агрессивті емес мінез-құлықтың үлгісін көрсетіңіз
Балалар кішкентай кезінде олардың агрессивті реакциясына
ата-аналардың мінез-құлқы агрессивті емес жайдарлы болуы
қажет.
Агрессивті емес мінез-құлықтың үлгісін балалар жылдам
қабылдайды.
Басты шарт – бұл ата-аналардың шынайылығы.
БАЛА АГРЕССИЯСЫНЫҢ АЛДЫН АЛУ
НҰСҚАУЛЫҚТАРЫ
1. Отбасында ашық жəне сенімділік ахуалын сақтауға
тырысыңыз.
2. Баланы үміттендіріп, орындалмайтын уəдені бермеңіз.
3. Балаңызға шарт қоймаңыз.
4. Балаға əсер етуде ұқыпты болыңыз.
5. Өзіңізге рұқсат ететін нəрселерді бала жасаса, оны
жазаламаңыз.
6. Баламен қарым-қатнас барысында өз пайдаңыз үшін
талаптарыңызды өзгерте бермеңіз.
Достарыңызбен бөлісу: |
