Жұмыс бағдарламасы 3-12 б. Силлабус 13- 23 б. Дәрістер 24-88 б. Практикалық сабақтар 89- 92 б. ОбсөЖ және СӨЖ 93-103 б

Егер бала ұстазымен немесе досымен ұрсысып қалса, барлық жағдайда ата - аналар баласының әрекетін дұрыс деп есептеп, әр уақытта оны жақтайды. Осындай позицияны ата - аналар баланың бойында да тәрбиелеуге тырысады. Баланың бойында күмәнділік, ашушаңдық дамиды және де өз тектестерімен тіл табысу қиынға түседі. Мұндай отбасындағы бала мектепте де мұғаліммен жиі конфликтіге түсіп тұрады, өз кемшіліктері мен қателіктерін мойындамайды, ал ата - анасы болса баласын әрқашан қолдайды.

Мұндай отбасы бос уақыттарын қызықты ұйымдастыра алмайды. Қиындықсыз орындалатын жұмыстарды қалайды. Негізгі әрекеттері - теледидар көру, қызықты кештер, дастархан жаю. Ішімдік- өте жеңіл және тез арада ляззат алатын әдіс. Жеңілтек отбасында ішкі келіспеушіліктер әрдайым болып тұрады. Ұрыстар жиі ешбір себепсіз басталады. Осындай отбасыларда балалар жеңілтек болып өседі.

Отбасының осындай психологиялық ерекшеліктерін жойып, ауыстыру керек. Іскер ата - аналар өз балаларының бойында айлакерлікті тәрбиелемейді, алдауға үйретпейді.

Осындай теріс ауытқушылықтар отбасында тікелей байқалмаса да аздап кездеседі. Солардың бірі - баланың отбасында жалғыздықты сезінуі.

Рихтер Спиваковскийдің типологиясында бұл негізгі орында.

1.Сырттай "тыныш отбасы". Бұл отбасында оқиғалар баяу өтеді. Сырттай отбасы мүшелерінің бір - біріне деген істері адал көрінсе де, оның артында бір - біріне деген келіспеушілік, қарама - қайшылық көп. Отбасы мүшелерінде жиі жағымсыз күй, шаршау, депрессиялар байқалады.

Отбасындағы қарым - қатынас сырттай жақсы тек көзбояушылық мақсатта құрылғаны балаға кері әсерін тигізеді. Баланы әрдайым бір қорқыныш сезімі билейді, қиындықты ,қысымды сезінеді.

2. "Вулканды отбасы". Мұндай отбасында жағдай, қарым - қатынас ашық және ауыспалы. Жұбайлар жиі ұрсысып, лезде татуласады, сондықтан жиі ажырасып, қайта қосылады.

Ал, отбасындағы балаға шектен тыс эмоционалды қысым түседі. Әке - шешесінің арасындағы ұрыс - керіс бал үшін қауіп - қатерлі, өте ауыр және оқыс. Балаларда салмақтылық, бірқалыптылық мінездері қалыптаспайды. Демек вулкандық отбасындағы кіріс - табыстар балаға кері әсер етеді.

3. "Шипажай" отбасы - отбасылық дисгармонияның үлгісі. Отбасы мүшелері жиі демалыста сияқты баппен өмір сүріп, ата - аналар балаларын өздерінен алысқа асырмайды. Отбасы сырттай жағымды көрінуі мүмкін, бірақ отбасы мүшелерінің біріне бәрінің бағынушылығы байқалады.Балаға көрсетілген үнемі қолдаушылық оның бойында ауруға байланысты қорқыныш сезімін ұялатады. Ата - ананың ұстанған бұл позициясы көбінесе баланың жүйке жүйесіне кері әсер етіп, неврозға шалдықтыруы мүмкін.Шектен тыс қолдаушылық күтім баланың әсіресе жеткіншектік шақта ерте үйден кетуіне әкеп соғуы мүмкін.

4. "Қамал" отбасы. Мұндай отбасыға қоршаған ортаға адамдар қауіп - қатер, зұлымдықтың және қаталдықтың әлемі болып көрінеді. Шектен тыс, бөтендермен үнемі қарым - қатынас жасауға болмайды. Тіпті баланың да өз серіктестіктерімен қарым - қатынасын шектеп қояды. Баланы жақсы көруде де мынадай мінез қалыптасады: бала отбасына қатысты талаптарды орындайтын болса ғана біз оны жақсы көреміз дейді. Балада біртіндеп сенімсіздік, қырсық - қыңырлық, негативизм сияқты мінез - құлық қасиеттері қалыптасады.

5. "Театр" отбасы - мұндай отбасындағы бірқалыптылық, өмір сүру сарыны ойын мен эффект негізінде құрылады. Жұбайлардың біреуіне үнемі махаббат, көңіл аудару, тамашалау сияқты сезімдер жеткіліксіз. Балаға байланысты қойылатын талаптар мен мадақтаулар тез қойылып, тез арада ұмытылады. Сырттай көрсеткен балаға деген махаббат оның жалғыздықты сезінуіне әкеліп соғады. Бала ата -аналарын әрдайым өз жұмыстарымен айналысып, оған көңіл аудармайтын сияқты болып сезінеді.

6."Үшінші артық" отбасы. Мұндай отбасында жұбайлар өзіндік ерекшеліктері мен қарым - қатынастарын ерекше орынға қойып,ата -аналық рөлді бақыттарына кедергі деп санайды. Бұл жұбайлардың біреуінің, тіпті екеуінің де ата - аналық өмірге даяр еместігі. Ата- ана жағынан балаға аз көңіл аударушылық, керексіздік байқалады. Кейін балада ата - ана өміріне, денсаулығына деген қорқыныш пайда болады, олар тіпті бір уақытқа айырылысуды қиын ауыр өткізеді, балалар әлемінде бейімделуі де қиын болады.

Өзін тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар:

1. Отбасы тұрған жеріне қарай қандай түрлерге бөлінеді?

2.Отбасындағы педагогикалық-психологиялық ахуалға қарай қандай түрлерге бөлінеді?

3.Балалар саны бойынша қандай түрлерге бөлінеді?

4.Жұбайлар арасындағы билікті бөлу құрылымына қарай қандай түрлерге бөлінеді?

5. Отбасы әлеуметтік ортасына сай қарай қандай түрлерге бөлінеді?

6. Космополит отбасылар деген қандай отбасылар ?

7. Жағдайсыз отбасылар деген қандай отбасылар?

Қажетті жетіспейтін сөздерді не сөзді қос:

Жағдайсыз отбасыларға жатады:...

Отбасының қазіргі кезде кең тараған түрлері ....

Отбасының типтерін зерттеген ғалымдар...

Ю.Азаров отбасының ... ... түрлерін зерттеді.

В.В.Юстицкий отбасының мынадай түрлерін .... анықтады.

2.Отбасы туралы Заңдар.

3.Отбасына көмек көрсету жолдары.

Әдебиеттер;

1. ҚР Конституциясы,Алматы,1995.

2. ҚР Неке және отбасы туралы Заңы,Алматы,1998.

3.ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы « Қазақстан экономикалық , әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында»,2005

4. Бала құқығы туралы Конвенция 1989 , ҚР Заңдары,шілде , тамыз 2002,Егеменді Қазақстан.

5.Баймұқанова М.Т Отбасымен әлеуметтік педагогикалық жұмыс: Оқу қүралы . Астана , 2005,180 бет.

6.Закон РК от 13 декабря 2000 №113-11 О детских деревнях семейного типа и домах юношества.

7.Зритнева Е. И.Семьеведение: учебное пособие для студентов вузов.-М.: Гуманитар. Изд. Центр ВЛАДОС,2006.-246с.

8.Подласый И.П. Педагогика 2 том.-М.:2000, стр.219-245.

9.С.А. Назарбаева .Этика жизни .- Алматы,2001-96с.

Отбасы-мемлекеттің ірге тасы.Мемлекеттің мықты болуы отбасының берік ,бақытты болуына да байланысты.Отбасы мүшелерін эмоционалдық жылылықтан басқа бір бірінің алдындағы құқық және міндеттер де біріктіреді. Отбасы – барлық адамға қажетті орта. Адамның отбасын құруы - өз алдына маңызды әрі жауапты ісі болып келеді. Барлық халықтарда неке және отбасы жөніндегі Заңдар мен кодекстерінің болуы адамзаттың қатынастары қоғамдық тәртіппен берік байланысты екендігіне сенімді дәлел болып табылады.

1917г. революциядан кейін отбасы туралы екі реформа қабылданды: бірінші - «О гражданском браке, детях и о ведении книг актов гражданского состояния» декрет болса( некеге тұру жасы ерлерге - 18жас, ал әйелдерге 16- жас болып бекітілді), екіншісі - «О расторжении брака» бұл декрет бойынша ажырасу шіркеуден алынып соттың қолына берілді. Неке, отбасы, қамқорлық туралы Кодекс (КЗоБСО) 1926ж. қабылданды. Некеге тұру жасы ерлерге де әйелдергеде – 18 жас деп белгіленді. 1936ж. Бұл Кодекске өзгертулер еңгізілді. 1947ж. Указ бойынша шетел азаматтарымен некелесуге тыйым қойылды. 1998 ж. Қазақстан Республикасының Неке және отбасы туралы заңы жарыққа шықты.

ҚР Конституциясының 27 тарауында неке мен жанұя, ата- анамен, бала құқықтары мен міндеттері көрсетілген.

Мемлекетімізде отбасы, балаға байланысты 45- тен астам нормативтік құжаттар қабылданған. Олар: 1989 жылы қабылданған Балалар құқығы туралы Конвенция, 1994 жылы Казахстан Республикасының Президенті Балалар құқығы туралы Конвенциясына қол қойды, ол балалар құқығын 21б.қорғау мәселесін дүниежүзілік статусқа ие болуына мүмкіндік берді.

Отбасы құқықтары "Неке және отбасы туралы заңдар, 1992 жылғы көп балалы отбасыларға әлеуметтік қолдау көрсету жөніндегі шаралар туралы жарлық, 2007 жылғы "Неке және отбасы жайлы Кодексі", балалар құқығы туралы Конвенция (1989) т.б. Балалар құқығы туралы 2002ж. ҚР екі Заң қабылданды, біреуі кемтар балалар жайында. Сондай- ақ жетім, дарынды, көп балалы отбасындағы балаларға да көмек көрсетілу қарастырылып отыр.

Балалардың құқығы туралы 2002 жылы екі бірдей Заң қабылданған, біреуі мүгедек балалардың құқығын қорғау, қамқорлыққа алу мәселелеріне арналған. Қазақстанда «Отбасы және демография » , «Отбасын әлеуметтік қамсыздандыру қоры», «Ана және бала денсаулығы»секлді ұйымдардың, « Бөбек» қорының құрылулары отбасына баса назар бөлінуінің айғағы. 1992 жылы «Көп балалы отбасыларына әлеуметтік қолдау көрсету жөніндегі шаралар туралы» жарлық бойынша көп балалы отбасыларына жеңілдіктер тағайындалды. 1995 жылы Президенттің Жарлығымен «Отбасы ,әйелдер және демографиялық мәселелері» бойынша арнайы кеңес құрылды. Ол отбасының әлеуметтік экономикалық жағдайын, демографиялық мәселелерді , еңбекпен қамту ,әлеуметтік сала, денсаулық сақтау, мүгедектер мен зейнеткерлерге қолдау жасау т. б. мәселелердің дұрыс шешілуімен айналысады.

Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» заңы 1998 жылдың 17 желтоқсанында қабылданды. Бұл заңда некеге тұру жасы – 18 болып белгіленді.

Неке және отбасы мәселелері «Неке және отбасы Заңында» толық қарастырылған.

ҚР отбасы қатынасының принциптеріне жатады:

1. еркек пен әйелдің некелі одағының еріктілігі;

2. олардың отбасында тең құқықтылығы;

3.отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік;

4. отбасының ішіндегі мәселелерді өзара келісіммен шешу;

5.балаларды отбасында тәрбиелеуге басымдық беру, олардың өсіп– жетілу мен әл-ауқаты болуына қамқорлық жасау;

6. отбасының кәмілетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғауға басымдық беру;

7.отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамасыз ету, бұл құқықтарды сот қорғауының мүмкіндіктері;

8. отбасының барлық мүшелерін салауатты тұрмыс салтына ынталандыру принциптеріне негізделеді. Заң келесі бөлімдерден тұрады: жалпы ережелер, неке, отбасы, қорғаншылық және қамқоршылық, отбасы мүшелерінің алименттік қатынастары, азаматтық хал актілері, неке-отбасы заңдары нормаларының шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қолданылуы. 1996 жылы Алматыда « Бөбек» қорының қолдауымен жас аналар үшін «Дом.надежды» ашылды. 1997жылы фонд «SOS- Kinderdorf», Гельмут Кутин, басқарған « Бөбек» қорымен бірге жетім балалар үшін отбасы типіндегі ауылдарды Алматыда , кейін Астанада, 2001жылы Теміртау қалаларында салынды. Жетім балалар үшін 15 приют, жасөспірімдер үшін «Дом Юношества» деген приюттар ашылды.

Отбасына төмендегідей көмек түрлері көрсетіледі :

1. 
   бала туғандағы ақшадай көмек көрсету.
   
2. 
   еңбек, тұрмыстық, салық, кредит беру,дәрігерлік т.б.
   
3. 
   отбасына, балаларға дәрі, киім, тамақ тегін беру.
   
4. 
   балаларға әлеуметтік көмек көрсету( әлеуметтік,психологиялық, педагогикалық, заңнамалық көмек түрлері).
   

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2007 жылғы 28 ақпанында қабылданған "Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан" атты жолдауында: "Біз бүгінгі кезеңнің міндеттерінен өзге қазіргі ұрпақтың келер ұрпақтар алдындағы орасан зор жауапкершілік жүгін арқалайтынын,

әкелер мен аналардың, аталар мен әжелердің өз балалары мен немерелері алдындағы жауапкершілігін күнделікті есте сақтауға тиіспіз" деп қазіргі жанұяның әлеуметтік, мәдени, қоғамдық білім қызметі белсенділігінің маңызын жоғары бағалаған. Жанұя мәселесіне көңіл бөле отырып, мемлекет үшін ең бастысы - маңызды әрі көкейтесті өмірлік қағидаттарды іске асыру үшін қазақстандықтарға:

• 
  отбасын қамсыздандыру;
  
• 
  тұрғын үй иелену;
  
• 
  денсаулықты нығайту;
  

саясаттың басты мақсаты" атты жолдауында да "әсіресе ауыл тұрғындарының өмір тұрмысын жақсартуға, отбасыларға байланысты

• 
  көмек түріндегі пособиялардың көлемін көбейту;
  
• 
  2009 жылдан бастап орташа алғанда 9%
  

2010 жылдан бастап 4-ші немесе одан кейін балаларға біруақтылы көмек көрсетуді 4 есе арттыру;

• 
  бюджеттік сфера жұмысшыларының қаражатын 2009 жылы - 25 %, 2010 - 25%, 2011 - 30%.
  

Мемлекет қоғамның осындай көмекке шынында зәру мүшелерін қолдауға міндетті және сол үшін жауапкершілікті іс жүзінде өзіне алып отыр. Олар ең алдымен: балалар, көп балалы аналар, ардагерлер, мүгедектер, - деп Н.Ә.Назарбаев та жанұя маңызылығын атап өткен.

Сондай ақ , жылда шығатын Президенттің Жолдауларында да отбасы жағдайларына көп көңіл бөлініп отырғаңы белгілі . Мысалы, 2008 жылғы шыққанан Жолдауында баланың тууына байланысты біржолғы жәрдемақы мөлшері 34740 тенгеге дейін немесе 2 есе артылсын... Екіншіден,жұмыс істейтін әйелдер үшін жүктілікті , босануды және аналық кезін міндетті әлеуметтік сақтандыру енгізілсін делінген.т.б.Қазіргі қоғам талабы халық санының көбеюін мүдделеп отыр. Н.Назарбаев өзінің «Барлық қазақстандықтардың өсіп өркендеуі,қауіпсіздігі және әл ауқатының артуы » деген Жолдауында «Егер біз адамгершілігі жоғары қоғам болғымыз келсе,жұбайлардың бір бірінің алдындағы , ең бастысы балаларының алдындағы жауапкершілігін күшейтуге тиіспіз » деген.

Бірнеше облыстарда жетім балалар үшін приюттан шықаннан кейін өмірде өз орнын тапқанынша мысалы ,мамандық алып , үйленгенше өмір сүретін орын ол Дома Юношества, отбасы типіндегі ауылдарға орналасуға мүмкіндіктің болуы.

Өзін тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар:

1. Отбасы туралы Заң неше бөлімдерден тұрады?

2.Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» заңы қашан шықты?

3.Балалар саны бойынша қандай отбасы көп балалы болып есептеледі?

4. Отбасына қандай көмек түрлері көрсетіледі ?

5. Отбасына көрсетілетін әлеуметтік көмек түрлері қандай ?

6.Қазақстан Республикасының «Балалар құқығы туралы Заңы» қашан шықты?

7. ҚР Конституциясының қай тарауында неке мен жанұя,ата- анамен, бала құқықтары мен міндеттері көрсетілген?

Қажетті, жетіспейтін сөздерді не сөзді қос:

Отбасына қазіргі кезде кең тараған көмек көрсету түрлері ....

Отбасының қандай типтері жетім балаларға арналып салынған ...

« Бөбек» қорының қолдауымен жас аналар үшін ... ашылды.

«Отбасы ,әйелдер және демографиялық мәселелері» бойынша арнайы кеңес құрылды.

Отбасының тәрбие әдістері, тәрбие принциптері.

1.Отбасындағы тәрбие принциптерінің ерекшеліктері.

2. Отбасының тәрбие әдістеріне сипаттама.

3. Отбасының тәрбие әдістерін таңдау, қолдану.

1.Куликова Т.А.Семейная педагогика и домашнее воспитание.-М.: Учебник,1999.

2. Баймұқанова М.Т.Отбасымен әлеуметтік- педагогикалық жұмыс. Оқу құралы.Астана.2005.-180 б.

3.Шнейдер Л.Б. Семейная психология: Учебное пособие для вузов. 2-е изд.- М.: Екатеринбург: Деловая книга, 2006.-768.

4.Зверева О.Л. и Ганичева А.Н..Семейная педагогика и домашнее воспитание.-М.: Учебник,2000.

5.Джунусбаев М.Д. Образ жизни семьи в Казахстане,учебное пособие-Шимкент,1991.

6.Семья в двух частях под редакцией Андреевой –М.:1992.

7.Зритнева Е. И.Семьеведение: учебное пособие для студентов вузов.-М.: Гуманитар. Изд. Центр ВЛАДОС,2006.-246с.

Тәрбие адам тағдырын шешетін ұлы іс. Ұлы істің бастау бұлағы, қайнар көзі – отбасындағы тағылым мен үлгі - өнегенің, тәлім – тәрбиенің жүйелі, бірізді жүргізілуінен бастау алатыны баршаға белгілі.

Грек философы Эпикур: «Кереметтің кереметі – жақсы тәрбиеленген адам» дейді. Олай болса: Болашақта көп болсын десең жақсы адам,

тәрбиені бастау керек отбасыдан деген ойы еріксіз еске түседі.

Үздіксіз тәрбиенің басты сатысы – отбасы тәрбиесі. Отбасында бала еңбек етуге, өмір сүруге әлеуметтік қатынас тәжірибесін игеруге үйренеді, отбасында өзіндік өмірлік көзқарасы қалыптасады.

Қазіргі әлеуметтік, экономикалық қиындықтарды бастан кешу кезінде отбасы адамға ең жақын жылылық сезім, түсінушілік, сүйіспеншілік сыйлайтын негізгі орта.

Отбасылар бір-біріне ұқсамайды, әрі қайталанбайды. Әр отбасының тәрбие потенциалы әртүрлі. Отбасында баланың құқығын бұзбай дұрыс тәрбие беру үшін тәрбие принциптерін біліп, басшылыққа алу керек.

Отбасындағы тәрбие принципері .

Тәрбиенің негізінде жататын ересектердің әртүрлі жағдайлар мен кезеңдердегі іс-әрекетінің жүйелі де тұрақты болуын қамтамасыз ететін тәрбие принциптері.

Тәрбие принциптері тәрбиенің мақсатынан туындап, әлеуметтік құбылыс ретіндегі мақсатпен астасып отырады.

Тәрбие принциптері – тәрбие жұмысының іс-әрекеттерін /тактикасын/ педагогикалық тұрғыда сауатты жүргізуге көмектесетін кез келген уақытта, тіпті, барлық жерлерде басшылыққа алуға қажетті өмірлік қағидалар.

Сонғы кездерде қоғамның демократиялық тұрғыда жаңаруына байланысты тәрбие принциптері де қайта құрылып, кейбіреулері ішінара жаңаша мазмұнмен толықтыруда.

Бүгінгі таңдағы тәрбие процесінде бұрынғыдай тек ересектер үстемдік жүргізіп, балалар мен оны құрметпен тыңдайтын, оның айтқанын бұлжытпай орындауға негізделген монологизм принципі, ендігі жерде ересектер мен балалар тең құқылы тәрбие субьектісі ретінде танылып диалогизм принципіне ауысуда.

Қазіргі кезеңдегі отбасы тәрбиесінің маңызды принциптеріне төмендегілерді жатқызуға болады:

1.Мақсатылық принципі

Отбасы тәрбиесінің мақсаты қоғамдық тәрбиенің мақсатымен бірдей емес. Қоғамдағы саясатына байланысты болып белгіленеді. Мысалы: қазіргі кезде қоғамның адамдары білімді, бірнеше тілді білуге ұмтылған, адамсүйгіш, іскер, шығармашылығы мол, техникадан білімділігі, экологиялық, эстетикалық тәрбиесі болуымен ерекшеленеді.

2.Ізгілік принципі

Адамға деген сүйіспеншілік – шынайы, ақылмен санасу. Жалпы ізгілік принципі ата-аналар мен балалар арасындағы қарым-қатынастың өзара құрметке, ынтымақтастықта, сүйіспеншілікке негізделіп құрылуын көздейді.

3.Жүйелілік принцип

Баланың тәрбиесіне үнемі көңіл бөліп отыру .Отбасындағы жеке тұлғаның дамуына жан-жақты ықпал ету,тәрбиенің мақсат мазмұны, құралдары мен әдіс- тәсілдерінің тұтас жүйесі арқылы жүзеге асады, сонымен қоса педагогикалық принциптің барлық қырлары мен факторларының да әсері мол.

4.Талап бірлігі принципі

Талап бірлігі – егерде әкесі былай десе, шешесі басқаша айтса бала не істерін білмейді, сондықтан талап бірлігі болу керек.

5.Келісімдік принципі

Бала тәрбиесінің бір ерекшелігі – оның бірнеше адамдардың қатысуымен, отбасы басқа да мүшелері тәрбие ошақтарындағы кәсіби мамандардың

/балабақша, мектеп, спорт үйімелері, т. б./ тікелей ықпалымен жүзеге асатындағыда.

6.Баланың жас және дара ерекшеліктерін, қызығушылықтарын есепке алу. Баланың дамуындағы әр жастағы болатын кризистерді есепке алу.

Отбасының тәрбие әдістеріінің түрлері:әңгіме, ақыл айту,түсіндіру,сендіру, пікірлесу, үйрету, жаттығулар, үлгі -өнеге ,мадақтау жазалау т.б.Отбасында сөзден көрі іс арқылы тәрбиелеу маңызды. Ең тиімді әдіске үлгі -өнегені жатқызуға болады.

«Сүтпен біткен мінез, сүйекпен кетеді» деген сөз ата-ананың тәрбиесінің күштілігін көрсетеді.

«Тәрбие - табалдырықтан басталады» деген нақылдың сөзі өмірден алынған шындық.

Педагог-ғалым Г.Н.Волков «Жас жеткіншекті тәрбиелеуде әрине, барлық адамдар бірдей қызмет етуі мүмкін емес, отбасындағы бала тәрбиесінде бірінші орынды анасы мен әкесі, сонан соң әжесі мен атасы алады» -деген.

Отбасындағы тәрбие әдістері – бұл ата-аналардың өз баласының санасы мен әрекет-қылығына педагогикалық ықпал жасаудың мақсатты көзделген жолы. Олар: әр балаға болған ықпал тұлғаның жекелеген нақты әрекет-қылығы мен ақыл-парасатына икемделуінен даралықты келеді;

тәрбие әдістерін таңдау ата-аналардың педагогикалық мәдениетіне орайлас келіп, олардың тәрбие мақсатын тануына, өз қадір-қасиетіне құндылықтық бағыт-бағдарына, өз жанұясында орнатқан қарым-қатынасына т.б. тәуелді.

Осыдан да отбасылық тәрбие әдістері ата-аналардың тұлғалық сән-сипатымен қайнай бітіскен және олардан ажыратыла қарастырылуы мүмкін емес. Қаншама ата-ана болса, әдістер түрі де соншалықты: жылы сөзбен көндіру, қорқыту, айқайлап үркіту, мақтау мен мадақтау, қаталдық құрсауына салу және жазалау.

Әдістер ата-аналар таңдаған тәрбиелік бағыт-бағдарға тәуелді келеді: біреулері өз баласының тіл алғыштығын тәрбиелегісі келеді, осыдан олардың әдісі ересектер талабын мүлтіксіз орындатуға бағдарланады.

Екінші біреулері дербес, өз бетінше ойлай білуге негіз болар тұлғалық қасиеттерді орнықтыруды көздеп, осыған сәйкес әдістік жолдарды таңдастырып, қолданады.

Ата-аналар тәрбиесі әдістерін іріктеу мен қолдануда келесідей жалпы шарттар ескерілуі тиіс:

- Ата-аналардың өз баласының болмысын жете тануы.

- Ата-аналардың жеке тәрбиесі мен беделі, отбасында орнатқан қатынастар сипаты.

- Егер ата-аналардың тәрбиелік істерінің бағыты бірлікті келсе, іс-әрекеттер әдістері басым келеді.

- Ата-аналардың педагогикалық мәдениеті, осыдан педагогиканы меңгеру, тәрбиелік ықпалдардың қыр-сырларын үйрену, тұрмыстық қажеттікке айналады.

Қазіргі заман талабына сай жас жеткіншектерге тәрбие беріп, Отанымыздың саналы азаматтары етіп тәрбиелеу – баршаның ісі. Сондықтан бала тәрбиесіне біздің елімізде үлкен көңіл бөлінеді. Бала дүниеге келгеннен кейін қоршаған ортаның әсеріне байланысты, содан соң тәрбиенің ықпалына қарай жағымды, жағымсыз мінездер қалыптасады.

Мектеп жасына дейінгі сәби – еліктегіш, әр түрлі әдістерді оп-оңай қабылдағыш болып келеді. Ежелден мәлім қағида - адам бойындағы таза қасиеттердің пайда болып қалыптасуына отбасылық ықпалдың алар орны ерекше.

Отбасының рухани тірегі – ата-ана. Сондықтан халқымыз «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» деп бекерге айтпаған. Бала тәрбие әліппесін отбасынан үйренеді. Ата-ана баланың алдында үнемі байсалды, бірқалыпты мінез көрсетуі тиіс. Өкінішке орай, кейбір реттерде мектептегі тың жаңалықтар мен бағдарламаларды еркін меңгеріп, өмірдің барлық кедергілерінен сүрінбей өтуге бейімділігі бар оқушыларға рухани және материалдық қолдау көрсетуге ой-өрісі, шамалары жетпейтін ата-аналарда кездесіп қалады.

Ата-ана балаларын тек қана сөзбен емес өзінің еңбектегі үлгісімен, отбасындағы мінез-құлқымен тәрбиелейді. Тату-тәтті мәдениетті отбасының балалары тәртіпті болып өсетінін өмір дәлелдеуде. Отбасы мүшелерінің арасындағы бірлік, ынтымақ, үлкенге құрмет, кішіге көмек, сыйластық, шыншылдық жас баланың адамгершілік қасиеттерін қалыптастырады.

Мектепке балалар көбінесе отбасынан мінез-құлқы қалыптасып келеді де, бұдан кейінгі оқу-тәрбие ісі оларға ата-анасы берген қабілеттерін шыңдау үшін бағытталады. Міне осы орайда балалардың бойындағы жағымды қасиеттерді оятып, жағымсыз әдеттерді жою талабы психологиялық педагогикалық іс-әрекеттердің тиімділігіне байланысты.

Қорыта келе, балада тұрақты жағымды қасиеттер, дұрыс мінез қалыптасуы үшін мына негізгі шарттарды орындау керек:

1.Баланың өз қолынан келетін іске толық ерік беру. Басқаның күшіне, көмегіне сеніп кетпей, өз қолынан келетін іске ғана ата-ана көмек көрсетіп жіберуге міндетті.

2.Баланы еркіне жіберу оны ерлікке, батырлыққа үйретсе, тәртіпке бағындыру оны шыдамдылыққа, табандылыққа үйретеді. Баланы еркіне жібермеу оны жасқаншақ, қорқақ етеді.

Ал, тіпті тізгінсіз қоя беру, оның бар ерігін орындай беру, баланы бейбастық, ессіз, тентек етіп шығарады.

Барлық тәрбие әдістері бір-бірін толықтырады. Әдістердің бірлігі тәрбие жұмысына игі әсер етеді, балалардың білімін, іскерлігін және дағдысын тереңдетеді; қоғамдық өмірге, еңбекке баулиды, адамгершілік тәжірибесін байытады; жалпы мәдениетін, ой-өрісін кеңейтеді.

Балаларда қорқыныштың болуы тәрбиенің дұрыс болмауынан. Қиын балалардың ата-аналары балаларынан көп нәрсені талап етеді, оны бала орындай алмайды. Бұл қорқыныш тудырудың бір себебі.

Отбасының бүгінгі кризистік жағдайы, оқыту мен тәрбиенің төмен деңгейі, педагогикалық себептермен байланысқан қиын балалық шақ: осындай аспектілер балалар мен жасөспірімдердің тәрбиеден тыс қалу профилактикасын жасауға мүмкіндік бермейді.

Осыдан барып қиын балалармен жұмыс істеп үйрену, ұстаздарды қиын балаларды түсінуге, қабылдауға үйрету, яғни оқушыларға өмірдің қиыншылықтарын мойымай жеңуге үйрету қажеттігі туады.

Баланың сәби шағы көп жағдайда оның келешегіне әсер етеді. Келеңсіз жағдайлардың қысқа әлде ұзақ мерзімде әсер етуіне байланысты тәрбие ісінде мінезді жөндеудің жеңіл түрде өтуі немесе тұрақты, ұзақ арпаласуға тура келуі мүмкін.

Адам қалыптасу арқылы өседі. Адамның қалыптасуы сәби шағынан басталады. Байқаусызда, бірақ қауіпті психологиялық жағдайлардың туындауы жеке тұлғаның мінезінің кейбір жақтарын жас шағында-ақ деформациялап, құртады. Жайсыз социалды әсерге баланың қарсы тұруының өзі дамудың өзіндік логикасын қалыптастырады. Мінездің осы құбылысы бұдан әрі сыртқы әсер болмаған жағдайда да дами береді. Тіпті осындай адамдар өз ортасын құрып, теріс қылықтардың даму жолын қалыптастыруға мүмкіндік ашады, сөйтіп «жеке тұлғаның » бұзылуына әкеліп соғады.

Балалардың мінез-құлқында қиындықтардың пайда болу себебі, біріншіден, отбасы тәрбиесі десек, екіншіден, мектептегі оқу тәрбие жұмысындағы кемшіліктермен сипатталады.

Ата-анасының мейірімін көрмеген бала көбінесе мейірімсіз, ызалы, құрбылармен дұрыс қарым-қатынас жасай алмайды, кейде тұйық, шектен тыс ұялшақ болады. Ата-анасының шектен тыс мейірімінде өскен бала өзімшіл, нәзік, тым төзімсіз, екі жүзді болуы мүмкін, яғни отбасы тәрбиесі адам өмірінде өте маңызды.

Ұлы Абай айтқандай: «Жақсы бала – ата-анаға қызық, жаман бала – күйік». Жақсы бала – келешекті сеніп тапсыруға болатын жақсы азамат. Олай болса, баланы жақсы етіп тәрбиелеу – баршамыздың абыройлы парызымыз.

Өзін тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар:

1.Отбасындағы тәрбие принциптерінің педагогикадағы тәрбие принциптерінен айырмашылығы бар ма ?

2. Тәрбиенің ізгілік принципі отбасы тәрбиесінде қалай іске асады?

3. Тәрбиеде «талап бірлігін сақтау» дегенді қалай түсінесіз ?

4. Отбасына қандай әдістер тәрбие беруде тиімді?

5. Отбасында балалардың қаламайтын тәрбие беру әдісі қандай ?

6. Жазалау әдісін отбасы тәрбиесінде қолдану керек пе?

Қажетті, жетіспейтін сөздерді не сөзді қос:

Отбасына қазіргі кезде кең тараған әдіс түрлері ....

Отбасында сөз арқылы өтетін әдістер ...

В. А. Сухомлинский санаған тиімді әдісі ….

П.Лесгафтің пікірі бойынша, ананың балаға деген соқыр махаббаты « баланы .... ұрғанан ... зиянды».

Егер ата-аналар өз балаларынан өздері орындамағанды талап етсе...

Отбасында балаларды тәрбиелеуде... көрі ... арқылы тәрбиелеу тиімді.

Мадақтауды тәрбиеде ....қолдану керек.