Техникалық процесс, энергетиканың транспортта, ең алдымен
машинада пайдаланылатыны мен тасымалдаушы процессінде, отын
шығыны анықталады. Синтетикалық көрсеткіш ретінде, жылулық-
тың қозғалыс сапасы, отын тиімділігімен және оның экологиялық
сапасы да, оның ішінде продуктының жану мөлшері мен құрамы
анықгалады.
Механикалық энергия, мына тізбек бойынша жүргізіледі:
бастапқы энергия көзі - жылулық-жұмыс, оның ішінде, пайдалы
әсер коэффициенті (ПӘК), мұндай түрленуінде, оның мәні онша
жоғары емес. Энергияның түрлену заңының ашылу тарихы мен
техниканың жұмыс істеуі, В2 —
суретте көрсетілген, мүнда энерго-
техникалық қондырғыларының, уақыт аралығындағы озгеру тиім-
ділігі көрсетілген. Қазіргі кездегі жылулық қозғалыс, ешбір бәсеке-
сіз алда. Оларды жасау және тиімділігін арттыруына оншақты есе
мүмкіндік беруімен қатар, пайда болуын және жылутехникасының
дамуы —
жылудың физикалық негізінің энергетика туралы ғылым
болып, оның қүрамды бөлігі ретінде термодинамика және жылу
беруі арқылы, жылулықты және массаны тасымалдау заңдылығын
зерттейді.
г\е,%
70
50
30
10
1700
1760
1820
1880 1940
2000
Годы
В2-сурет. Энергетикалық қондырғылардың тиімділігінің өзгеруі.
1
— Сэвери-Ньюкоменнің бу машиналары; 2 — Уаттаның бу машинасы;
3 — жетілдірілген бу машиналары; 4 — бу машиналарының үш есе бу
кеңеюі; 5 — бірінші булы турбиналар; 6 - іштен жанатын қозғалтқыш
(поршенді); 7 - отындық элементтер, магнитті, газ динамикалық электро-
генераторлы қондырғылар; 8 — айналушы қисық сызық;
г\е
— энергетикалық
қондырғының ПӘК.
11
Жылу техникасы ғылым ретінде л і л ғасырда* ы, «ид.Ни, -
техникалық революция заманында қалыптасты, онда жылулық
қозғалтқыштардың - энергияның сапалы, жаңа көзін жаппай пайда-
лануы болуымен байланысты еді. Жылулық энергиясы - адам затқа
қызмет көрсетуі тиіс. Бірақ, қазіргі кезде, жағда
өзгерді. Жылулықгы, глобалды пайдалануынан, жердщ эколо-
гиялық жүйесінің көрсеткіштеріне, әсерін тигізе бастады жэне адам
түрде
басталды
Қазіргі
пайдалану қажеттілігі
ал
ларда, қоршаған ортаға (техногенді пайда болуы есебінен) жылу-
мақсатты зерттеу жұмыстарын
алу
машиналардың т.б экологиялық тазалығы туралы, негізгі көтерілген
мэселелер көз қарасын көтеру, өте қажет. Процесстер мен машина-
лардың экологиядық таза болуы мүмкін, егер олар қоршаған орта
жағдайына (атмосфераға, гидросфераға, литосфераға) әрекет етпесе
жэне жаратылыстың табиғи процесстеріне (фотосинтез, судың
табиғи айналуы жэне т.б) қатыспауы жағдайында. Мүндай жағдай,
қазіргі кезде, практикалық түрінде мүмкін емес. Абсалютты эколо-
машиналар
қозғалыс
болашақтағы
қатты органикалық жанғыш сұйықгы өңдеу жэне сутегіні
алуды
тасымалдаудағы
электроэнергияға қарағанда төмен болады, бірақ, оны кеңінен
қолдану кезінде, қымбат бағалы болады жэне ұзақ дайындықгы
қажет етеді. Енді, резервте электрохимиялық аккумуляторлар
қалды, олар, электромобильдің бір зарядты жүрісін
100
км артық
жүріс беруінен басқасына, мүмкіндік бермей отыр жэне оларды
кеңінен қолданудағы дайындық үшін, көп қаржыны қажет етеді.
Өндірістік жэне жылыту технологиялық қажетгілігі үшін, сутегінен
басқа, ядро энергиясын пайдалану ұйғарылуда, ол, жоғарғы
температуралы (900-1000°С) реакторлардың өнеркэсіп өндірісінде,
жұмыс атқаруын жөнге салу қажет, әзірше, олар, тек қана зерттеуші
экземпляр түрінде ғана бар болып отыр.
12
Сонымен, жоғарыда барлық айтылғандарға қарасақ, үнемді
жұмсаудың маңыздылығы, электр энерғиясынан басқа жэне 70%
артық энергия қорларын, тікелей жылу алуға жэне механикалық
жұмысқа айналдыруға жұмсалады. Сондықтан, «Жылу техникасы»
курсынан алған білім, орындауын және жылу энергетикасы саласы-
ның сапасының тиімділігін арттыру, мақсатын орындауға көмек-
теседі.
Сын және пікірлеріңізді Л.Б. Гончаров атындағы Қазақ авто-
мобилді - жол институтына жолдауларыңызды өтінеміз, Алматы,
Райымбек батыр, 417.
13
Б ІР ІН Ш І Б Ө Л ІМ
Ж Ы Л У Д И Н А М И К А С Ы
IТАРАУ. ЖЫЛУДИНАМИКАСЫНЫҢ ЗАҢДАРЫ
ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ¥ҒЫ М
§ 1.1. Техникалық жылудннамнкасының әдістері және пән.
«Жылудинамикасы» — грек сөзінен шыққан: «терме» — жылу,
ыстық, от деген сөздерді білдіреді, «динамикос» — күш, қозғалыс, ал
барлығы бірге —
жылу (от) қозғалтушы күш. Сонымен, жылудина-
микасы - жылу қозғалтқышының теориясы пайда болды.
Техникалық жылудинамикасы - жылу мен механикалық энер-
гиялардың озара алмасуының заңдылығын зерттейді, ал, сонымен
қатар, осыған қатнасатын алмасуындағы дененің қасиетінде зерт-
тейді. Жылуалмасу теориясымен бірге, ол жылутехникасының тео-
риялық негізі болады.
■
Денелердің жиынтықтагы, өзара әрекетте болуын, жүиелер
деп атайды. Осы денелердің арасында, жүмыстық дене, ерекше
бөлектенеді, ол жылу мен жүмыстың өзара алмасу проңессін жүргі-
зеді. Қалғаны - қоршаған орта көздері (немесе жьшу сіңіргіштері).
Жүмыстық дене есебіне газдар мен булар жатады. Сұйықгар-
мен салыстырғанда, газдар жэне булар, қыздыру жэне салқындату
кезінде, қысымы мен көлемін едэуір өзгертеді.
Техникалық жылудинамикасының эдістері үшін негізгі өзге-
шелігі жылудинамикалық проңесстері мен жүйелерінің идеализа-
ңияда болуынан, проңесстегі жұмыс жүйелерінің көбейуіне келті-
реді. Мысалы, теңсалмақты жүйелер деп аталуын, оның уақыт
аралығындағы өзгермеу қасиетін немесе оның күйін зерттейді.
Мұндай жүйелер, қоршаған ортадан бөлектендіріледі жэне сонымен
қатар, сыртқы күштің эсерінсіз, оның күйі сонша ұзақ сақгалуы
мүмкін. Мұндай жүйелерде, температура — барлық нүктелерінде
бірдей, яғни жүйелердің жылу тепе-теңдігі орын алады. Егер,
жүйенің жеке бөлшектері, бір біріне қарағандағы алмасуы болмаса,
онда, ол кезде қысымы мен тығыздығы жүйенің әр нүктесінде
бірдей болып механикалық тепе-теңдігі болады.
14
Достарыңызбен бөлісу: |
